Kürt halki büyük bir dostunuTove Skutnabb-Kangas’i kaybetti
Kürt halki büyük dostunu ve bende bana bir abladan daha yakin olan bir arkadas ve dostu, Tove’yi kaybettim.
Yukaridaki resim, Tove’nin internet ana sayfasindan. Arkadaki gölde onun sevdigi ve yüzdügü son göl. Etrafinda, Kürtçenin üç lehçesimde ve Ingilizce, yas günün kutlu olsun yazili. Ona gönderilen bir yas günü karti. Yalnizca bu resim bile, bütün dünyaca taninmis Tove’nin Kürtler ve Kürt diline verdigi önemi gösteriyor.
Sali günü ögle saatlerinde Tove’nin kocasi Robert’tan bir mail geldigini gördüm ve ögle yemegi yedikten sonra okurum diye düsündüm. Bir ay kadar önce Tove, gönderdigi bir e-mail’de, ne zaman onlari ziyarete gelecegimi sormustu ve bende onlar yazliga gittiklerinde, onlari ziyaret etmek istedigimi yazmistim. O da, yazliga gidince, yazacaklarini yazmisti.
Ben de onunla ilgili bir mail oldugunu düsündüm. Senede bir kaç kez birbirimizi ziyaret ediyorduk.
Yemekten sonra e-maili açtigimda soke oldum. Robert, Tove’nin trajik bir sekilde, bir gün önce öldügünü yaziyordu. Yazdiklarindan, onunda sokta oldugu belliydi.
Tove her yaz, yazliklarinin yakinindaki gölde, günde iki kez yüzerdi. Her sene önüne kaç km yüzecegi hedefini koyar ve mutlaka ona ulastirdi. Çogu zaman o önceden gider, biraz yüzer ve daha sonra Robert’da ona katilirdi. Biz defalarca derin gölde yalniz basina yüzmesinin tehlikeli olabilecegini söyledigimizde, o “ben suda karadan daha güvenlikteyim” derdi.
Ama bu sefer öyle olmamisti. Robert 20 dakika sonra göle geldiginde, onun kiyiya yakin, su çiçekleri arasinda, cansiz bedeni ile karsilasmisti.
Robert’in, komsularin, ambulans ve doktorlarin bütün çabalari sonucu degistirmeye yetmemis ve bizler Tove’yi kaybetmistik.
Doktorlar büyük bir ihtimalle bir kalp krizi geçirdigini söylüyorlar ama asil neden otopsiden sonra belli olacak.
Tove Skutnabb-Kangas ve kocasi Robert Philipsen dil uzmani profesörü. Beraber ve ayri ayri yüzlerce kitap ve makale yazdilar ve her kitaplarinda Kürt diline ele aldilar. Tove, diller konusunda ayni zamanda Birlesmis Milletler danismaniydi. Tove 83 ve Robert 82 yasinda olmalarina ragmen yazmaya devam ettiler. Son kitaplarini geçen yil bitirdiler.
Katildiklari her konferans ve toplantida, Kürt dili üzerindeki baskilari anlattilar.
Tove ve Robert’in dil konusundaki temel teorileri; Bir dili yasaklamanin ve yok etmenin soykirimla ayni oldugunu ve çünkü bir dili yok olursa, o halkta yok olur dediler.
Tove daha ögrencilik yillarinda azinlik dilleri ile ilgilenmeye basladi. Kendisi, Finlandiya’daki Isveç azinligindan ama Finlandiya’daki Isveç azinligin dil bakimindan dünyadaki en sansli millet oldugunu söylerdi, çünkü onlar üzerinde bir baski yok, derdi. Finlandiya’da yanliz Isveç azinligi Isveççe ögrenmez, okullarda Finlerde Isveççe ögrenir. Sehir ve cadde tabelalari bile hem Isveççe hem Fincedir.
Tove, baski altindaki diller arasinda en fazla iki dil üzerinde çalisti. Kürt dili ile Sami dili (Samiler, Norveç, Isveç, Finlandiya’nin kuzeyinde ve çok azda bir kismida Rusya’da yasiyor).
Kürt dili ile daha 70’li, 80’li yillarda Avrupa’daki göçmen dilleri üzerinde çalisirken tanisti. Türkiyeli Isçiler Birligi, FAT’le birlikte bir proje yaparak, bir Kürtçe kurs açti. Egitmen olarak da Mehmet Emin Bozarslan’i davet etti. simdi Danimarka KOMKAR baskani olan Mahmut Erdem, o zaman FAT’in baskaniydi.
Tove ve Robert’la Danimarka’ya gelisimden kisa süre sonra tanistim ve ondan sonra da onlar benim için yeni bir aile oldular. Ilk tanismamiz dan sonra, çagirdigimiz bütün etkinliklere katildilar. Kuzey ve Güney Kürdistan’a gittiler ve konferanslar verdiler. Onlarin hazirladigi, Danimarka’da ki göçmen çocuklarinin okuldaki dil ve egitim sorunlari konulu bir kitap için bende bir yazi yazdim.
Kopenhag’dan yaklasik 100 km uzakta, doga içinde bir evleri vardi. O zamanlar ayni üniversitede çalisiyorlardi. Evde yarim gün akademik çalisma ve yarim günde bahcede çalisiyor, sebze ve meyve yetistiriyorlardi. 2-3 koyunlari vardi ve neredeyse bütün yiyecek ihtiyaçlarini kendileri üretiyordu. Yazin her seyi toplayip buzluga koyuyor ve kisin yiyorlardi.
Benim Ingilizcemden memnun degildiler ve Robert benim Ingilizce mi iyilestirmek için iki haftaligina, beni Ingiltere’ye annesinin yanina götürdü. Robert aslen Ingilizdir. Annesi hem bana Ingilizce ögretti ve hemde kendi küçük sehirlerini ziyaret eden Ingiltere Disisleri Bakaninin benimle görüsmesini istemisti. Bakanla görüsmedim ama bakanlik müstesari ile uzun süren bir görüsme yaptik.
Bende 2005 yilinda onlara komsu oldum. Onlara 500 metre yakin bir eve tasindim ve böylece nerdeyse hergün görüsüyorduk. Onlarin kendi yiyeceklerini kendi yetistirme çalismasi bizide etkiledi ve bizde onlar gibi yapmaya basladik. Koyunlari ortak beslemeye basladik. Birlikte 4-5 koyunumuz vardi. Koyunlar yazin onlarin yaninda, kisin bizim yanimizdaydi.
Yaklasik 7 yil önce yaslandiklari için bir sehire tasinmaya karar verdiler ve Isveç’in Lund sehrine tasindilar. Oraya 30 km uzaklikta bir yazlik aldilar ama dostlugumuz eskisi gibi devam etti. Biz kendi kislik yiyeceklerinizi toplarken, onlari unutmadik. Onlar geldiklerinde veya biz gittigimizde, bunlari alirlar ve çok sevinirlerdi.
Tove çok degisik bir insandi. Her türlü otoriteye karsi çikardi. Onun için Robert, Tove’nin çok yaslandiginda ve bakimevi ne gitmek zorunda kalirsa, orda yasayamacagini söyledigini, söylerdi. Kim bilir, belki de en sevdigi gölde, bakimevi ne düsmeden ölüm onun en çok istedigi seydi.
Onun akademik kariyeri ile ilgili fazla yazmadim. Isteyen onun kendi internet sayfasindan okuyabilir. Ben sadece benim ve Kürt halkinin büyük dostu, Tove’nin ölümünden sonra ilk düsünce ve duygularimi paylasmak istedim.
Robert’la konustum ve o cenaze töreninin ne zaman yapilacagini henüz bilmiyordu. Gölde boguldugu için otopsi yapilacakmis ve uzun sürebilir dedi. Ben cenaze törenine katilacagim ve dilerim katilma imkani olan çok sayida Kürt katilir.
Güle güle Tove, ben ve senin Kürt dostlarin seni hiç unutmayacak.
Hüseyin Kizilocak
2. Haziran 2023
Dengê Kurdistan
