Şeroyê Biro – şahê dengbêjê radîoya Yêrêvanê 1900-1985

Eslerê BOYÎK

 Nivşê me li ber dengê dengbêj -sazbendên radîoya kurdî ya Yêrêvanê  mezin bûn, bi kilam û ewazên wan, wê mîzîka delal perwerde bûn.  Me şirnaya kilam û ewazên kurdî ji dengê wan tem kir: Şamilê Beko, Şeroyê Biro, Egîtê Cîmo, Egîtê Têcir, Reşîtê Baso, Xelîlê Evdile, Memoyê Silo, Zadîna Şekir, Karapêtê Xaço… Nav pirrin, karin geleka bidine rêzê. Ji wan her  yek bi xisûsîya deng, ewaz û kilamên xwe ketine nava rohê me. Wan derê dengbêjîya kurdîye resen li ber me vekir û bûn nimûnê ji bo qîmetkirina deng û dengbêjên nû. 

Em nav û emekê dengbêjên xweye din kêm nakin, sîyê navêjin li ser hunera wan, lê rastî ewe, ku di nava wê chana dengbêjîya delal de şahê dengbêjên radîoya Yêtêvanê, xweyê tacê zêrîn Şeroyê Biro ye.

Şeroyê Biro sala 1900 î li qeza Surmelîyê, Kurdistana Bakûr di maleke kurdên êzdî de  hatîye diniyayê. Wê demê ew dever dikete bin deshilatdarîya Rûyîyayê. Biçûktayê de li gundekî rûsên melekan de hînî zimanê rûsî dibe, li wura jî ew dibistana dêra wan ya dusale xilaz dike.

Zanebûna zimanê rûsî karibû gelek dergê jîyanê ber wî vebûna. Lê xwestin, xewn û xiyalê wî dengbêjî bû, sazbendî. Dengbêjîya wî xwedê dayî bû. Teyê bigota temamîya bedewî, deng û rengê suruşta çîya- banî, zozanê welatê Serhedê, xulîna cew û kanîya, dengê qaz-quling û werdeka, hewa hênik e mêrg-çîmana gişk di nava ruhê wî de civiyabûn û bedewî, tem-şîrnaya xwe dabûn dengê wî, ku li bal degme dengbêjan heye...

Zarotîyê de dê-bavê xwe wunda dike. Sêwîtî û mecalên jîyanêye ne ewqas baş wî naşkênîn. Panzde salî jî tunebûye heremê de wek dengbêjekî hizkirî nav û dengê wî bela dibe, di gel dengbêj- sazbendên naskirî dewet, kêf û şaya de distirê. Ji wan fêrî sirr û sêrên dengbêjîya welatê Serhedê dibe.

Şeroyê Biro di serkanîyê de hînî kilamên Evdalê Zeynikê bûbû û bêqisûr distiran. Nivîskarê hizkirî Ahmet Arez, di pirtûka xwe ya derheqa Evdalê Zeynikê de dinivîse, ku gava wî ji  nebyê Evdêl pirsîye, gelo kîjan dengbêjê kurd kilamê kalkê wî rind distirê, nebîyê Evdêl gotîye: “Dengbêjê radîoya Yêrêvanê Şeroyê Biro “.

Gor lêkolînê Ahmet Araz, sala Evdalê Zeynikê (1900 ) çûye rema Xwedê. Hema di wê salê, li wê heremê Şeroyê Biro ji dayik bûye. Wusane, dengbêjên Şero ji wan fêrî kilamê Evdêl bûye, piranî peyhatî û şagirtên dengbêj-şayîrê Serhedêyî mezin bûne, wana Evdal dîtine, di dema wî de kilamên wî sitirane. Dibe ji wan geleka dengê wî jî bihîstine, şagirtê wî bûne. Şeroyê, xweyê şureta dengbêjîyê di serkanîyê de av ji kanîya dengbêjîya weletê Serhedê vexwerîye.

Sala 1917 a li Rûsîyayê şorişa Bolşêvîka ser dikeve. Împêratorî hildişe. Leşkerên rûsan ji heremê dikşin, diçin. Hêzên tirkan dikevin heremê. Dutîretî dikeve nava êlên kurdan. Malbeta wan jî, bi hezara malbetên êzdîyên êla Hesinya re tevayî ji zulma hatina eskerên Roma reş û alayên hemîdîyan mecbûr dibin cî-waren xwe bihêlin, birevine Ermenistana îroyîn. Ji pey  gelek telî telî-tengîyan û gerê re li gundê Tilikî vala, li navçeya Telînê bineçî dibin...

Li Ermenistanê demezirandina qeydê Sovêtê re dewî  kawos, şer û dewa tê, jîyan dîsa dikeve rêya xwe. Nav û dengê Şeroyê Biro jî wek dengbêjekî dengxweş û sazbendekî hizkirî li nav olka kurdên êzdî  de bela dibe. Şedê wê demê gilî dikin, ku dema dibihîstin, dengbêj-sazbendên filan yan bêvan dewatê koma Şeroyê Biroye, cî li cîyê dewatê de nedima.

Nivîskar Casimê Celîl gelek cara gilî dikir, ku dewîya salên sîyî  çûye nav kurdên nehîya Telînê û koma kilam- reqasê amade kirîye. Ew kom olîmpiyada  rêspûblîka Ermenistanê de ser dikeve, paşê olîmpîyada bajarê Moskvayê de bi serketin kilam reqasên kurdî derdixe meydana welêtê sovêtê. Di nav wê komê de bûne sazbend û dengbêjên wusaye bi nav û deng, wek Şeroyê Biro, Şamilê Beko, nave defçîyê   komê Memo bûye. Go, Memo  xweyê hunureke defçîtîêye ecêb bû. Nivîskar digot, ku li olîmpîyadayê, di ware serketina komê de, emekê dengbêjê mezin pirr bûye“. Heyf, wê demê têxnîka dengnivîsarê, vîdîyo û mecalên wenekêşîyê yên niha tunebûn, ku ew kilam-reqas, mûzîka bedew ewleda ra bima.

Sala 1941 ê dest bi herba navbera Almanîya hîtlêrîyê û welatê sovêtê dibe. Malbeta dengbêj jî dikeve halê giran. Malê ve destguhestî bajarê Tilbîsê dibe.  Ji despêka şêr heta dewîyê fabrîka lêskerîyê de wek pale kar dike, pêra jî  dewata de dengbêjî û sazbendîyê dike.

Sala 1955 a, vekirina para axavtinê Kurdî di  radîoya Yêrêvanê de  rûpelekî geş jîyana dengbêjê mezin de vedike. Dengbêj jî nizanibû, ku dengê wîyî şîrin bi radîoya Yêrêvanê temamîya Kurdistanê bela dibe, dikeve her malekê, dilê her evdekî kurd, dibe dengê  herî hizkirîyî nemir û  nav-hurmeta mezin dengbêj re tîne.

Dengbêjê mezin him kilamên nû efrandine, him ji kilamên gelêrî û yên Evdalê Zeynikê bêqisûr sitira ne.

Kilamên ku Şeroyê Biro bi radîoya Yêrêvanê sitirane evin:

1.H’ekîmo       /meyê dixe E’gîtê Cimo/       

2.R’izgano        /meyê dixe E’gîtê Cimo/       

3.Met’ê                           /   – “ “ -      /               

4.Gundê Mistê Kalo    /meyê dixe C.Et’em/  

5.H’ecî Balo               /t’enê/                             

6.Xozandaxê                 /t’enê/                                              

7.H’amê Mûsê              /t’enê/                              

                                 Kilamê bengîtîê: 

1.Şevavê          /meyê dixe E’gîtê Cimo/        

2.Salih’o          /   – “ “ -      /                              

3.Bedewê          /   – “ “ -      /                               

4.Emînê           /meyê dixe C.Et’em/                 

5.Zerîê                                                                    

6.Dezmalê        /meyê dixe E’gîtê Cimo/          

                               Kilamên  govendê

1.Hob Leylê         /t’ev Asa Avdel/                                                                                                                         

2.Meyremê           /t’ev Asa Avdel/                      

3.T’eşîya te ji darê  /t’ev Asa Avdel/           

4.K’eleşo    tev  Mecîtê Fariz/                                                 

5.Domam   tev  Mecîtê Fariz/                                                                                                                  

6.Bejnê      tev  Mecîtê Fariz/   

 
Feyzoyê Riza û Egîtê Cimo                     Hemîdê Riza

Ewledên malbeta Şeroyê Biro niha li bajarê Tilbîsê komara Gurcistanê dijîn. Tiradîsîyên dengbêjîya wî lawên pismamên wî  Feyzo û Hemîdê Riza, Emerê Feyzo berdewan dikin, deng û ewazê wî zêndî dihêlin …

Ew dengê şîrînî xweş, ku dîroka dengbêjîya kurdî de kare wek dengê Şeroyê Biro bê navkirin bi dengê wan dengbêjên hê jî zêndî dimîne. 

 12.04.2011