Xeber-Şirove

Çirîya Pêşîn, 2000

Qira Filleyan û tirs û telaşa curmkaran

Van rojana şovîn û kevneperestên Tirk wek dîn û haran nizanin çi bikin, ji ber ku du komîteyên Meclîsa Amêrîkê ya Nuneran li ser qira Ermenîyan biryar stendin.

Berpisîyarên dewleta Tirk û medya Tirkan li ser vê yekê şemateyeke usa derxistin ku ger li dinyayê nebe jî, li Tirkîyê kesê ku pê ne hesîya nema. Helbet xwendevanên me yên ezîz jî dizanin, lê dîsa jî em bi kurtî behsa çîroka vê bûyerê bikin.

Middetekî berê hin endamên Meclîsa Amêrîkê ya Nûneran li ser qira (jenosîda) Ermenîyan ya sala 1915 pêşnîyarek birin pêş meclîsê, ku vê curmê bi nav bike û mehkûm bike. Herçiqas Tirkîyê acizîya xwe gelek nîşan da jî, “Komîta Jêrê” guh nedayê, ew pêşnîyar girte rojeva xwe, qebûl kir û pêşnîyar ji wê çû pêş komîta jorê ya Kosîmyona Pevendîyên Navnetewî. Rêvebirên dewleta Tirk û medya wan di vê qonaxê da ji bo ku pêşnîyar ji komîta jorê derbaz nebe, xwe gelek êşandin. Gotin ewê zirarê bide pêvendîyên herdu welatan, bi taybetî Amêrîka wê gelek zirarê jê bibîne, laf û gef lê xwarin, heya Clînton û hevalên xwe jî têkil bûn ku pêşî lê bigrin; lê dîsa ev hemû kar û xebat û teşqele pere ne kir. Biryara jenosîdê bi piranîyeke mezin ji Komîsyona Pêvendîyên Navnetewî derbaz bû û çû pêş Meclîsa Nûneran.

Ev yek e ku rêvebirên dewleta Tirk û medya Tirkan dîn dike. Dibêjin jenosîda Ermenîyan derew e, çîrokeke xeyalî ye! Dibêjon rastîya dîrokê ne usa ye, Kongra Amêrîkê dîroka Tirkîyê xar û xûz dike û tu heqê xwe tune usa bike. Çi tê ber devê wan dibêjin, ku Amêrîkê bitîrsînin, poşman bikin, da ku ev biryar ji civîna giştî ya Meclîsa Nûneran derbaz nebe. Dibêjin emê mihleta ji bo Hêza Çakûç êdî dirêj nekin, emê nehêlin Balafirgeha İncîrlîkê kar bike, emê sefîrekî bişînin Bexdayê û ambargoyê qul bikin, emê di hin îhaleyan da rê nedin şîrketên Amêrîkê, emê zorê Li Ermenîstanê bikin… Ango hindik maye ku leşkerê xwe bajon ser Ermenîstanê û careke din qira wan bînin!

Herkes jî zane ku ev ne cara pêşîn e ku pirsa jenosîda Ermenîyan tê ber parlamenên welatên Rojava. Di salên çûyî da jî ev tişt çend caran bûn û rêvebirên dewleta Tirk, medya wan û hemû dorhêlên şovîn dîsa gelek aciz bûn. Xuya ye ewê ne cara dawî be jî. Tirk nikarin ji vê serêşîyê xilas bin. Ji xwe, berî ku ev pêvajoya li Kongra Amêrîkê bighê dawî, pirsa Ermenîyan li Burukselê jî ket rojeva Parlamena Yekitîya Ewrûpê.

Xuya ye vêcar ji bo dewleta Tirk rewş xirab e. Sal derbaz dibin, lê pirs ji bîran naçe, heya her diçe germ dibe. Wek mêratxurê curmê jenosîdê, dewleta Tirk di warê navnetewî da her diçe dikeve tengasîyê.

Baş e, ma çareserîya vê pirsê tune? Gelo ew jî wek pirsa Kurdan e ku du sed sal e dajo û tê? Yan pirsa “îrtîcayê” (kevneperestîyê) ye ku dem bi dem teze dibe?.. Wek pirsa Qibrisê, yan deryaya Egê? Wek pirsa birçitî û betalîyê, wek enflasyonê?..

Xuya ye nabe nesîbê vî welatî ku tu pirsekî çareser bike. Gelo ji ber çi ye? Tu dibê ev welat ji derd û pirsên hanê gelek hez dike, bûye tîryakîyê derdan? Yan ev welatekî lanetî ye?..

Em dîsa bên ser pirsa Ermenîyan. Di vî warî da rastî çi ye?

Rastî ev e ku, ger dîroka Osmanîyan her usa jî ya Tirkan e, ger Tirk ji vê dîrokê ra xwedî derdikevin, di dema Osmanîyan da du caran Ermenî qirbûne. Yek di dema Padşa Evdilhemît, sala 1894’an da, ya dinê jî di dema Şerê Mezin ê Pêşîn, sala 1915 da, bi destê hukumeta İttîhat û Terakkî bûye. Xasima ya sala 1915 gelek fireh e, di vê terteleyê da (qetlîam) mîlyon û nîv Ermenî bi kuştin û koç û derbederî ji warê bav û kalan hatin windakirin.

Dinya alem vê yekê dizane. Tirk bi xwe ji herkesî baştir dizanin. Lê ji hukumet û medyaya Tirkan pêve yê ku vê qetlîamê înkar dike tune.

Lê gelo bi înkar kirin, bi gotinên vala meriv dikare rastîyên dîrokê veşêre? Em bêjin gotinên Ermenîyan û yê xelkê hemû derew in, lê ew 1,5 mîlyon Ermenî çi bûn? Nifûsa Tirkîyê ji wê rojê heya îro qat bi qat zêde bû, giha 65 mîlyonan; lê ew Ermenî li ku ne?.

Ev tişt ne Berî Zayînê, ango ne hezaran sal berê, lê 85 sal berê bû. Yên ku şadê vê qetlîamê bûn, hîn di nav wan da yê sax hene. Ew bêtara ku hate serê Ermenîyan, ew zulma ku li wan bû, wek xeber di rojnameyên gelek welatan da cî girtin, ketin arşîva gelek dewletan, heya dem bi dem di weşanên Tirkan da jî hatin nivîsîn. Ew qetlîam bi biryara hukumetê, berî hemûyan jî bi fermana Enver, Talat û Cemal paşayan û bi destê valî, qaymeqam û fermandarên leşkerî çêbû. Bi taybetî mêrên ermenî li her derê hatin komkirin û kuştin. Gelek ji jin, zaro û êxtîyarên wan di rêyan da telef bûn. Mal û milkê Ermanîyan hat talankirin. Ma vê rastîyê li vî welatî kî nizane?

Serda jî, di nava vî şerî da Hurimên Rojava, bi hezaran ji kevî û dora behrê hatin dûrxistin, nefî bûn ber bi hundurê Anadolê. Her usa jî, 700 hezar Kurd ji Kurdistanê hatin derxistin, koçber bûn ber bi başûr û Rojava. Gelekê wan jî di rêyan da ji serma û birçitîyê, ji nexweşîyê telef bûn. Ango hukumeta İttîhat û Terakkîyê, bi vî awayî xest him ji Ermenîyan, him ji Huruman û Kurdan xilas be. Ew planeke mezin bû, ji bo ku vî erdî bikin tenê malê Tirkan. Piştra jî Komara Tirkîyê ev yek ji xwe ra kir wek sîyaseteke bingehîn.

Rastî bi vî şiklî ye û kes nikare vê rastîyê veşêre, dinya alemê bi derewan bixapîne.

Belê, di sedsala 20’an da, berî jenosîda Cuhîyan, ya Ermenîyan bû. Heya dibêjin Hîtler qira Ermenîyan ji xwe ra nimûne girtîye, gotîye "Ma Tirkan Ermenî qirkirin çi bû!?.” Lê gelo, di sedsala 20’î da û berî wê, xirabîyên bi vî şiklî li welatên dinê bi destê zordestên dinê çênebûne? Ev tiştekî din e. Bi raya me, xirabîyên bi vî rengî bûne. Xirabîyên ku di 4-5 sedsalên dawî da bi destê kolonyalîstan li Amêrîka, li Afrîka, Awûstralya û welatên dinê bûn, hîn ji bîran ne çûne. Her usa jî xirabîyên ku dewleta Tirk bi me Kurdan kir. Kurd, di dema Komara Tirkîyê da, ango di van 75 salên dawî da çend caran qetlîam dîtin, nefî bûn.

Lê ji rêvebirên dewleta Tirk û medyaya Tirk pêve kes rastîyên dîrokê, van xirabî û xwînxwarîyan venaşêre. Mirovên vê demê û heya hukumetên welatên medenî, van bûyerên tûj û tahl venaşêrin. Bi xwe berpirsîyarê van curman nebin jî, dîsa wek kiryarên bav û kalên xwe ji wan fedî dikin û dilêşî û xemgînîya xwe nîşan didin.

Wek nimûne, îro millet û hukumeta Alman, sîyasetmedar û rewşenbîrên wan ji bo kiryarên Nazîyan gelek fedî dikin, lê wan kiryaran venaşêrin. Heya, dem bi dem wan bûyerên tûj tahl tînin bîra civakê ku ew ji bîra neçin û neslê nu jî çi bûye bizane.

Gelo ya rast jî ne ev e? Ger rêvebir û serkarên welêt di dema borî da tiştên usa xirab, curmên dijî mirovetîyê kirine, nesl û hukumetên piştî wan jî divê wan veşêrin? Veşartin piştgirîya wî curmî ye, wek şirîkatî ye. Yê ku curmên berê veşêrin, ji yên teze ra jî derî vedikin.

Dewleta Tirk bi salan e vî tiştî dike. Ji curmên berê ra xwedî derdikeve, wan diparêze. Tiştê herî xirab jî ew e ku, îro jî bêperwa curmên bi vî rengî dike.

Ev xirabîyên ku 75 pênc sal e bi Kurdan têne kirin li ber çavan in. Dewleta Tirk çend caran welatê me ser û bin kir, milletê me qirkir, koçber kir, ji ber ku azadî û serbestî dixwast. Tiştên ku van 15-20 salên dawî bûn nimûneyên teze ne. Bi hezaran gund û bi dehan bajar ser û bin bûn, hatin hilweşandin û şewitandin, bi mîlyonan însanê me ji welatê bav û kalan hat qewirandin. 40-50 hezar însanê me hat kuştin. 17 hezar kes, ku di nav da bi sedan sîyasetmedar û rewşenbîr hebûn, bê mehkeme û pirs hatin kuştin, lê qetilkar veşartî man. Gelo eva ne curmê jenosîdê ye, di kêmayî da paksazîya etnîkî?.

Çawa dibe ku dewleta Tirk di vî zemanî da tiştê usa dikare bike, curmên usa dijî mirovetîyê pêk bîne? Helbet dike, ji ber ku ji curmên berê ra kesî tiştek ne got. Kesî ji terteleya Fillan ra, ji nefîya Huriman ra tiştek ne got. Dinya li himber qir û koçberîya Kurdan lal û ker bû. Komara Tirk li ser curmê jenosîdê avabû, “Tirkîye” û milletê Tirk bi vî awayî çêbû.. Zulm û zordestîya netewî, nijadparêzî, şovînî, qirkirin û paksazîya milletan bûye sîyaseta wan ê salan, sîyaseta dewletê, sîyaseta netewî…

Gelo eva tenê sûcê Tirkîyê ye? Ewê ku qirkirina milletan, ango jenosîdê wek curmeke dijî hemû mirovetîyê bi nav dikin, lê dema bi xwe zirarê nabînin çavê xwe lê digrin, ewqas dewlet û hukumet, rêxistinên navnetewî, berî hemûyan jî Rêxistina Milletên Yekbûyî di vê gunekarîyê da ne pardar in? Ger curmkarên jenosîdê xwînxwar û zalimên bê şeref in, yên ku li himber kirinên wan çavê xwe digrin û bêdeng dimînin, ew jî ne bê vîcdan in?..

Li himber qirkirina Cuhîyan dinya bêdeng nema, ji ber ku Nazîyan şerê hemû dinyayê kirin. Qira Ermenîyan jî di saya lobîyên mezin ên Ermenîyan li Amêrîka û Fransê ji bîra naçe û di rojevê da dimîne. Ji ber ku sîyasetmedar dixwazin dengê wan bistînin.. Lê Kurd bê pişt in. Lobîyên wan ên xurt jî tune.

Tirkan xwestin Ermanîyan qirbikin, ji welat derînin û ji vê pirsê yekcar xilas bin. Usa jî kirin. Lê va ye 85 sal şunda pirsa Ermenîyan dîsa li pêş wan e û wan bi cinan dixe. Eva jî şuxulê dîrokê ye. Xuya ye, tu xirabîyeke usa mezin ji xwedîyan ra namîne. Hisêbê wê di waxtê da ji wan xiraban neyê pirsîn jî, ji zarok û nebîyên wan tê pirsîn. Kes nikare ji mêrateke usa xirab bireve.

Hukumeta Tirkîyê, medyaya Tirk û hemû kesên şovîn, îro dîn dibin, şemate derdixin, dema dibînin pirsa Ermenî di parlamenên gelek welatan da tê rojevê û raya giştî pê mijûl dibe. Lê bila dev ji van tiştên bê feyde berdin, ew ji derdê wan ra ne derman in. Bila helwest bigrin dijî van kirinên xirab, bila curmkaran rexne bikin. Qe nebe ji zarok û nebîyên wan kesên zirardîtî û êşandî ra xemgînîya xwe nîşandin, xwe bidin bexşandin. Ev tişt kesî piçûk nake. Kîn û dijminahî ji navbera milletan da bi vî awayî radibe.

Ji vê jî mihîmtir, divê kes nebêje hisêbê van tiştan nayê pirsîn û xirabîyên teze neke. Bajarvanî, mirovî, rindî û başî ev e. Kes nikare li ser bingehê sîyaseteke bi qirkirin û windakirina millet û çandên dinê li vê dinyayê ji xwe ra cîyekî baş bibîne, aşitî û medenîyetê bîne welatê xwe.

Hukumetên ku sîyaseta zordestîyê ji xwe ra kirine adet û usûl, mirovên nijadreperest û şovîn xirabîya herî mezin kirin bi vî welatî. Qe nebe bila nuha şunda xwe biguhurin, dev ji van xirabîyan berdin û di dinyaya medenî û pêşketî da ji xwe ra cîyekî bibînin.

Tîmsal ji bo curmkarê jenosîdê..

Rojnameyên Tirkan nivîsandin: General Velî Kuçik hazirî dike ku tîmsalekî Topal Osman dayne.

Em, Velî Kuçik ji rêxistina JİTEM’ê nasdikin, ku bi taybetî dijî Kurdan gelek zulm û xwînxwarî kir. Em, Topal Osman jî ji şorişa Qoçgîrî dinasin. Fermandarê çeteyên Laz bû, ku jê ra dıgotin “Alaya Lazan” û li mintiqa Qoçgîrîyê gelek xwîn rijand. Piştra bi daxwaza Mistefa Kemal mebûsekî mixalîf kuşt. Mistefa Kemal, piştra jî ew da kuştin ku perdekî bikişîne ser vê bûyerê..

Vê dawîyê hin marîfetên dinê yên Topal Osman derketin. Tu nabê wî di sala 1915 da di tertela Fillan da jî cî girtîye û gelek Ermenî kuştîye…

Ango Velî Kûçikê JİTEM’î dixwaze nuha tîmsalê merivekî usa çêke..

Ev tişt dibe. Çawa Ermenî li Marsîlya û li welatên dinê tîmsalên jenosîdê çêdikin, mêratxurên Topal Osman jî tîmsalê yên wek wî, ango yê qetilkaran û curmkarên jenosîdê çêdikin. Tîmsalê herkesî gor xwe ye..

Ev yek rûhîyeta civaka Tirk û rengê çanda wan gelek baş nîşan dide. Xuya ye wan ji borîyê, ji curmên dijî mirovetîyê, ji rûreşîyên han tu ders ne standine û fedî nakin. Ziddê wê, curmarên berê û yên teze dîsa “mezinên Tirkîyê” ne û “ew rûyê Tirkîyê sipî dikin!..”

Xuya ye, ev çîroka Tirkan li ser Ergenekonê rast e, Tirk nebîyê gurekî ne; nuha bawerîya me zödetır pê tê!.

Pêşnîyarek jî ji bo Kurdan..

İsal di Konrgra Amêrîka da pêşnîyarek jî ji bo Kurdan ket rojevê. Endamê Kongrê Bob Fîlner û şeş hevalên xwe pêşnîyarek ji bo Kurdan hazir kirin û dan Meclîsa Nûneran. Heya nuha 90 endamê meclîsê ji vê pêşnîyarê ra xwedî derket. Di nav wan da Serokê Komîta Heqên Mirovî Chrîstopher Smîth û Cîgirê Serok yê Gruba Demokratan Davîd Bonîer jî heye. Di pêşnîyarê da usa tê gotin:

"1. Ji bo ku pêvendîyên Tirkîye û Yekitîya Ewrûpê xurttir be û pêvajoya endametîyê bi serkeve, divê ew mebûsên girtî, Leyla Zana, Hatîp Dîcle, Orhan Doxan û Selîm Sadak rojkî berê û bê qeyd û şert bên berdan;

"2- Divê Komara Tirkîyê heqên çandî û yên zman bi temamî nasbike ji bo Kurdên ku di nav sînorên wê da dijîn. Her usa jî, wek endamekî Rêxistina Ewleyî û Hevkarî ya Ewrûpê (REHE), di çarçuva tolerans û pirçandîyê da, heqê perwerdegarî û weşanan jî divê di nav da be.”

Bob Fîlner, li ser vê pêşnîyarê di Kongrê da qise kir û got li Tirkîyê li ser zman û çanda Kurdan gelek zordestî heye û evtişt wek “jenosîda çandî” ye. İro waxt hatîye, divê astengên di vî warî da êdî rabin.

Bahçelî rast dibêje!

Serokê MHP Devlet Bahçelî, ku li Dîyarbekrê ji Serokê Beledîyê Ferîdun Çelîk’ê HADEP’î ra çepik Kutabû, li himber rexneyan xwe usa diparêze:

“Em li ser gotina xwe ne. Em wek hin kesan gor dilê herkesî qise nakin, li vir tiştekî, li alî dinê tiştekî din nabêjin. Min li Erzurumê çi got, li Dîyarbekrê jî ev tişt got. Min Serokê Beledîya Dîyarbakrê yê HADEP’î ra çepik kutan, ji ber ku gotinên baş kir û dewleta unîter parast. Kî usa bike ezê jê ra li çepikan xim.”

Bahçelî, gor bîr û bawerîyên xwe rast dibêje. Bi rastî jî li ser gotina xwe ye. Wî dev ji Tirkperestî û şovînîya xwe bernedaye, dîsa wek berê dijminekî Kurdan e. Duh çi digot, îro jî wê dibêje. “Li Erzurumê çi dibêje, li Dîyarbekrê jî wê dibêje…” Heya wan kesan derewîn derdixe, ku xwe, yan jî xelkê dixapînin û dibêjin “MHP guharîye”, dibêje “em ne guharî ne, duh çi bûn, îro jî ew in!" Gelo yekî usan ne li ser gotina xwe ye?.

Lê hin kesên ku Bahçelî dibêje ne li ser gotina xwe ne, ango demdemî ne, ew kî ne? Tu dibê ji bo Eco dibêje? Belê Eco, ger di navbera Erzurum û Dîyarbekrê da nebe jî, di navbera duh û îro da, ne mirovê gotina xwe ye. Duh Eco xwe çep nîşan dida, wek dostê xebatkaran û demokrat.. Bona vê yekê jî xelkê jêra digot “Karaoglan” (Lawkê Reş) û jê gelek tişt hêvî dikir. Lê nuha bûye Tirkperestekî temam, şirîkê MHP ya nijadperest û şovîn, dostê sermîyandaran. Di warê mafên xebatkaran û demokrasîyê da jî nuha ji sermîyandaran paşvetir e..

Bahçelî ne guharî, lê Eco guharî. Lawkê Reş bû Tirkeş!

Du dibê, bi gotina demdemî, merema wî Mesut Yilmaz e? Dibe ku ew be.. Yilmaz walsê dike, gavek ber bi pêş, yek ber bi paş.. Lê HADEP’î û miellîmên wan zêdetir lê tên.

Belê, ew kesên ku duh digotin dewleta Kurd ya serbixwe û şerê çekdarî û tiştekî din ne digotin, bi vê sîyasetê Kurdistan ser û bin kirin, di nav xwînê da hiştin, valakirin, beşek ji Kurdan ji welat revandin, beşek êşandin û tirsandin, kirin bin perê dewletê, ango qoricî… Nuha jî tu dibê bûne wek melek, bi navê aşitî û demokratîyê dev ji şer jî, ji Kurdistaneke serbixwe jî, heya ji federalî û otonomî jî berdane û pesnê dewleta unîter, pesnê kemalîzmê didin û dibêjin: “Gelo em çima şer bikin, werin bi hevra welatê xwe avadan bikin!” İja, Bahçelî ji wan ra çepikan lê nexe, ji kê ra lêxe?..

Ferz bikin ku Bahçelî bi xwe “zivrînoke U” ya bi vî şiklî bike û bêje: “Hebûna milletê Kurd rastîyek e. Kurd xwedî welat, dîrok, zman û çanda xwe ne. Meriv bêje Kurd tunin eyb e. Meriv heqê wan nasneke, ew jî ne adalet e û ne jî helwesteke medenî ye. Ger em dixwazin wek dost û bira bi hevra bijîn, divê em heqê Kurdan nasbikin. Bila ew li ser dahatûya xwe bi serbestî biryar bidin. Ger xwastin veqetin û dewleta xwe ya cuda çêkin, bila keremkin. Ger xwestin tevî gelê Tirk bijîn, hingê divê em li ser hîmê wekhevîyê dewleteke federal, yan konfederal ( wek çareserîya ku em bo Qibrisê dixwazin) avabikin…" Hingê emê jî ji Bahçelî ra çepikan lêxin û bi wê jî nemînin, wî himbêz bikin û çavê wî maçkin!..

Lê xelk vî tiştî nabêje, dijminê xwe bi xwe nade kenandin. Bahçelî wek şovîn û Tirkperestekî li ser gotina xwe ye. Ne wek wan kesan e ku, waxtekî bi navê şoreşgerî dikirin hella hella, lê piştî ku li wan zor hat, ji bo canê şîrîn dev ji doz û dewayê berdan… Ne wek wan kesên demdemî, postperest û şelaf ın ku wek bayê bêderan in û ji bo ku di ekranekê da cemala xwe nîşandin, yan quncika rojnameyekê da cîyekî peydakin, di şevekê da bîr û bawerîyên xwe û refê xwe diguhurin…

Tirkê sermîyandar..

Wê rojê keştîyeke gelek mezin, ya ro-royê ku li Tirkîyê çêkiribûn û dadixistin deryayê. Digotin ev keştî dikare 150 tira lê barbikî û gelek bi lez diçe. Navbera İzmir û İtalyayê ku heya nuha ji 70 saetî zêdetir dajot, nuha ev keştî di 52 saetan da wê bigre. Çiqas xweş!

Bona vê yekê merasîmek çêkiribûn û têlevîzyonê nîşan dida. Xwedîyê keştîyê ku sermîyandarekî Tirk bû, qise dikir. Me got, herhal wê pesna keştîya xwe bide, gotinên xweş bêje û heqê wî ye jî. Lê çi bêje baş e:

“Min tim jî digot, ev keştî dikare tank û topan jî neqil bike û di şerê me yê bi cîranan ra gelek baş bi kar bê!”

Em li himber van gotinan şaş û metel man. De keremkin, ev jî sermîyandarê vî welatî ye! Gelo vana ji şer pêve tiştekî nafikirin? Ev keştî keştîyeke şer nîne, yeke sîwîl e. Meriv dema keştîyeke usa mezin bo hatin çûnê daxe deryayê behsa şerê cîranê xwe dike?.

Ev der welatekî gelek ecêb e. Li vir rektorên zanîngehan dijî azadîya ramanî derdikevin û aqlê sermîyandaran jî wek yê generalan tenê li ser şer û pevçûnê ye.

Tirk tim pesna xwe didin û dibêjin: “Em milletekî leşker in.” Tiştê pesnê ye yan na, lê xuya ye ev gotin rast e. Li vî welatî ne tenê li qişlê, lê zanîngehê, li mizgeftê, li mehkemê, li karxanê û li her derê aqlîyeteke leşkerî heye. Tu dibê civak bi temamî ûnîforma li xwe kirîye. Hertişt yek şikl e, yek reng e, xakî ye, hişk e û êrîşger e…

Meyê bigota “serî eskerî!” Lê em zanin ku li welatên medenî serê eskeran jî ne ewqas hişk e, wan jî para xwe ji jîyana medenî, ji çanda demokrasîyê girtine. Li welatên medenî esker û polêz jî bi piranî wek mirovan in, lê li vî welatî sermîyandar û heya mamosteyên zanîngehan jî bi piranî ne mirov in!

Bextê me yê reş, vana em jî kirin wek xwe! Di nav me Kurdan da jî di warê sîyasî û çandî da tiştên usa yekreng, bîr-bawerîyên teng, serhişkî û êrişgerî ne kêm e.

Eco û "gundê navend"

Di derheqa Ecevît da merıv carina dikeve şikê: Merivekî çawan e? Ger em bêjin “yekî şair û romantîk e..” Na. Kesên han pirî caran nerm in, xêrxwaz in. Lê merivê serhişk, yê ku ratstîya ber çavan veşêre, nikare bibe şair û romantîk. Şiêr û derew li hev nayê. Şaîrî, romantîzm û diristîya Eco wek boyaxeke tenik e li rûyê wî, lê şexsîyeta wî ya rastî di bin da veşartîye.

Eco bê merhemet e, lê ne realîst e. Him civakê him xwe dixapîne. Bi alîyekê kalê çîrokbêj e. Lê çîrokbêj çîrokan dibêje, bi xwe bawer nake. Eco ne usa ye, çîrokan ji ber xwe çêdike, bi xwe jî bawer dike..

Gelo ev utopîst e? Lê utopya ji bo amancên delal in. Wek nimûne, ew utopyaya Campenella bi navê “Welatê Rojê”.. Campenella tiştên baş difikire ji bo mirovan. Dilpak e, lê ne realîst e. Lê Eco nikare bibe utopîst. Ji ber ku di pêşnîyarên wî da dilpakî tune. Ew difikire, serê xwe pê diêşîne, çawa planên dewletê yên nemirovî bi kar bîne. Wî fikr û ramanên xwe daye xizmeta vê sazûmana qirêj. Ew projeya Eco bi navê "bajargund" jî bi vî rengî ye. Amanca wî xirab e.

Eco vê çîrokê bi salan e dibêje. Lê çend caran serokwezîrî kir, hîn jî li ber çavan nimûneyek tune.

Çend roj berê Eco ji bo avakirina “gundekî navend” çû Şirnaxê. Bi navê xwe yê teze ku Tirkan lê kirine, jê ra dibêjin “Başağaç”. Ev gund çend sal berê bi destê dewleta Tirk hatîye hilweşandin. Nuha li ser pagên wê malên teze rast dikin. Ewê gundekî 106 mal be. Her malek 65 mêtrokare..

Nifûsa malê Kurdan ji deh û panzdeh ne kêmtir e. Gelo xanîyekî 65 mêtrokare çawa têra wan bike? Em bêjin ji tunebûnê baştir e. Lê ka axurê wan, kadîna wan?..

Ev malên han ji bo hal û mercên heremê, ji bo zivistana Kurdistanê ya giran dibe yan nabe, ew jî tiştekî din e. Lê em bêjin, ev mal gor rewşa Kurdistanê bin jî, di nav çar hezar gundê hilweşandî da avakirina gundekî yan jî çend gundan ji çi derdî ra bibe derman? Gor reqemên resmî, tenê li hêla Şirnaxê 59 gund û gelek jî gom û mezra hatine valakirin. Ev hemû hatine hilweşandin û şewitandin. 7948 xane (58 hezar nifûs) koçkirîye. Nuha ji bo vegera wan ne destûr heye, ne jî pere..

Xuya ye gera Ecevît tenê ji bo propagande ye, reklam e. Lê ev tişt jî rezîl-ruswa kir. Çend roj berî gera wî serokê HADEP’ê ya bajarê Şirnaxê bi komployekî hat girtin. Xelk ji vê yekê gelek aciz bû, li Sêrtê û Şirnaxê bi pankartan, bi daxwazên aşitîyê derketin pêşîya Eco. Gotin “em dixwazin vegerin gundê xwe.” Lê Eco ji ewqasî ra jî dîyax ne kir. Polêz û leşker pankart komkirin û xelk dûrxistin. Eco di axaftina xwe da bi hêrs ket, got: “Ger aşitîyê dixwazin, çekdarên derî sînor bînin teslîmkin!”

Belê, ji zewaca adet-usûlê vî welatî ya zalim û zordest û şiêr û romantîzmê, tenê ecêbekî, yan jî Ecoyekî bi vî şiklî hasil dibe…

Serokkomarê Çek: "Divê Kurd zmanê xwe bi serbestî bi kar bînin"

Serokkomarê Çek, Vaclav Havel, çend roj berê wek zîyareteke resmî çû Tirkîyê. Havel di 12’yê Çirîya Pêşîn da li İstembolê civîneke çapemenîyê çêkir û di vê civînê da behsa Eşber Yagmurderelî kir ku di hepsê da ye û got ji bo Yagmurderelî bi Serokkomar Sezer ra qise kirîye û efa wî jê xwestîye.

Havel di axaftina xwe da behsa Kurdan jî kir. Li ser pirsa rojnamevanekî got, "Li welatekî herkes, hindikahî (mînorîtet) be jî, divê azad be û divê meriv ji fikr û daxwazên wan ra hurmet bike, heqê wan nasbike. Divê li Tirkîyê Kurd jî zmanê xwe bi serbestî bi kar bînin.” Havel, di vî warî da rewşa Slowakan wek nimûne nîşan da, ku çend sal berê ji Çekan veqetîyan û dewleta xwe çêkirin. Havel her usa jî behsa Qibrisê kir ku çawa Tirk û Hurim, heryek zmanê xwe bi serbestî bi kar tîne.

Havel roja 12, êvarê jî bi tevî hin rewşenbîrên Kurd û Tirk, bi tevî nûnerên komeleyên mafê mirovan sohbet kir û li wir jî eşkere bû ku, xwestîye biçe Kurdistanê jî, lê dewleta Tirk rê ne daye.

Piranîya rojnamên Tirk behsa civîna çapemenîyê û gotinên Havel kirin, lê dîsa gotinên wî jî çepeçûlkî kirin. Gotin , Havel gotîye ku "Kurd bila bikaribin bi zmanê xwe qise bikin.." Ango gotina "bi serbestî karanîna zman" kirin "bi serbestî qisekirina zman"..

Di navbera van herdu gotinan da ferqeke mezin heye. “Qisekirina zman” tenê tiştek e. Ji xwe Kurd bi zmanê xwe qise dikin û kes jî nikare pêşî lê bigre. Lê “karanîna zman” bi pir alîye: Tevî qisekirinê, her usa jî xwendin û nivîsandin, weşandina kitêb, kovar û rojnameyan, radyo û televîzyo û hwd…

We dîtîye rojnamevanên Tirk çiqas sextekar in, gotinên camêran jî çawa çepeçûlkî dikin.. Xuya ye, tiştê ku layîqî Kurdan dibînin tenê heqê axaftinê ye.. Helbet di nav wan da, gelek kêmbe jî, kesên dilpak jî hene ku dixwazin rastîyê binivîsin. Divê em heqê wan jî nexwin..