Guhdarên ezîz,

Xwîşk û brayên delal,

Berî hertiştî spas dikim ji bo kesên ku ev konferansa han amade kirine û gazî me jî kirine ku li vir ray û pêşnîyarên xwe bêjin.

Di vê beşê Konferansê da babet çareserîya pirsa Kurd e û di vê çarçuvê da rol û tesîra Krîterên Kopenhagê ne.

Di destpêkê da bêjim ku, pirsa Kurd ne pirseke usa piçûk e ku tenê di çarçuva mafên mirovî da, yan di çarçuva heq û azadîyên hindikahîyan (hûrgel, mînorîtet) da bê dîtin û çareserkirin. Na, pirsa kurd ji vê gelek zêdetir e. Ev pirseke netewî ye. Kurd yek ji milletên herî mezin in di Rojhilata Navîn da, tevî Tirk, Ereb û Farisan. Nifûsa Kurdan îro digihîje 40 mîlyonî û Kurd li ser axa xwe, li Kurdistanê dijîn ku welatekî qasî Fransê ye.

Lê mixabin welatê Kurdan bûye çar parçe û Kurd di van hemû parçeyan da bi darê zorê hatine bindestkirin, ji hemû mafên bingehîn bêpar mane. (Ew rewşa Kurdistana Başûr teze ye û rewşeke cuda ye. Ew jî bi rîya şer û şoreşên dirêj û piştî Şerê Kendavê çêbû.)

Divê pirsa Kurd jî di vê çarçuvê da bê dîtin û bê çareserkirin.

Rîya çareserîyê ji bo hemû milletên bindest çi ye, ji bo Kurdan jî ev e. Heqê Kurdan e ku qedera xwe bi serbestî tayîn bikin. Ango heqê Kurdan e ku dewleta xwe ya serbixwe çêkin. Di hin hal û mercan da çareserîyeke bi şiklê federasyonê yan jî konfederasyonê jî dibe.

Partîya me ta ji destpêkê vir da usa difikire. Ango Kurd û Tirk dikarin li ser bingehê wekhevîyê di sazumaneke federal da bi hevra bijîn.

Lê mixabin dewleta Tirk ta ji destpêkê sîyaseteke şaş da pêşîya xwe. Wê hebûn û heqê Kurdan nas nekir. Xwest zman û çanda Kurdan winda bike û bi vî awayî milletê Kurd ji holê rake.

Dewleta Tirk heya Peymana Lozanê jî pêpes kir. Bi taybetî bendê 39, ku digot “heqê hemû welatîyan e ku zmanê xwe di hemû warên civakî da û di warê weşanê da bi serbestî kar bînin.” Lê zmanê Kurdî hat qedexekirin. Axaftina Kurdî, heya kilamên Kurdî bûn curmekî mezin!..

Kurdan li himber vê sîyaseta neheq berxwe dan, lê hemû berxwedanên Kurdan hatin şikandin û zulmeke mezin li me bû. Ji ber vê sîyaseta şaş Tirkîyê bi xwe jî rûyê aşitîyê nedît. Heyîyên Kurdistanê û Tirkîyê di rîya şer û pevçûnan da telef bûn, welat di warê aborî û civakî da şunda ma. Mîlîtarîzm her çû xurt bû û Tirkîye ji demokrasîyê dûrket.

İro jî, di destpêka sedsala 21´an da, ku Tirkîye ketîye ser rîya Yekitîya Ewrûpa, dîsa dev ji sîyaseta han bernedaye.

Endametîya Yekitîya Ewrûpa ji bo Kurdan çi nişan dide?

Em dixwazin Tirkîye bibe endamê Yekitîya Ewrûpa. Lê ne bi vî halî, ne bê qeyd û şert. Divê Tirkîye şertên Kopenhagê bi temamî bi cî bîne, bi vî awayî di rîya demokratîyê da bi pêşva biçe.

Helbet em zanin, Şertên Kopenhagê bi têra daxwazên Kurdan nakin. Heya Tirkîye pirsa Kurd li ser esasê wekhevîyê bi şiklekî federal çareser neke, ev pirs ji ortê hilnayê û Tirkîye jî bi vê zulm û neheqîya xwe ya li ser Kurdan nikare bibe welatekî demokrat.

Dîsa jî ger Tirkîye Şertên Kopenhagê bi rastî û bi temamî bi cî bîne, Rewşa Kurdan jî baştir dibe.

Wek nimûne: Yekitîya Ewrûpa di Pelgê Şirîkatîyê da ji Tirkîyê xwest ku heqê perwerdegarî bi zmanê dayîk bide Kurdan û gelên din. Her usa jî astengên li pêş weşana bi zmanê dayîk rake.

Lê Tirkîyê çi kir? Berpirsîyarên Tirkîyê bi daxwazên Yekitîya Ewrûpa gelek qehirîn, dij derketin. Bi “Bernameya Netewî” bazarî kirin, li himber van şertan şert danîn. Û sal derbaz bûn, hukumeta Tirk Şertên Kopenhagê bi cî ne anî.

Tirkîyê di sala 2001 da di Qanûna Esasî da hin guhartin kirin. Lê wan guhartinên bê dil berê tiştekî negirt. Hemû jî wek makyaj bûn. Çawa Serokê Mehkema Temyîzê Samî Selçûk jî got, Qanûna Esasî ya 1982 wek destûra polêzan e, bi van guhartinan jî nikare bibe demokratîk. Divê li cîyê wê yeke teze çêbe.

Dema ew guhartin bû, medyaya Tirk şematê dinê derxist, wekî Tirkîyê di warê demokratîyê da tiştekî mezin kirîye. Hin bîyanîyan jî bawer kir.. Lê wê wextê jî me got: Lez nekin, piçek sebirkin, hûnê çend meh şunda bibînin ku tu tişt ne guharîye..

Bi rastî jî usa bû. Piştî guhartinê xwendekarên zanîngehan heqê xwendinê xwestin bi zmanê dayîk, hinan jî xwestin ku Kurdî di zanîngehê da wek dersekî bê xwendin. Lê herkesî dît çi hate serê wan.. Xort wek endamên rêxistineke terorîst hatin gunekarkirin. Di derheqa 10 hezar xwendekarî da doz û dawe hatin vekirin. Bi sedan hatin girtin, zulm û teda dîtin. Bi sedan ji zanîngehê hatin dûrxistin.

Di eynî demê da, bi biryareke Wezîrê Hundur, navên kurdî hatin qedexekirin. Hat gotin ku “Navên Kurdî ne gor çanda Tirkî” ne!

Vê dawîyê, di destpêka Tebaxê da ji Parlamena Tirk, bi navê “Pakêta Hemahengî bi YE ra” guhartinên teze derbaz bûn. Sîyasetmedar û medyaya Tirkan dîsa şemateyeke mezin derxistin. Gotin “me gaveke mezin avêt, Şertên Kopenhagê bi cî anîn. Êdî divê Yekitîya Ewrûpa bi me ra rûne, rê veke bo endametîya me..”

Gelo rastî çi ye?

Belê, di vê pakêtê da hin tiştên misbet hene: Wek sînorkirina cezayê dardakirinê. Wek naskirina milk girtinê ji bo wakfên Xiristîyanan.. Lê wekî din, ev pakêt jî di warê demokratîyê da û bi taybetî di warê heqê Kurdan da vala ye.

Wek nimûne: heqê perwerdegarî bi zmanê dayîk çênebû. Ango nuha şunda jî bi zmanê Kurdî, ji dibistina pêşîn bigir heya zanîngehê tu mekteb venabin.

Tenê rîya qursên bi zmanê Kurdî hat vekirin. Ew jî li dervayî mekteban û tenê di rojên tatîlê da. Mesrefê wan û yên dersdarên wan jî wê li ser qursdaran be..

Gelo ev ji bo milletekî 20 mîlyon çawa heqê perwerdegarî ye? Ev ne wek henek û qeşmerî ye? Heqê Kurdan li Swêdê û Danîmarkê, li gelek welatên Ewrûpa ji vê gelek zêdetir e. Zarokên Kurdan li dibistanên van welatan dersên Kurdî dibînin. Li Swêdê mekteba dersdarên Kurdî heye.

Yek ji guhartinên dawî ji bo weşana radyo û têlevîzyonê ye bi zmanê dayîk. Lê bi vê guhartinê jî weşana radyo û têlevîzyonê bi zmanê Kurdî û zmanên dinê serbest nebû. Hazirî û nîyeta wan ev e ku di kanalê dewletê da rojê 15-20 deqqe bi Kurdî û bi zmanên dinê weşana têlevîzyonê bikin. Di kanalên şexsî da weşan ji bo Kurdî dîsa ne serbest e.

Ev jî, ji bo milletekî 20 mîlyon ne serbestî ye, lê wek henek e.

Di warê azadîya ramanî, bîr-bawerî û çapemenî da rewş mîna berê ye. Huqûqa Tirkîyê wek labîrentekî ye, bi çend guhartinên piçûk ev sîstema kevnare naguhure.

Avakirina komele û partîyên bi nasnama Kurdî îro jî qedexe ye. Qanûna Partîyên Sîyasî, bendê 81 rê nade ku tu partî behsa hebûna zman û çandeke din bike û parastina wan bixwaze. Di dema borî da gelek partî ji bona vê yekê hatin girtin, ji ber ku behsa hebûn û heqê Kurdan kiribûn. İro jî, ji ber eynî sebebê girtina  HADEP û HAK-PAR´ê tê xwastin.

Bi kurtahî, Dewleta Tirk îro jî ji bo çareserîya pirsa Kurd tu gav ne avêtîye û heya di vî warî da Şertên Kopenhagê jî bi cî ne anîye.

Ew qursên bi zmanê dayîk û weşana TV ya 15-20 deqqe jî di piratîkê da çiqas bi cî bê, ne xuyayî ye. Heya ji hazirîya wan xuya dike ku dilê berpirsîyarên dewleta Tirk ji ewqasî ra jî razî nabe. Ewê ji bo van tiştên piçûk jî hezar astengî derînîn pêşîya Kurdan.

Ji ber ku nîyet û sîyaseta berpirsîyarên Tirkîyê ne guharîye. Nîyeta wan ne naskirina heq û azadîyên Kurdan, yan serbest hiştina zman û çanda Kurdî ye. Ew îro jî wek berê li windakirina zman û çanda me digerin.

Bi vî şiklî çawa pirsa 20 mîlyon Kurdê Bakûr çareser dibe?

Gelo, Kurd bi van tiştên komîk dixapin û bêdeng dibin, dev ji berwedana xwe ya azadîyê berdidin? Divê kes vî tiştî xeyal neke.

Dewleta Tirk ji bo 100 hezar Tirkê Qibrisê federasyonê jî kêm dibîne û konfederasyoneke sist, ango dewleteke serbixwe dixwaze. Lê ji kurdan ra heya heqê mektebê jî nasnake.

Eva çi helwest e? Tu eleqê vê sîyasetê bi edalet û mantiqê heye?

Eva sîyaseteke zordest e, hov e, ku di dema îro da nimûneya xwe kêm tê dîtin û belkî jî qet nayê dîtin.

Şik tune ku berpirsîyarên Yekitîya Ewrûpa van tiştên ku em dibêjin û gelek tiştên dinê ku ji ber kêmîya waxt me ne got, pê hişyar in.

Lê gelo, ew Tirkîyeyeke han bigrin nav refên xwe? Li himber trajedîya Kurdan bêdeng bin? Dema Tirkîye bi hemü rê û olaxan, bi zora singî û tank û topan hewl dide millet, zman û çandekî kevn winda bike, ewê çavê xwe lê bigrin?. Ew jî pirsa wan e..

Em hêvîdar in ku, bi lîstikên, bi fen û fûtên dewleta Tirk nexapin, ji normên xwe ra xwedî derkevin.

Tirkîye yan, ne bi derewan, bi rastî dibe welatekî demokrat, ji bo çareserîya pirsa Kurd jî gavên baş davêje û bi vî awayî rîya YE li pêş vedibe; yan jî, destê wê ji vê sazîya kevnare, sîyaseta hov nabe û gor wê jî xwe ra cîyekî dibîne..

Divê ew bi xwe biryarekê bidin.