Tirkîye, peymana Ewrûpayê yê ku eza û teda kirinê qedexe dike, îmza kirîye. Qanûnên Tirkîyê jî ezîyetkirinê wek curm nîşan didin. Lê dîsa jî li vî welatî eza û teda berdewam e, karê rojane ye, parçeyek ji jîyanê ye.. Hukumet înkar bike jî, xelk vê rastîyê dizane. Komîsyona Heqên Mirovî ya parlamena Tirkîyê bi xwe, di daxuyanîyên xwe yên teze da vê rastîyê eşkeredike.

Komîsyonê çend roj berê civîneke çapemenîyê çêkir û da xuyakirin ku di 32 qereqolên Ystembolê de eza û teda bi firehî berdewam e. Heya jin û zaro jî para xwe ji vê yekê distînin. Di nav cureyên ezîyetê da lêdan, feleqe, haletê dardakirinê (haletê Filistînê), dana şoka elatrîkê û ava xurt û sar bi xortiman li ser laşên tazî û çavtirsandin bi tecawûzê (destavêtina namûsê) heye. Tu bêje tecawûz bi xwe jî heye!

Ger li Istembolê usan e, da hûn bifikirin li heremên dûr û bi taybetî li Kurdistanê çi dibin!..

Di salên borî da dema ev bûyerên han dihatin rojewê, berpirsîyarên hukumeta Tirk digotin evana bûyerên arizî ne, ango kêm çêdibin û em li ser wan disekinin, herçî kesên berpirsîyar ceza dikin…" Lê rastî ne usa bû. Di qereqol û mapisxaneyên Tirkîyê da eza û tedaya her cureyî, heya kuştin, her tim bi firehî û sîstematîk hebû û îro jî berdewam e. Kesê ku bên girtin û ji vê miemelê derbaz ne bin kêm in û belkî mensûbên çete-meteyan in!.. Li vî welatî, ji bekçîyê qereqol bigre heya serokkomar, herkesek vê rastîyê baş dizane. Daxuyanîyên Komîsyona Parlamena Tirkîyê jî vê yekê eşkere nîşan dide. (Ew jî çawa bû, meriv tê naghê; vêcar Komîsyonê mêranî nîşan da û rastî eşkere kir…)

Hin gotinên Xanim Sema Pîşkînsûtê (yek ji berpirsîyarên Komîsyonê) jî gelek balkêş bûn. Xanim Pîşkînsûtê usa got:

"Beprisîyarên eza û tedayê bi rastî ne polêzen qereqolan, gardîyanên mapisxanan û amîrên wan in, berpirsîyar li cî û miqamên herî bilind rûdinin, ew walîyên bajaran û serdozger bi xwe ne!"

Ev gotin rewşa Tirkîyê, ezîyeta bi sîstîmatîk li vî welatî radixe ber çavan.

Berpirsîyar walî û serdozger bi xwe ne. Heya, Xanim Pîşkînsûtê ne xwestîye bêje, Hukumet bi xwe ye. Dema ew nexwezin kî cesaret dike li xelkê ezîyetê bike. Dema hukumet bixwaze çawa nikare pêşî li lêdan û ezîyetê bistîne?..

Hîn du meh berê, Walîyê Ystembolê got: "Yekî li qereqolekê çoyek dîtîye, dibêje haletê ezîyetê ye; lê ne tiştek e!.." Bi vî awayî xwest haletê ezîyetê yê ber çavan veşêre. Walîyê Qeyserîyê jî ji polêzan ra got: "Heqê mirovan ji mirovan ra tê naskirin, kî esayîşê paymal bike lingê wan bişkînin!.." Ango walî gelek ji welatîyan ku qisûr û şaşîyekê bikin, wek heywan nîşan dida. Lê ne dihate bîra walî efendî ku, li welatên medenî kes lingê heywanan jî naşkîne…

Baş e van walîyan usa gotin lê çi bi wan hat? Tu tiştek! Ne cezayek, ne îkazek, ne tekdîrek… Ew dîsa li ser kursîya xwe ne..

Hingê can û namûsa xelkê kî biparêze? Xelk bawerîya xwe bi kê bîne?..

* * *

Rewşa Oktay Çakir (Serdozgerê Mehkema Dewletê ya Paraztinê li Ystembolê) rezîlîyeke dinê ye. Ev kes çend roj berê li ser rîya Ystembolê-Enqerê da di tomafîlekê da qeza derbaz kir. şofêr mir, ew birîndar bû. şofêr xwedîyê tomafîlê bû û merivekî curmkar bû, ku polêz lê digerîya û digot gelek bi xeter e!.. Di erebê da du çente hebûn ku yek bi dolaran tije bû. Lê serdozger ew dane merivên xwe û winda kir…

Qezaya Susurlikê ku sê sal berê çebû, pêvendîyên dewlet û çeteyan eşkere kir. Nîşan da ku çeteyên xaşîş û eroyînê, yên perê reş û qetilkar çawa tewna xwe di nav partîyên sîyasî da, di nav sazîyên dewletê da danîne û gelek kesê bi nav û deng di sîyaset û dewletê da çawa bûne şirîkê wan… Çend tetikkêş û peya hatin girtin, lê demekî şunda ew jî hatin berdan. Çend meh derbaz bûn û dewletê ew tişt veşartin û xelkê jî hêdî hêdî ji bîra kir. Rewş ne hate guhartin. Bûyera dawî nimûneyek e.

Tirkîye wek welatekî usa ye ku tu dibê bi nexweşîya qenserê ketîye. Sîyaset, sazîyên dewletê, yên dadî jî di nav da, hemû rizîyane. Bîhn û bex ketîye welat. Zulm û zordestîyê xelk hêsîr girtîye. Çete, ango rêxistinên curmkar, bi xurtî ketine nav refên polêz û leşker, ketine herderê. Kî memûrê dewletê ye, kî mensûbê MYT'ê, JYTEM'ê ye, kî ticarê esrar û eroyînê û kontrgerîlla ye, ne xuyayî ye. Bi dehan rojnamevan, bi sedan ronakbîr, bi hezaran welatparêzên Kurd û mirovên demokrat hatin kuştin; lê curmkar ne hatine girtin, ceza ne dîtin. Rêçên wan di dalan û dehlîzên dewletê da winda dibin. Kes nikare pirsa curmên wan bike, ew xurt in. Pêvendîyên wan diçe digihîje sermidûrê sazîya polêz, wezîrê hundur, serokên partîyên sîyasî, heya digihîje serokwezîran û serokkomaran…

Dewlet bi xwe di pêvajoya şerê Kurdan û hêzên çep da, ji qanûn û dadîyê dûrketîye, bûye wek rêxistineke curmkar.

Nuha Tirkîye hazirî dike ku bikeve Yekitîya Ewrûpa. Di vê pêvajoyê da, gor gotina hin kesan, "bûmbarên xwe paqij dike…" Lê hertiştê xwe dîsa durûtî ye. Dîsa derewan dike, raya giştî dixapîne.

Midetekî berê rêxistina Hîzbullah -wekî ne li meydanê bû- derxistin meydanê. Lê bi rastî, Hîzbullaha Tirk ji xwe bi destê polêz û zabitên Tirk hatibû sazkirin û bi destê wan dihate îdarekirin. Hîzbullah bi salan welatparêzên kurd qetil kirin. Mirov di kûçe û kolanên bajaran da gulebaran bûn, bi satiran hatin parçekirin, hatin revandin û kuştin. Hayê polêz û leşkerê tirk bi van tiştan hebû. Hertişt gor plan û daxwaza wan bi rêva diçû. Bona vê yekê jî ji curmkaran kes ne hate girtin. Ger bi şaşî yek bê girtin jî wê deqqê hat berdan. Lê rojek hat, ku PKK şer sekinand û teslîm bû, êdî tu hewcedarî bi Hîzbullah jî nema û dor hate belavkirina wê. Ji ber ku rêxistineke usa çekdar bettal bimîne bi xeter e. Dewletê îşaret da, nişkava di ser Hîzbullah da girtin û di nav çend rojan da depoyên wan ên silahan, malên wan ên wek goristan û curmên wan ên ecêb yek bi yek derxistin meydanê. Lê herçî ku hatine girtin û gunekarkirin tenê curmkarên tetikkêş û teşeron bûn. Dewleta ku ew bi kar anîn jî bi vî awayî rola xwe veşart û ji nav derket!..

Berpirsîyarên dewlet û hukumeta Tirk bi vî awayî xelk kirin cîyê ehmeq û bodeleyan, wekî henekê xwe bi wan kirin.. Ev tişt îro jî berdewam e.

Di van rojên dawî da dijî qetilkarên rojnamevan U. Mumcî operasyonekê dest pê kir û dijî Yranê propagandeyeke xurt tê kirin. şik tune ku ew jî bi vî rengî ye. Ne bi gotinên berprsîyarên hukumeta Tirk, ne jî bi nûçeyên çapemenîya wan bawerî dibe.

Sazûmana Tirk dîsa derew û dezgeyekî digerîne û pê xelkê dixapîne. Ew kesên ku bi navê qetilkarê Mûmcî hatin girtin, dibe ku dîsa hin kesê teşeron bin. Li vî welatî kesên ku bo çend quriş pere, yan jî bo xatirê "welat û millet" merivan bikujin gelek in. Helbet, sazî û hukumeta îranê jî terorîst e û dikare merivan bikuje. Wan heya îro, li hundur û der welat, gelek dijberên sazûmana kevneperest, gelek kesên demokrat û ronakbîr kuştin, ku di nav wan da çend serokên Kurd jî hene. Lê gelo, yên ku ji bo qetlê Mûmcî biryar dan Yranî ne, yan jî "dewleta Tirk ya kûr" bi xwe ye?

Bi raya me, ew dewleta Tirk bi xwe ye ku Mûmcî da kuştin. Ji bo vê yekê gelek şop û delîl hene. Ev yek çend sal berê bi devê dozgerê DGM ya Enqerê (mehkema dewletê ya parastynê) hat eşkerekirin. Dozger jina Mûmcî ra usa got: "Dewlet bi xwe naxwaze ku ev curmkar eşkere bin!.." Li himber van gotinan êdî çi lazim e?. Nexwestina dewletê, ji malîn û windakirina şop û delîlan jî xuya dibû.. Ger heya îro curmkarên vê bûyerê û yê gelekên dinê eşkere ne bûn, sebep ev e. Di pişt wan qetilan da dewlet bi xwe heye.

Ew kesên dilpak ku vê dewletê baş nasnakin, dibe ku bêjin: "Dewleta Tirk çima merivekî wek Mûmcî, kemalîst û piştgirê dewletê, bide kuştin?"

Çawa Apdî Ypekçî bi destê Avdila Çatlî û hevalên wî da kuştin, wekî wê…

Çawa Keştîya Marmarê binav kir, çawa Qesra Çand şewitand, wekî wê…

Çawa heft xortên TYP'ê (Partîya Karkerên Tirkîyê) bi destê Çatlî, Qircî û hevalên wan da kuştin, wekî wê…

Çawa bi destê hinekan bombe avête ser xortên zanîngeha Ystembolê, wekî wê…

Çawa 1 Gulana sala 1977 di nav xwînê da hişt, wekî wê…

Çawa General Eşref Bitlisî, general Bextîyar Aydin û Albay (kolonel) Ridwan Ozden bi destê xwe kuşt, wekî wê…

Heya, çawa Serokkomar Ozal nişkêva windakirin, wekî wê…

Deftera vê dewletê bi curm û guneyan tijî ye. Ev dewlet di vî warî da rûreş e, Wekî van bi sedan kiryar û curmên wê hene.

Komplo, hîle û dubare, fîtne û curmkarî îş û karê wê ye. Kîngê hewce bibîne, dikare zarokên xwe jî bixwe.

Dewleta Tirk van tiştan çima dike? Sebebek ew e ku, bi kiryarên han çavê xelkê ditirsîne û raya giştî gor armanc û planên xwe çêdike. Armanc dibe ku derba eskerî be, dibe şidandina sazîya zor û zulmê, yan jî tiştekî din be. Ew kesên ku karê han dikin, merivên wek Ypekçî û Mûmcî ji xwe ra wek qurban hildibijêrin, bi kevirekî du çivîkan dikujin. Ji ber ku kesên han mirovên bi nav û deng bûn û bi mirina xwe dikaribûn dengekî mezin derînin. Ma kî guh dide mirina yekî reben!. Ya duwemîn jî ew bû ku, wan herduyan jî di derheqa pêvendîyên dewletê yên qirêj da, di derheqa têkilîyên dewlet û çeteyan da gelek tişt dizanibûn, ku ger bihatana eşkerekirin ji bo dewletê gelek bi xeter bû… Ypekçî dema ku li ser dosyayên han kar dikir hate kuştin. Bo Mûmcî jî hate gotin ku, di derheqa têkilîyên MYT û Ocalan ya berî sala 1980 gelek tişt dizanibû û delîl berhev dikirin, hazirî dikir ku wan biweşîne. Dîsa hat gotin ku, roja kuştina Mûmcî, ew xebata wî ya di kompîtûra wî da jî hat windakirin…

Ocalan bi xwe di rojname û têlewîzyonên da gelek caran nivîsand û got ku, "piştî avabûna PKK, Dewleta Tirk, sê salan nanê me da, silahê me da û em parastin." Wî bi vî şiklî pesna xwe da, ku ew çawa jîrek e, wî polêz û dewleta Tirk çawa xapandîye, ji wan pere û silah girtîye û pê PKK çêkirîye!.." Ocalan, 27'ê Çirîya Paşîn, sala 1997, bi rîya telefonê di bernameyeke MED-TV da beşdar bû û usa got:

"Dewleta Tirk xwest me dijî rêxistinên Kurd ên dinê bi kar bîne. Me jî wan sê salan, wan çi ji me xwest hemû bi kar anî. Yûzbaşîyê Tirk ku navê xwe Pîlot bû, çend caran ji min ra got: 'Tu wek çivîkê nav qefesê yî!' Lê min ew xapandin… Mûmcî jî, dibe ku hayê xwe ji van têkilîyan hebû û dikaribû eşkere bike, bona wê hate kuştin…"

Lê tiştê xerîb, sîyasîyên Tirk û çapemenîya Tirk qet guhê xwe ne dane van gotinên Ocalan, qet oralî ne bûn… Belê, wan ne dikaribûn li ser van gotinan bisekinin, lê bikolin, ji ber ku ev tişt sirrê dewletê bû, ku hayê gelek kesan jê hebû; lê ew yan ditirsîyan eşkere bikin, yan jî bona ku zirarê nedine "mafên netewî" ne dixwastin eşkere bikin… Ji ber ku, dema ev tişt eşkere bûya perdeyê rûyê dewletê diket, ew rezîl û kepaze dibû. Hingê xelkê der û hundur ji wan bipirsîya, bigota:

"Gelo, we digot teror; lê va ye PKK we avakirîye, we piştgirî dayê û we ji destê xwe revandîye.. Hûn bi agir lîstine!.. Evqas xwîna ku hat rijandin, ewqas jan û gîrî, ewqas zirar zîyan hemû marifeta we ye!..."

Belê, Mûmcî yek ji wan kesan bû ku hayê xwe ji van tiştan hebû, lê digerîya, şop û delîlên teze berhev dikir û hazirî dikir ku wan biweşîne. Ger ew tişt bibûya, di raya giştî da tesîra topekê bikira.. Kuştina Mûmcî bo xilaskirina dewletê bû!..

Bi navê "Dosyeyên Dizî" rêzefîlmeke têlewîzyonê heye ku li ser kar û barên FBÎ ya Amêrîkanî ye. Ger meriv li ser "Dosyeyên Qirêj" yê Tirkîyê jî rêzefîlmeke usa çêkira, gelek balkêş dibû…

Ji hilbijartina nivîskarekî kemalîst wek Mûmcî, sebebek jî ew e ku, bikaribin îslamîyan pê gunekar bikin û raya giştî dijî îslamîyan kiş bikin. Di wan salan da Partîya Refahê ku partîya îslamîyan bû, her diçû xurt dibû û şerê wan û kemalîstan geş dibû. Piştî kuştina Mûmcî, îslamî pê hatin gunekarkirin û propagandeyeke xurt hate kirin dijî wan bi navê "dijî kevneperestîyê!"

* * *

Gelo, netîca vê operasyonê wê çibe? Rastî wê derkeve meydanê, li pişt vê kuştinê kî heye, ew plana kê bû, eşkere be?. Tenê kesên ji dinê bêhay dikarin tiştekî usa hêvî bikin..

Dema dijî Hîzbullah dest bi operasyonê kirin, berê merivê têkilîyê yê herî sereke, Huseyn Welîoglî kuştin, piştî wî tetikkêş, kujdar û peyayên dinê yek bi yek komkirin. Hin merivên xwe yên ajan-provokator wek "êtirafçî" xilaskirin. Hîzbullah bi Yranê va girêdan û ji ber kirinên wê Yran gunekar kirin… şik tune, di vê bûyerê da jî, dîsa usa bikin. Ewê tetikkêşan bigrin, ajan-provokatorên xwe bi navê êtirafçî xilas bikin; lê pêvendîyên kujdaran li cîyekî wê qut be, tucar ne gihîje jorê. Kê ew tişt plankir, ew dek û dolav gerand wê tucar eşkere nebe… Vêcar jî bi senaryoyên vir û derew xelk dîsa wê bê xapandin. Ew "dewleta kûr"e! Çawa Memed Agar, serokê polêz û wezîrê hundurî yê waxtekî gotibû, wan "xeter jî daye ber çavan û bi hezaran tişt kirine." Ev kiryar yek ji wan e. Heya ku ew xurt bin, bo wan tu xeter jî wê tune be, kes nikare be wan bigre û mehkeme bike…

Bi vê operasyonê dewleta Tirk wê nîşande ku ew êdî perdeya ser "faîlî meçhûl" (kuştinên ku kujdarên wan ne xuyayî ne) radike, wan eşkere dike. Lê rastî ne usa ye. Bi ewqas şemate ew dîsa xelkê dixapîne. Dibe ku çend peyayên ber destan, hin kujdar bên girtin; piştî wê jî ev defter dîsa bêne girtin…

Sebebê gunekarkirina Yranê bi van curman jî, bi raya me dudo ne: Sebebek ew e ku, Dewleta Tirk ewqas qetlîamên ku bi destê rêxistinên xwe yên eşkere û dizî, bi destê Kontrgerîlla, JYTEM, Hîzbullah, YBDA-C û yên dinê kir, davêje ser milê beyanîyan û dixwaze xwe jê paqij bike.

Sebeba duwemîn jî ew e ku, Tirkîye dixwaze çavê Yranê bitirsîne. Bi raya me, di roja hanê da sebebeke mezin tune ku Tirkîye "rewşa krîzê" îlan bike dijî Yranê, çawa du sal berê dijî Sûrîyê kir. PKK ji xwe serî danîye. Herçiqas piçek hêza xwe hîn li derî sînoran maye jî, dijî Tirkîyê tiştekî nake. Lê di navbera Tirkîyê û Yranê da, li ser pirsên Kafkasaîya û Asya Navîn dijayetîyek xurt heye. Her yek dixwaze li van deweran tesîra xwe xurt bike. Dibe ku Tirkîye bona vê yekê li maneyan digere, Yranê gunekar dike û jê ra diranê xwe qîç dike… Dibe ku di vê êrîşgerîya teze da tesîr û rola Amêrîkê û Ysraîl jî hebe.

Bi kurtahî, li ser vê operasyonê û li ser pirsa gunekarkirina Yranê gelek tişt têne bîra merivan. Lê tiştek gelek eşkere ye: Dewleta Tirk dîsa derewan dike.

Ji bo dawî anîna eza-cefayê û kuştinên sîyasî, bo xilaskirina welat ji herî hezaza terorê, bo avakirina aşîtîyê û demokratîyê li welat, divê ev dewleta rizîyayî û nexweş bê hilweşandin û li ser bingeheke teze sazîyeke teze avabe.

Lê vî tiştî kî bike? Helbet gel bi xwe. Bi Tirk û Kurd, kesên bi zman û çandên, ol û mezhebên cuda cuda, xebatkar, rewşenbîr, ango, piranîya civakê…

Lê belê, ev gel û civak têrî xwe rêzbûyî ye, di vî warî da hişyar e? Mixabin na!

Piranîya gelê Tirk di vî warî da gelek nezan û sist e, guhfire ye, wek tiştekî bimbarek li dewletê dinihêre. Bona vê yekê, pirsa herî mezin jî li vî welatî ne enflasyon e, ne birçitî û bettalî ye, heya ne jî pirsa Kurd e; lê belê ev e!

* * *

Yek ji bedbextîya milletê Tirk jî, rewşa medyaya Tirk e. Ew rojname û têlewîzyon, bila karê hişyarkirin û nonakkirina gel li wir bimîne, ew tiştê han tucar nakin, lê ziddê wê, gor plan û daxwazên dewletê mêjoyê xelkê dişon. Ew di xizmeta vê dewleta qirêj da ne, wek polêz û cendirme. Bona vê yekê jî navê xwe "medyaya memetçîk"e…

Ew bi vir û derewan xelkê dixapîne, rastîyê vedişêre.

Medya wek çavê xelkê ye. Dema rastîyê nîşan nede û veşêre, wekî çavê xelkê kor e.

Tiştekî ne ecêb e ku, di van rojên dawî da di çapemenîya Tirk da mineqeşeyek mezin derket. Hinekan gotin di medyayê da gelek ajanên MYT'ê hene. Medya bi ajanan dikele.

Ev medya ewqas bê şeref û heysîyet e ku heya ji endamên xwe yên kuştî ra xwedî dernakeve. Wek nimûne, sernivîskarê Rojnama Mîllîyet'ê Abdî Ypekçî, hemû dinya jî dizane ku bi destê rêxistina Kontrgerîlla, ango bi destê ajanên dewletê hat kuştin. Dewletê qetilkar parastin û revandin, ji mehkeme û cezayê xilaskirin. Lê Mîlleyet qet li ser vî tiştî ne sekinî. Rojnameyeke usa mezin, dikaribû raya giştî bihejîne. Lê bêdeng ma.

Her usa jî Rojnama Cumhurîyetê, ne xwast rola dewletê di kuştina Uxur Mûmcî da eşkere bike, lê îslamî gunekar kirin. Yekî wek Ylhan Selçûk, sernivîskarê Cumhurîyetê, tim pesna dewleta mîlîtarîst da û heya ji cenosîda dijî Kurdan ra çepik kutan..

Bi kurtahî, dîdema Tirkîyê gelek reş e. Dînamîkên vî welatî, di dema hanê da têr nakin ku vê tarîyê biçirînin. Lê dîsa jî divê em bê hêvî ne bin.. Ev sazûmana zordest û kevneperest, herçiqas ji derva wek dareke mezin û pîr, xurt xuya dike, lê ji hundur va rizîyaye, pûç bûye. Ger dînamîkên guhartinê û tezebûnê piçek xurt bin, bi alîkarîya ba û bahozên derva, dikarin rojekî wê li erdêxin, dawîya wê bênin.