Hevalên delal,

Berî hertiştî, ji bona vê civîna ku di bin banê Parlamena Fransê da çêdibe ji hemû dostên me yên Fransî ra spas dikim ku para wan di avakirina vê civînê da heye. Dîsa, slavên xwe li hevalê delal Jean Luc Bennahmiaş ku vê civînê îdare dike, her usa jî li we hemûyan dikim, ku wek panelîst û wek guhdar li vê civînê beşdar in.

Ez sîyasetvanekî Kurd im ku va ye 20 salê xwe yê dawî li der welat, di nefîyê da derbaz dikim. Ez berî derba eskerî ya 12 Îlona sala 1980 ji welat derketim û piştî derbê êdî min ne karî vegerim. Sazûmana Tirkîyê a zordest ew firsend ne da me.

Me wek Partîya Sosyalîst, ji destpêkê vir da kar û xebata xwe bi rê-olaxên aştîxwaz meşandîye û xwestîye ku pirsa Kurd bi rîya danustandinê çareser be. Lê dewleta Tirk dîsa jî, tucar rê û firsend ne da me û partîyên wek me, bi awayekî giştî rê ne da gelê Kurd, ku bikaribe kar û xebata xwe bi serbestî bike, di warê sîyasetê da cîyê xwe bigre. Dewleta Tirk tucar azadîya ramanî û rêxistinî ne da me. Daxwazên Kurdan ji bo heq û azadîyê wek curm nîşan da, ne hişt li ser pirsa Kurd axaftin çêbe. Heya komeleyên me yên çandî jî qedexe kir, wek curmeke mezin, "parçekirina welat û millet" nîşan da û cezayên giran dayê.

Ger ez piştî bîst salan hîn jî li xerîbîyê û nefîyê me, sebep ev e. Ger, beşek ji tevgera Kurd -herçiqas me şaş dît û dij derketin- dest avête silahan, sebep dîsa ev e.

Hûn van tiştan hemû dizanin û ne hewce ye dûr û dirêj li ser bisekinim.

Tirkîye, tevî dema Osmanîyan, ev e du sed sal e ku bi pirsa Kurd dijî. Tenê di dema Komara Tirkîyê da bi dehan serhildanên Kurdan çêbûn. Bedêla bûyerên van 15-20 salên dawî jî him ji bo Kurdan, him jî bo Tirkan gelek giran bû. Kurdistan di şerê qirêj da ser û bin bû. 35-40 hezar însanê me jîyana xwe windakir. 4 mîlyon Kurd koçber bû. Tirkîye ku di warê aborî da rewşa xwe ne baş e û heyîya xwe ya salane serê merivekî 3000 dolar e, ji 100 mîlyar dolarî zêdetir bo şerê Kurdan serf kir. Di rûbarî vî şerî da hatina tûrîzmê gelek kêm bû. Aborîya Kurdistanê jî ji xwe, berî hemûyan çandinî û pez xudîkirin hema tu bêje nema.

Di rûbarî vî şerê qirêj da Tirkîye bû warê xirabî û terorê. Rêxistinên curmkar, berî hemûyan jî ticareta esrar û eroyînê, tewna xwe li çarkoşeyê welat darxistin. Dewlet bi xwe bû wek rêxistineke curmkar, wek çete.

Dîsa jî dewleta Tirk dibêje ku pirsa Kurd tune!

Van çend salên dawî li ser pirsa Kurd li bajarên Ewrûpa û Amêrîka bi dehan civîn û konferans çêbûn. Ez jî tevî hinekan bûm. Ez dizanim ku dostên me yên Ewrûpî dixwazin ku ev pirs bi rê-olaxên aştîxwaz û bi naskirina heq û azadîyên Kurdan bê çareserkirin. Ev yek him ji bo Kurdan, him jî bo Tirkan baş e. 

Lê mixabin, himber ewqas bedêleke giran ku Kurdan û Tirkan da û digel kar û xebata dost û hevalên me yên li çarkoşeyê dinyayê, dîsa pirs li cîyê xwe ye. Em dîsa civînan çêdikin û li rê-olaxên çareserîyê digerin.

Ev pirs ger heya îro çareser ne bûye, ger ji bo aştîyê gav ne hatîye avêtin, berpirsîyarîya vê yekê helwestê dewleta Tirk e. Dewleta Tirk pirsa Kurd înkar dike û ji rastîyê direve.             Dewleta Tirk bi salan hewlda ku bi rîya zor û zulmê, bi tirsê daxwazên Kurdan ji bo heq û azadîyê bitemirîne, zmanê Kurd û çanda Kurd winda bike û Kurdan bihelîne bike Tirk, bi vî awayî ji pirsa Kurd xilas be. Ew rê şaş bû û tu netîce ne da. Ev kiryarên hovane ne gor vî zemanî ne û dinya alem wan baş nabîne. Lê çiqas ecêb e ku, himber ewqas êş, zirar-zîyan û tecrube jî, sazûmana Tirk di destpêka 2000'î da hîn jî vê edet usûlê xirab dicêribîne.

Hevalên delal,

Eşkere ye ku, pirsa Kurd pirseke netewî ye, pirsa milletekî ye.  Kurd li Rojhilata Navîn, li ser axa xwe, li welatê xwe dijîn ku navê xwe Kurdistan e, koka wan digehîje hezaran sal berê, xudan zman û çandeke dewlemend in û nifûsa wan tevî Kurdên derdorê digihîje 40 mîlyonî. Kurd ne hindikahî ne, ne grûbeke koçer û xerîb in. Divê çareserî jî gor vê rastîyê be.

Heqê çareserîyê çawa ji bo hemû milletan heqekî bingehîn e, her usa jî bo Kurdan jî heqekî rewa ye. Ev heq, çawa ji bo Slowenan, Hirwatan, Bosnîyan, Çaçanan, Kosowîyan heq e, bo Kurdan jî usa heq e.

Tirkîyê bakûrê Qibrisê dagirt û li wir, ji bo sed hezar Tirkê qibrisê, ku nifûsa wan di pêncan da yekê vê giravê ye, dewleteke de fakto çêkir; nuha ji bo wan federasyonê jî kêm dibîne û konfederasyonê dixwaze. Lê di nav sînorên xwe da naxwaze ji 20 mîlyon Kurd ra heya heqê hindikahî jî nasbike, ku li sar axa xwe, ango li Kurdistanê qasî sedî da 90 piranî ne. Eva çi aqil e, çi sîyaset e?

Helbet, heq tiştek e, karanîna wî heqî tiştekî din e. Ew girêdayî hêza herdu alîyan e. Em wek Partîya Sosyalîst a Kurdistan di vî warî da realîst in. Em dizanin ku li heremê guhartina sînoran gelek zehmet e. Raya me ew e ku bê guhartina sînoran jî pirsa Kurd dikare çareser be. Gelê Kurd dikare li Tirkîyê, li Iran, Îraq û Sûrîyê, li ser bingeha wekhevîyê, bi çareserîyeke vî rengî, dikare bi gelên dinê ra li gel hev di nav aşitîyê da bijî. S¸iklê çareserîyê gor rewşa van welatan û gor daxwaza gelê Kurd dikare bibe federasyon yan jî xwemuxtarî. Li dinyayê gelek nimûne hene. Li piranîya welatên Ewrûpa sazîyeke federal heye. DYA (Amêrîka), Kanada, Elmanya, Rusîya, Çîn û Hidistan federal in.

Me, wek Partîya Sosyalîst a Kurdistan, ta jî destpêkê heya îro, di bernama xwe da cî da çareserîyeke federalî û giranî da wê. Bi raya me, çareserîya bi vî şiklî gor Tirkîyê baştir e, ku di warê etnîkî da rengrengî ye. Federasyoneke Kurd û Tirk li vî welatî dibe. Kurdistana Bakûr, bi firehîya xwe sisêyan da yekê temamîya Tirkîyê ye. Nîsbeta nifûsa Kurdan jî usa ye, ango sisêyan da yek e.             Ji bo Tirkîyê çareserîyeke federalî di pirsa Kurd da, çareserîyeke baş e û dikare vê pirsê ji rojewê derxe, dawîya êş û zirara herdu gelan bîne, aşitîyê bîne welat û wê bike rîya demokratîyê û pêşveçûnê.

Wekî din çareserî nabe. Ger ew neheqî, zulm û zordestî berdewam be, ew şer û dijberî jî wê her bimîne. Ji vê yekê jî ne tênê Kurd, lê Tirk jî wê zirarê bibînin û bîlesewe waxt winda bikin.

Hin kes dibêjin ku beşek ji nifûsa Kurdan koç kirîye çûye Rojavayê Tirkîyê û di metropolan da cîwar bûye ku, ev yek dibe asteng li pêş çareserîyeke federal. Lê bi rastî ev yek tucar ne asteng e. Rewşeke han li gelek welatên dinê jî heye ku xudan sazîyeke federal in. Kurd îro li ser axa xwe, ango li Kurdistanê, ku Tirk jê ra dibêjin "Heremên Rojhilat û Rojhilata Başûrê Anadolê" piranî ne. Sînorê Kurdistana federe dikare vê mintiqê bigre nav xwe. Kurdên rojava (li Tirkîyê) û Tirkên rojhilat (li Kurdistanê) û herçî xelkên dinê yên hindikahî jî dikarin heqên çandî bi kar bînin, bi zmanê xwe bixwînin, xwedî weşan, rojname û têlewîzyon bin.

Bi raya min Belçîka nimûneyeke baş e. Pirsa Kurd, mîna pirsa Kebekê li Kanada jî dikare çareser be. Tiştê mihîm ew e ku sîyaseta zor û zulmê êdî bighê dawî û rîya dîyalog û aşitîyê vebe. Hingê meriv dikare li hev bê.

Helbet, çareserîyeke han di demeke kurt da, di rojekê da nabe. Berî hertiştî divê di navbera herdu alîyan da danustandinek dest pê bike û di vî warî da gavên baş bêne avêtin. Em, wek Partîya Sosyalîst a Kurdistan bi salan e, bi serê xwe û tevî rêxistinên Kurd yên dinê ji danustandinê ra hazir in. Dewleta Tirk dikare bi me ra rûne, yan jî bi xwe hin gavan bavêje.  Di vê qonaxê da gavên ku em dixwazin bêne avêtin ev in:

  Divê Dewleta Tirk operasyonên xwe yên li Kurdîstanê bisekinîne. (Heya duh şerê PKK dikir mane; lê îro PKK şer bi yekalî sekinandîye. Hingê bo dewleta Tirk jî êdî sebep tune ku operasyonên xwe bimeşîne.)

Divê rewşa taybetî li Kurdastanê êdî bi temamî bê rakirin; rêxistinên wek tîmên taybetî û parêzgerên gundan êdî bên belavkirin.

  Kurdên ku di van 15 salên dawî da hatin nefîkirin yan jî mecbûr man koç kirin, bila bikaribin bi serbestî vegerin ser axa xwe û zirar-zîyanên wan bila bê dan.   ·               Ji bo sîyasîyên girtî efeke giştî bila derkeve.

   Qanûna Bigehîn a heyî bila bê guhartin, yeke teze û demokratîk bila derkeve û tê da heq û hebûna Kurdan bila bê naskirin.

  Bila azadîya ramanî û rêxistinî bi her awayî pêk bê; partîya me jî di nav da, hemû partîyên Kurdan bila bikaribin gor bernameyên xwe bi serbestî kar bikin.

   Divê zulm û zordestîya ser zman û çanda Kurd bighê dawî; xwendin û heqê çapemenî û weşanî jî di nav da, divê zmanê Kurdî di hemû warên sîyasî û civakî da bi serbestî bi kar bê.

  Lê mixabin, berpirsîyarên dewlet û hukumeta Tirk heya îro paç kirin guhê xwe û ev pêşnîyarên me ji bo aşitî û danustandinê wekî ne bihîstin. Serda jî dewleta Tirk, piştî ku Ocalan bi dest xist, gelek pozpilind e, wekî şerekî mezin qezenc kirîye û êdî dawîya pirsa Kurd anîye.. Lê pirsa Kurd ne pirsa kesekî û rêxistinekê ye. Berî PKK jî li Kurdistanê rêxistinên sîyasî hebûn û îro jî hene. Heya ku ev pirs li ser bingehê dadî û wekhevîyê çareser nebe, berxwedana milletê Kurd jî wê berdewam be.

Hevalên delal,

Tirkîye nuha hazirîya xwe dike ku bikeve Yekitîya Ewrûpa. Bona vê yekê jî divê xwe biguharîne. Çareserkirina pirsa Kurd jî beşek ji vê guhartinê ye. Ger S¸ertên Kopenhagê bi cî bîne, ew jî, herçiqas nabe bedêla hemû daxwazên Kurd, lê dîsa ji bo çareserîya vê pirsê dibe gaveke baş, aşitîyê tîne welat û rewş baştir dike ji bo çareserîyeke têkûz.

  Lê belê, nîyeta Dewleta Tirk heye ku  gavên hanê bavêje? Civaka Tirk ji vî tiştî ra hazir e? Va ye, ji ser civîna Helsînkîyê pênc mehî zêde derbaz bûn, lê mixabin tiştên ku li Tirkîyê çêbûn, nîşan nade ku nîyet û hazirîyeke han heye. Ew kesê ku guhartinê naxwazin, li Tirkîyê gelek bi hêz in. Kevneperest di hukumetê da, di parlamenê da, di nav refên leşker û burokrasîya dewletê da gelek xurt in. Rewşa çand û çapemenîya vî welatî jî ne baştir e.

   Li Tirkîyê şovinî, heya nijadperestî gelek xurt e. Dewleta Tirk bi salan, bi navê "parastina yekitîya welat û millet" di nav gelan da tovê dijminahîyê geş kirin. Ew şerê qirêj ku dijî Kurdan 16 sal e berdewam e, mîlîtarîzm gelek xurt kir. Sazûmana Tirk kelemçeyên xwe bi destê xwe çêkirin.

  Komara Tirkîyê di sala 1923 da bi Peymana Lozanê avabû. Lê ew tiştên ku di vê peymanê da hatibûn nivîsandin jî, ji bo Kurdan tenê li ser kaxizê man. Wek nimûne, di bendê vê peymanê ya 39'an da tê gotin ku, hemû welatîyên Tirkîyê dikarin zmanê xwe li hemû warên jîyanê bi serbestî karbînin; lê Dewleta Tirk Kurdî di hemû waran da qedexe kir!

Dewleta Tirk endamê Yekitîya Milletan e; lê ew heq û azadîyên ku li beyana Yekitîya Milletan da hatîye nivîsandin, li Tirkîyê bi kar nayên.

Tirkîye wek endamê NATO'yê, goya parçek ji demokratîya Rojava baya. Lê vê endametîyê têr ne kir ku demokratîya Tirkîyê li tiştekî biçe û ne karî pêşî li sê derbên eskerî bigre, ku heya ji vê demokrasîya çepeçûlkî ra jî dîyax ne kirin.. Serda jî Amêrîkê û hin welatên NATO yên dinê piştgirîya van derbên eskerî kirin.

Dewleta Tirk endamê Konseya Ewrûpê ye, lê gor pêwistîyên wê jî nake.

Tirkîye endamê Rêxistina Parastin û Hevkarîyê ya Ewrupa (RPHE) ye. Lê herçiqas Tirkîyê peymana RPHE mor kir jî, di vî welatî da tiştek ne guharî; eza û teda berdewam e, di warê mafên mirovî da tu guhartineke baş ne bû. Ev tiştên ku peymana RPHE da hatine nivîsandin ji bo Kurdan li ser kaxizê man. Heqê Kurdan di vê demê da zêdetir paymal bû.

Usa xuya ye ku, Dewleta Tirk li Yekitîya Ewrupê jî bi vî çavî dinihêre. Dixwaze carê ji dêrî derbaz be, piştî wê ya xwe bike. Ew tiştên ku piştî civîna Helsînkîyê li Tirkîyê diqewimin, nîşan didin ku Dewleta Tirk sîyaseta xwe ya di derheqa Kurdan da tu guhartin ne kirîye. Heya hin tişt ber bi xirabîyê diçin. Wek nimûne, zulm û zordestîya ser çapemenîya Kurd ji berê girantir bûye. Hukumetê biryareke teze girt ku, hin weşanên ku li Istembolê dertên, di nava wan da rojnama hefteyî Roja Teze û kovara Deng jî heye,  êdî nehêle bikevin Kurdistanê.

  Dewleta Tirk îro jî dibêje pirsa Kurd tune û tiştê heyî jî dixwaze di nav çarçuveya mafên şexsî da nîşan de. Berdevikên Dewleta Tirk yên fermî û ne fermî ji nuha va eşkere dikin ku nîyeta wan tune bi zmanê Kurdî mekteban vekin, yan jî heqê radyo û têlewîzyonê bidin. Her usa jî dilê wan tune ku bihêlin Kurd sazîyên han bi destê xwe çêkin. Hinên wan, pir pir dibêjin, "Kurd wê bikaribin dersdarekî kirê bikin, da ku zmanê Kurdî hînî zarokên wan bike." Lê ne wek mekteb, herkesek bi serê xwe.. Rojname, kovar û kitêben Kurdî jî goya serbest bin; lê ne bi rastî, dewlet dîsa hertiştê eşkere û dizî wê bike û pêşî li wan bigre. Mehkeme biryarên destdanîna ser wan wê bigrin, cezayên giran bidine wan, polêz wê nehêle ew bigihîjin destê xwendevanan. Ger bi wê jî ne bû, wana bi tevayî bigrin. Nuha rewş usa ye.  

Asoyê karbidestên Tirk di pirsa Kurd da usa teng e. Ger em bi kurtî bêjin, îro jî dilê wan tune ku pirsa Kurd gor pîvanên medenî û himçax çareser bikin; lê ew dixwazin Kurdan ji ortê hilînin. Sîyaseta wan ev e.

  S¸ik tune ku Dewleta Tirk wê cehd bike usûl û qeydeyên Yekitîya Ewrûpê jî ji hev bixe. Lê Ewrûpa ji van usûl û qeydeyan ra xwedî derkeve yan na, zeman wê nîşande..

  Em Kurd, bi dil û can dixwazin ku Tirkîye bikeve nav Yekitîya Ewrupê. Lê ne bi vî halî, ne bi çerxa eza û tedayê, ne bi vê demokrasîya çepeçûlkî, ne bi van mafên mirovan li bin lingan û ne bi van bîr û bawerîyên şovîn û nijadperest.. Ger Tirkîye dixwaze xwe gor Ewrûpê çê û hazir bike, divê ne tenê di warê aborî da, her usa jî di warê sîyasî û çandî da, di warê fikrî û ramanî da jî bi xurtî biguhare.

  Em hêvî dikin ku hêzên demokrat û pêşverû li Tirkîyê, bi alîkarîya navnetewî, bikaribin vê guhartinê pêk bînin. Emê alîkarîya wan bikin.

Li alî din, usa xuyaye ku, çareserîya pirsa Kurd ji nah şunda jî wê li ser milê Kurdan be, girêdayî kar û xebat û berxwedana wan be. Li welatê me gotinek heye, dibêje: "Zarokê ku negîre, jê ra çiçik tune.."

Kurdan bi sedan sal ji bo azadîyê ber xwe dan. Bila tu şik nebe ku, ewê nah şunda jî ber xwe bidin.