Ali Haydar Koç

Cumhuriyet döneminin ilk yıllarından itibaren „Türkçülüğü“ esas alan bir siyasi anlayış ile Kürdistan’da idari hakimiyet kurmaya çalışan Türkiye yönetimi, çeşitli kanuni uygulamalarla oluşturduğu resmi tezler ve cezai tedbirlerle 20.yy.boyunca yakın dönem Kürt tarihini, bu tarih ile bağlantılı olarak Kürdistan’da meydana gelen bir çok soykırım, tehcir, inkar ve asimilasyon olaylarını tabu haline getirerek, bütün belgeleriyle birlikte gizli tutmaya çalışmaktadır.Yaklaşık yüzyıldır devletin resmi tezleriyle tarih yapan Türk tarihçileri, hala bir yandan Kürtleri geçmiş ve gelecek tarihlerinden uzak tutmaya çalışırlarken, diğer taraftan Kürdistan’da yaşanan insanlık facialarına dair olayları,soykırımları planlayan Türk yönetimi-ni,tehcirleri yönlendiren failleri ve bütün olaylarda rol alan şahsiyetler hakkında kamuoyunu doğru bilgilendirmemekte, Kürt ve Türk toplumlarını resmi ideolojinin sınırları içinde gercek disi bilgilerle yönlendirmektedirler. Cumhuriyet döneminde Kürtlerin Ortaasyalı Türk olarak telakki edilmesi gibi, dinsel anlamda da Kürtlerin islam öncesine dair  geçmiş dinler tarihi de inkar edilerek, sadece Ortaasya cemaatlerine ait Şamanizm ile Türk-İslam senteziyle biçimlendirilen Sunni islam Kürtlerin başlangıç dinleri olarak propaganda edilmişti.

Günümüzde yakın dönem Kürt tarihi ile ilgili yaşanan bu yasaklı dönemi ortadan kaldırabilmek için Kürt araştırmacılar çabalar harcamakta ve tabu haline getirilen Kürt tarihini arşivsel verilerle bütün yönleriyle ortaya çıkarmaya çalışmaktadırlar. Örneğin;değerli Kürt araştırmacı-yazar Mehmet Bayrak, son araştırmalarından biri olan„ Dersim-Koçgiri“adlı  yayında, 20.yy.’ın başlarında „Dersim-Koçgiri“ olaylarında gizli kalmış yönleri belgelerle açığa çıkararak, bununla yakın dönem Kürt tarihinin önemli bir boşluğunu doldurmaktadır.

Bu yazımda, 1930’lardan beri düzenli bir şekilde cezai tedbirlerle tabu haline getirilen yakın dönem Kürt tarihi ile ilgili yasakları-uydurma bilgileri, yaptığı geniş arşivsel araştırmalarla yıkmaya çalışan değerli Kürt araştırmacı-yazar Mehmet Bayrak’ın „Dersim-Koçgiri“ adlı yayını hakkında kısaca bazı bilgiler vermeye çalışacağım.

Osmanlı-Safevi siyasi ve mezhepsel çatışma-ilişkilerinin Kürtlere yanısmalarını Dersim örneğinde tarihsel olarak irdeleyen M.Bayrak,Sunni islamı esas alan Osmanlı yönetimine karşı, Kızılbaş Kürtlerin neden Safevilerle birlikte hareket ettikleri üzerinde durmakta, Safevi devletinin kurucusu Şah İsmail’in Dersim’e gelişi ve Kızılbaş Kürtlerle geliştirdiği dostane ilişkiler ile dönemin Osmanlı Sultanlarının (Yavuz Selim gibi) Kızılbaş Kürtleri katletme girişimlerini genişçe irdelemektedir. Ayrıca M.Bayrak, Kürt-Safevi ve Kürt-Osmanlı siyasi-dini ilişkilerini de tarihsel bir zemin üzerinde belgelerle açıklamaya çalışarak, Kürt iç ve dış ilişkilerinin tarihsel yapısı ile Kürdistan’da yaşanan zorunlu göçler hakkında detayli bilgiler vermektedir. Mehmet Bayrak, „Dersim-Horasan Hattının Bilinmeyen Tarihi“ adlı bölümde Türk resmi tarih tezinin „kimlik karartma“çalışmalarını, Kemalist ideolojinin oluşum biçimini, Kürt Aleviliğini dıştalayan Türk-İslam geleneğinin geliştirilmesini, „Şark Islahat Planının“hazırlanışı ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyetinin“ ırkçı anlayışını genişçe dile getirmektedir. Devamla Horasan’da yaşayan Kürt büyüklerinin, Türk olarak telakki edilmesine dair yanlışları belgelerle irdeleyen M.Bayrak, Horasan’da yaşamış ve „efsaneleşmiş“„Ebu Müslüm-i Horasani gibi kişilikler hakkında da genişçe bilgiler vermektedir. Örneğin;Mehmet Bayrak, „Dersim-Koçgiri“ adlı araştırmasında Ebu Müslüm-i Kürdiyi şöyle tanımlamaktadır: “Ebu Müslüm-i Horasani, Kürt toplumunu Horasan’la buluşturan Kürt kökenli bir devlet adamı ve komutan oldugu halde,hem Araplar,hem Farslar, hem de Türkler tarafından sahiplenilmektedir..“. Ayrıca M.Bayrak, birinci elden kaynakların önemi üzerinden durarak, Ebu Müslüm-i Kürdi’nin, Kürt kökenli oluşu hakkında da geniş bilgiler  aktararak, 16.yy.dan sonra yaşanan katliam ve öldürmeler sonucu Horasan’a zorunlu göçertilen Kızılbaş Kürtlerin yaşadığı dinsel yasakları-faciaları detaylıca irdelemektedir.

Osmanlı yönetiminin 19.yy.dan itibaren Dersim’de gerçekleştirdiği katliamlar hakkında geniş bilgiler veren Mehmet Bayrak, unutulmuşluğun içine terkedilmiş önemli bir konuya da dikkatleri çekerek,“Fırat’ın batısındaki Kızılbaş-Kürt aşiretler üzerinde yoğunlaşan bu harekatlar ve katliamlar üzerinde şimdiye kadar yeterince durulmamasından..“şikayet etmektedir. Koçgiri isyanı ve isyanının önemli kişiliklerinden biri olan Alişer  ile ilgili detayli bilgiler aktaran M.Bayrak,1868’te kurulan „Milli Kurtuluş İçin Ermeni ve Kürt Komitesinin“ çalışmalarını çeşitli kaynaklara başvurarak irdelemekte ve Koçgiri isyanına giden tarihsel süreç hakkında genişçe bilgiler aktarmaktadır. Gizli belgeler ışığında Dersim’deki katliamların oluşum biçimlerini zengin belgelerle inceleyen M.Bayrak, dönemin Türk yöneticilerinin resmi açıklamalarını günümüzde O. Öymen gibi Türk siyasetçilerinin siyasal tavırlarıyla buluşturarak, günümüz Türk rejiminin Kürtlere yönelik uygulamalarının değişmediğine işaret etmektedir. Şark Islahat Planı, Kürtler hakkında hazırlanan  Raporların, Dersim’e yönelik yapılan soykırım hazırlıkları ve Dersim’e yapılan askeri saldırılar hakkında önemli belgeler sunan M.Bayrak, yaşlı Kürt Piri Seyit Rıza’nın idami ile ilgili olgusal bilgiler vermektedir. Atatürk’ün Kürt danışmanı Hasan Reşit Tankut’un 1960’a kadar Kürtler hakkında yaptığı etütler ve hazırladığı raporları da irdeleyen M.Bayrak, 1960 cuntasının Kürtlere yönelik uygulamalarını bu raporlar ışığında açıklamaya çalışmaktadır.

Araştırmasının devamında Kemalizmin tek tipleştirme ve Kürt Kızılbaş edebiyatının yasaklı tarihini irdeleyen M.Bayrak, Dersim Kızılbaşlığının tarihini ve Kültür kaynaklarını tarihi verilerle araştırmasına konu etmektedir. Dersim-Koçgiri adlı yayında yasaklanan Dersim destanları, şiirleri, türküleri, ozanları, aşıkları ve Dersim ile ilgili bir çok kişinin ve çeşitli yayınlarda verilen bilgileri de detaylıca araştırmasına konu eden M.Bayrak, 487 sayfaya sığdırdığı bu çalışmasıyle Kürt sosyal tarihine de önemli katkılar sunmaktadır.

„Dersim-Koçgiri“ adlı incelemede, 15.ve 16.yy.’larda Safevi-Osmanlı ilişkileri ve Horasan hattında yaşanan olayların Kürtlere etkisi ve bu olayların 19.ve 20.yüzyıla  yansımaları bir bütünün parçaları olarak belgelerle ortaya çıkarılmaktadır. Kürt araştırmalarına önemli arşivsel katkılar sunarak, yakın dönem Kürt tarihinin tabularını, yaptığı zengin araştırmalarla yıkmaya çalışan değerli Kürt araştırmacı-yazar Mehmet Bayrak, „Dersim-Koçgiri“adlı çalışmasıyla Kürt tarihinin önemli bir kesitini aydınlığa çıkarmaya çalışarak,Kürt tarihini, Kürt arşivini ve Kürt kütüphanesini daha da zenginleştirerek, Kürt araştırmalarına önemli bir inceleme zemini sunmaktadır.  

*Bu yazı Dema Nu Gazetesinin  15.01.2011 sayısında yayınlanmıştır