Sehirler, Anitlar, Caddeler

Son yerel seçimde, Agri Belediye Baskani seçilen Sirri Sakik’in, Agri’daki anit ve cadde isimleriyle ilgili sözleri, önemli siyasi ve toplumsal tartismalara neden oldu. Bir biriyle çeliskili tartismalara, aba altinda sopa göstermelere, hedef sasirtmalara neden oldu.

Insanlarla-doga arasinda, ruhsal, bedensel, siyasal, kültürel ve ahlaki bir uyumun bulunmasi kaçinilmazdir. Bu nedenle sehirlerdeki mimari anlayisin, park, cadde, sokak isimlerinin, dikilen anitlarin, orda yasiyan insanlarin özlem, istem ve beklentileriyle uyum halinde olmasi gerekir. Orada yasiyan insanlari rencide edici objelere ve sözlere göz yummak, kabul edilir bir sey degildir.

Bu tür olayin gerçek sahibi halktir. Halk oyuyla seçilmis belediye baskanlarinin, halk adina konusmasi da, demokrasinin bir geregidir.

Söz Agri’dan açilmisken, bu konuda uzun yillar arastirma yapmis biri olarak, Agri Kürt Ulusal Mücadelesi hakkinda, kisa bir açiklamada bulunmak istiyorum.

Kürt halki, Koçkiri’de baslayip Dersimde biten ve 19 yil süren zaman dilimi içinde, tam 28 kez, TC devletine karsi bas kaldirdi.

Bu baskaldirilarin büyük çogunlugu, bir kaç gün veya bir kaç haftada içinde bastirildi. Dersim baskaldirisi 7 ay, 1925 baskaldirisi 1,5 ay sürdü. Agri Kürt Ulusal Kurtulus Mücadelesi ise (16 Mayis 1926- 14 Eylül 1930) tarihleri arasinda, tam 4 yil 4 ay sürdü.

Agri’yi diger baskaldirilardan farkli kilan daha bir çok özellikler var. Bunlardan bazilarini, sizlerin dikkatine sunmak istiyorum:

1-Bu savas, Xoybûn partisinin siyasi önderliginde yürütülüyordu. Yani, siyaset savasi yönetiyordu.

2-Hareketin yöneticileri ve önderleri, ulusal taleplerini açik ve net biçimde ortaya koyuyorlardi. Örnegin yapilan Agri savasinin amaci su sekilde deklere edilmisti. ‘Sikandina otorîta devleta Tirk, rakirina tirs û xofa devletê li ser Gelê Kurd, xurtkirina berxwedanek netewî, geskirina daxwaza devletek Kurd, rizgarkirina welat û demezrandina devletek Kurd ya serbixwe.’

3-Ilk kez bu mücadelede, Askeri egitimden geçmis resmi bir Kürdistan ordusu kurulmustu. Savasçilar resmi elbise giyiyor, rütbe tasiyorlardi.

4-Kürt kadinlari ilk kez, elde silah savas içinde yer aliyorlardi.

5-Karargahlarin üstüne, Kürt Ulusal Bayragi asiliyordu.

6-Askeriyenin yaninda, sivil yasam da örgütlü hale getiriliyordu. Hareketin merkezinde, her seyi tartisan ve karara baglayan, bir parlemento vardi. Kurtarilmis bölgelere vali, kaymakam, nahiye müdürü ve muhtarlar ataniyordu.

7-Askeri ve sivil konularda sorgulama yapan ve ceza veren mehkemeler kurulmustu.

8-Mücadelenin tüm gelir ve giderlerini kontrol altinda tutan, bir mali büro kurulmustu.

9-Gazete ve bildiri basip dagitmak için bir yayinevi ve matbua kurulmustu.

10-Türk devleti ilk kez hava kuvvetlerini, 52 adet kesif ve bombardiman uçagini, savas alanina sürmüstü. Bu uçaklarin 15 tanesi Karaköse’de, 37 tanesi de Erdis’te konuslandirmisti.

Kisacasi Kürt halki Agri’da bir devlet gibi organize olmustu ve devlet gibi savasiyordu.

Iste bu nitelikleri nedeniyle Türk yöneticileri, Agri Kürt Ulusal Mücadelesinin siyasi, ideolojik ve örgütsel durumunun kitleler tarafindan bilinmesini istemiyorlar ve onu gözden uzak tutmaya çalisiyorlar.

Ben, bu eksikligi bir nebze de olsa kapatmak için, yillar süren arastirmalarda bulundum. Ve elde ettigim bilgi ve belgeleri yazili hale getirdim. Bu konuda daha genis bilgi edinmek isteyenler, Deng Yayinlarinda basilip dagitilan ‘ Biro ve Gilîdax Bêxwedî Nîn e.’ Isimli kitaplarima bakabilirler.’

Agri savaslarinda Türk hava filosuna, Kurmay Miralay Naim Bürküt komuta ediyordu. Ben bu komutanin Agri savasi sirasinda bizzat çektigi fotograflari içeren özel albümüne ulastim. Bu tarihi resimleri içeren albümü, 01.01.2013 tarihinde ‘Foto arsiv’ adiyla yayinladim.

Ben sadece, Agri’da heykeli dikilen Türk pilotlarinin da içinde yer aldigi bir fotografi size tanitmakla yetinecegim. Bu fotografta, 13 pilot yer aliyor. Bunlardan 5 tanesinin boynunun etrafi, filo komutani Naim Bürküt tarafindan kirmizi kalemle çizilmis durumda.

Bu kisiler, savas sirasinda Kürt nisancilarinin mavzerleriyle düsürdükleri Türk uçaklarinin ölen pilotlaridir. Yani bu fotografta yer alanlar, Agri merkezine dikilen hava sehitleri anitinin kahramanlaridir.

Ben bu yazim vesilesiyle, Agri Belediye Baskani Sirri Sakik’a sesleniyorum. Eger bu önemli tarihi olayla ilgili daha fazla bilgi edinmek istiyorsaniz, beni arayin. Agri Kürt Ulusal Mücadelesiyle ilgili olarak, yayinladigim iki kitabi ve foto albümünü size yollaya bilirim.

Yazimi dikkat çekici bir animla tamamlamak istiyorum. Ulusal bilince vardigim 1950 yillarinda, delikanlilik heyecaniyla Agri merkezine dikilmis olan bu heykel konusunda, insanlara bir seyler anlatmaya, onlari uyarmaya çalisiyordum.

O dönemdeki Kemalist asimilasyon projesi nedeniyle, Lazistan’dan Kürdistan’a transfer edilen bir kaç Laz ailesi de, Dogubayazit’a yerlestirilmisti.

Onlardan yasla basli birisi, bir gün beni bir köseye çekip su nasihatta bulunmustu. ‘Ha! usagum, pirak heykel yerinde tursun da…. Gören Kürtler desun ki, ha bu ibneler basumuza bombe attiler, bizi, çoluk çocugumizi oldirdiler. Evimizi, tarlalarimizi yaktiler. Belkum bu aptal Kürtler de uyanur adam olur da….’

Yilmaz Çamlibel