Ferhad CAN

KOMKAR-Almanya geçtiğimiz yıl güzel bir gelenek başlattı. Kürt diline ve edebiyatına yaptığı büyük hizmetlerden dolayı yazar Mehmet Emin Bozarslan’a bir plaket verdi. Bozarslan yıllardır yaptığı yorulma bilmez bir çalışmayla ve ortaya koyduğu ürünlerle bunu çoktan hak etmişti.

KOMKAR bu yıl ise 4 Kürt yazarına ve sanatçısına birden plaket verdi. İki yazar ve araştırmacı (Mehmet Bayrak ve Malmısanıj) bir ressam (Haşim Saydan) ve bir ses sanatçısı (Şıvan Perwer). Bunların da her biri, kendi alanlarında böylesi bir onurlandırmayı yine hak etmişlerdi. Şıvan Perwer’in müzik alanında Kürt kültürüne büyük katkısı herkesin bildiği bir şey. O sesiyle ulusal duygu ve düşüncelerin iyi bir sözcüsü. Saydan aynı şeyi resim yoluyla, renkler ve çizgilerle yapıyor. Mehmet Bayrak ve Malmısanıj’a gelince, onlar yazar ve araştırmacı olarak Kürt dili, kültürü, tarihiyle ilgili büyük bir emeğin sahibiler, Kürt kültür yaşamına pek çok eser kazandırdılar.

Başka işlerden fırsat bulsam bu yazar ve sanatçılardan her birinin eserlerini değerlendirmek, onlar hakkındaki görüşlerimi özetle de olsa yazmak isterdim. Ne yazık ki, yeterince zamanım yok. Bu iş asıl olarak da Kürt eleştirmen ve araştırmacılarının işi.

Öte yandan, Mehmet Bayrak’ın son üç eseri ( aslında beş kitap, çünkü biri üç cilt) birden elime ulaşınca, hiç değilse bu üç değerli eserden söz etmeyi bir görev bildim.

Dostum Mehmet Bayrak Kayseri-Sarız Kürtlerinden. Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Türkoloji bölümü mezunu. 1970’li yıllarda ilk tanıştığımızda Türk edebiyatı alanında araştırmalar yapıyordu. Tevfik Fikret üzerine bir incelemesi yayınlanmıştı ve Köy Enstitülü şairler ve yazarlarla ilgili bir eser hazırlıyordu. Bu geniş kapsamlı eser çok geçmeden tamamlandı ve TÖB-DER Yayınları arasında çıktı.

Bayrak’ın Türk kültürü ve edebiyatına katkıları bununla bitmedi, daha sonra başka eserlerle devam etti. Ama Bayrak’ın bu yıllarda gelişen Kürt ulusal hereketi nedeniyle Kürt edebiyatı ve kültürüne de ilgisi doğdu ve bu alanda da yazmaya başladı. 12 Eylül sonrasının sisleri daha dağılmadan çıkardığı Özgür Gelecek dergisi asıl olarak Kürt sorununu işliyordu. İşte bu, Bayrak’ın başına ciddi belalar açtı. Tutuklandı, işkence gördü, göçmen durumuna düştü. Bu arada Kürt dili, edebiyatı ve tarihiyle, Alevi sorunuyla ilgili araştırmalara yoğunlaştı ve bir yayınevi (Öz-Ge Yayınları) kurdu. Çalışkan ve üretkendi; çeviri ve telif eserleri peşpeşe yayınladı. Bunların birçoğu büyük boy, hacimli ve büyük emek isteyen eserlerdi.

Bayrak’ın kısa süre önce bastığı üç eser ise, içeriklerinin yanısıra biçimleri ve güzel baskılarıyla hayranlık uyandırıcı. Onlardan kısaca söz etmek istiyorum:

Birinci Kitap “Gravürlerle Kürtler” (Bi Grawûran Kurd) adını taşıyor. 2002-Ankara basımlı. Büyük boy atlas biçiminde, kaymak kağıda basılmış, 352 sayfa ve ciltli bir eser. Gravürlerin bir bölümü 4 renkli, diğerleri siyah-beyaz.

Bu gravürlerin çoğu 16. Yüzyıldan bu yana Kürdistan’ı gezen Batılı gezginler eliyle yapılmış veya yanlarındaki, gravür sanatında usta kişilere yaptırılmış. En büyük bölümü ise 19. Yüzyıla ait.

Kitabın önsözü beş dilden (Kürtçe, Türkçe, İngilizce, Almanca ve Fransızca). Resim altlarında ayrıca, hangi yörelere ve kimlere ait olduklarına dair Kürtçe ve Türkçe açıklamalar var. Kitabın sonunda ise, “Kürtlere İlişkin Batı Seyahatnameleri”nin bibliyografyası var. 30 büyük sayfayı tutan bu bölüm, şimdiye kadar bu konudaki en kapsamlı bibliyografya olsa gerek.

Kürtlere ilişkin bunca gravürü bir arada görmek insana zevk veriyor. Okuyucu bu eser yoluyla, geçmişteki Kürt yaşamı, Kürt giyim kuşamıyla ilgili olarak çok değerli bilgiler ve izlenimler edinebilir.

İkinci kitap “Geçmişten Bugüne Kürt Kadını”.  2002-Ankara basımlı. Büyük boy, 392 sayfa.

Kitapta Kürt kadınlarının durumuna ilişkin tarihi bilgi, evliliğe ve Kürt aile yaşamına ve ünlü Kürt kadınlarına ilişkin bilgiler var. Ayrıca bu konuda Kürtçe ve Türkçenin yanı sıra, başka dillerde yayınlanmış önemli bilimsel makaleler ve belgeler yer alıyor. Kitap resimler ve gravürlerle zenginleştirilmiş. Bir de bu konuya ilişkin bir bibliyografyaya yer verilmiş.

3. kitap “Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları” (Mûzik, Dans û Şarqiyên Kurdî, Lêkolîn-Lêgerîn) adını taşıyor. 2002-Ankara basımı. Her biri büyük boy ve hacimli üç ciltten oluşuyor; toplam olarak 1842 sayfa.

1. Cilt, Kürt müziği, dans ve şarkılarına ilişkin bir araştırma inceleme niteliğinde. Dokuz bölümden oluşuyor:

   1- Günümüzde Kürt müziği ve şarkıları.

   2- Geleneksel Kürt müziği.

   3- Kürt mistik müziği.

   4- Kürt dansları.

   5- Kürt şarkıları.

   6- Kürt folkloru.

   7- Kürt halk şarkıları ve saz şairleri.

   8- Manzum Kürt destanları.

   9- Bilbliyografya (100 sayfalık).

Birçok Kürt ve yabancı uzmanın ve bu konuya ilgi duyan kültür adamının makaleleri de kitapta yer alıyor.

2. ve 3. ciltler antoloji niteliğinde. Bu ikisi Dr. Nura Cewari ve Zozan Osmanian’ın katkılarıyla hazırlanmış. Bu ciltlerdeki şarkı ve türküler notalarıyla birlikte veriliyor.

Son, yani 3. Cildin sonuna Kürt müzik enstrümanları ve ünlü sanatçılarla ilgili resimli bir bölüm eklenmiş.

Sonuç olarak her üç eser de (toplam olarak beş cilt kitap) büyük bir emeğin ürünü. Bunlar Kürt kütüphanesine yeni bir zenginlik katıyorlar. Bu nedenle Bayrak’ı kutluyor, bundan böyle de kendisine uzun ömür ve bu verimli çalışmanın devam etmesini diliyorum.