Yüksek suurlu katliam

Genelkurmay Baskanligi, 1937- 1938 Dersim Katliami’ni arastirmak üzere TBMM Dilekçe Komisyonu bünyesinde kurulan Dersim Alt Komisyonu’na, 11 bine yakin belge gönderdi. Katliami aydinlatmak için bir süre önce Cumhurbaskanligi, Basbakanlik, Genelkurmay Baskanligi, Türkiye Istatistik Kurumu (TÜIK) ile Çevre ve Sehircilik, Içisleri ve Adalet Bakanliklari’ndan istenilen belgeler de komisyona ulasti.
Edinilen bilgilere göre komisyona, Milli Savunma Bakanligi’ndan (MSB) Dersim haritalarinin, Basbakanlik’tan ise 12 adet Tunceli iskân defteri geldi. Belgelerde, Seyit Riza’nin teslim olmasi hakkinda Atatürk ile Ismet Inönü ve katliama iliskin yazismalar, Dersim isyanlari hakkinda 4. Umumi Müfettislik’ten alinan raporlar, Seyit Riza ve adamlarinin isyanlari, Genelkurmay’dan Dersim Kanunu’nun uzatilmasi önerisi, harekâta baslama ve bitis tarihlerine kadar birçok bilgi yer aldi. Genelkurmay’in yazismalarinda katliam için ‘Dersim harekâti’ denirken, bazi yerlerde ise ‘kiyam’ yazildigi dikkat çekti.

Atatürk’Inönü’nü tebriklesmesi

Belgeler arasinda, idam edilen Dersim isyaninin lideri Seyit Riza’nin, 11 Eylül 1937’de teslim olmasindan bir gün sonra Atatürk ile dönemin Basbakani Ismet Inönü arasindaki karsilikli tebrik mesajlari bulunuyor. Inönü, Atatürk’e hitaben, ‘Seyit Riza’nin teslim olmasi Cumhuriyet islahatinin yeni bir safhasidir. Iltifatiniz bizim için çok kiymetli bir tesviktir’ derken, Atatürk Inönü’ye, ‘Teslim olmasi Cumhuriyet hükümetinin Dersim’deki yüksek suurlu hareketinin neticesini gösteren bir müsahhas delildir. Ondan dolayi kendilerini tebrik ederim’ cevabini veriyor.

Kamyon kasasinda gönderilmis

Belgelerde, Seyit Riza’nin, Erzincan’a ilk gittiginde karakolda verdigi ifade de yer aldi. Seyit Riza’nin okuma yazmasi olmadigi için parmak izi alinmis. Belgelerde, Seyit Riza’nin, ilk gün çok yorgun oldugunu ve bir gün sonra verebilecegini söyledigi ifadesini tercüman vasitasiyla verdigi anlasiliyor. Belgelere göre, Seyit Riza kendisinin isyanci olmadigini ve devletle isbirligi yaptigini, kendisine haksizlik yapildigini ifade ediyor. Seyit Riza’nin Erzincan’dan kamyon kasasina bindirilip Elazig’a gönderildigi de belgelerle ortaya çikti. Belgelerde, kimi zaman ‘Insanlara siddetli cevap verilsin’, kimi zaman da ‘Sefkatli yaklasilsin’ deniliyor. Katliam emrinin Fevzi Çakmak tarafindan verildigi ifade ediliyor. Belgelerde bölgedeki Ermeni vatandaslar için de birçok rapor yer aliyor. Bu kapsamda, Ermenilerin hangi köylerde ikamet ettikleri tesbit edilmis.

Sabiha Gökçen’e övgüler

Belgelere göre, bölgeyi havadan bombalamak üzere gönderilen savas uçaklarindan biri zorunlu olarak inis yapmis, diger bir uçak ise isyancilar tarafindan düsürülmüs.
Belgelerde, Atatürk’ün manevi kizi pilot Sabiha Gökçen’in, Sivas ve Malatya’ya gittigi zaman ‘Bütün masraflarinin karsilanmasi ve bunun için hiçbir masraftan kaçinilmamasi, rahat etmesi gerektigi ve çok basarili görevler yaptigi’nin yazilmasi dikkat çekiyor. Dersim’de sürgün edilen 14 bin 410 kisinin listesinin komisyonda oldugu ögrenildi. Listede, sürgün edilenlerin ad, soy ad, dogum tarihi ve konustuklari diller bulunuyor.

Alt Komisyon Dersim’e gidiyor

Belgelere iliskin Taraf ‘a konusan Dilekçe Komisyonu Baskani AKP Çanakkale Milletvekili Mehmet Danis, Maliye ve Saglik Bakanliklarina da yazi yazdiklarini ancak henüz bu bakanliklardan belge gelmedigini dile getirdi. Su anda komisyonun çalisma usulü üzerinde çalistiklarini belirten Danis, bu konuda akademisyenlerle de görüstüklerini ifade etti. Tarihçilerden olusan bir kurul olusturulabilecegini ve Dersim Katliami’ni yasayanlarin dinlenebilecegini söyleyen Danis, ‘Incelememiz zaman alir. Belli bir asamadan sonra Tunceli’ye gitmeyi düsünüyoruz’ dedi. Taraf’a konusan bir yetkili ise, ‘Ilk harekâtin tarihi 13 mayisi, 14’e baglayan gece olarak gösteriliyor. Kamuoyunda bu tarih 5 mayis olarak biliniyordu. Içisleri Bakani Sükrü Kaya, Londra’da bulunan Ismet Inönü’ye bir sifreli telgraf geçiyor. ‘Genelkurmay Baskani, Mazgirt’ten Hozat’a geçti, harekât yarin baslayacaktir’ diyor’ diye konustu.

———————————————

Taraf-24 Nisan

Taraf Gazetesi