Kürtler ve Irak, Kazanan eller

Kürtler Irak’taki kargasadan faydalaniyorlar. Bagimsiz bir devlet kurabilecekler mi?

The Economist, 21 Haziran 2014
Çeviren: Nizamettin Karabenk

Açikça dile getiremeseler de, Kuzey Irak Otonom Bölgesindeki Kürtlerin hâkim duygu hali nese saçan bir duygudur. ‘Daha önce bu duyguyu halini dile getirdik’ diye ifade ediyorlar. Kürtler uzun zamandan beri, kendilerine karsi mesafeli duran Bagdat Merkezi Yönetimini suçlama getiriyorlar. Daha yakinlarda, Sünni Arap kesimi dislama politikasindan dolayi Irak Basbakan Nuri El-Maliki’yi elestirdiler. Kürdistan Bölgesel Yönetimi Baskenti Erbil/Hewlêr’de politika yapan kidemli siyasetçiler, ISID’in (Irak-Sam Islam Devleti/ Irak-Dogu Akdeniz Islam Devleti) örgütünün Musul’u ele geçirmesinden iki gün önce, 08 Haziran’da, bu örgütünün dehset verici olaylari konusunda kaygilarini paylasmak üzere, Bagdat’taki meslektaslariyla temasa geçtiklerini söylüyorlar. Hiçbir sonuç alinmamis. Kürtler sunu da söylüyorlar; ‘Bagdat’ta isbasinda bulunan bakanlar 10 Haziran’da, safak sökümünde, yardim dileme çagrisinda bulundular. Tabi, artik çok geçti.’

Isyancilar/ISID örgütü militanlari bir an evvel Bagdat’ta varmak üzere yola koyulduklarinda, Kürdistan Bölgesinde normal hayat seyrine devam ediyordu. Dogrusu, Kürtler, birçok açidan, normal hayatin akis seyrinde mesafe aldilar. Irak’ta ister etnik veya mezhepsel hatlara göre bir bölünme yasansin veya isterse Baskent Bagdat merkezli bir federasyon olarak kalmaya devam etsin, Kürtler artik ellerini güçlendirdiler. Irak Ordusuna mensup askerlerin ‘yesil hat’ boyunca silah birakmalarindan dolayi, Kürdistan Yönetimi bölgesini Irak Arap bölgesinden ayiran 1000 Km’den (621 mil) fazla mesafeli sinir hatti boyunca, Kürdistan Silahli Güçleri, Pesmergeler ilerleyerek kontrolü elde ettiler. Ve simdilerde ise, Kürtlerin nazarinda, Kürtlerin Kudüs’ü olan Kerkük sehri de dâhil, petrol üretim sahasi Bai Hasan ve Suriye topraklarina açilan önemli sinir kapisi Rabia’nin da bulundugu bütün o tartismali alani kontrol ediyorlar.

Kürtler, Saddam Hüseyin rejimi döneminde Araplastirilan, ancak, uzun zamandan beri aslinda kendilerine ait oldugunu iddia ettikleri topraklarin beste birini yönetiyorlar. Irak Ordusu komutanlari ve bölgedeki Araplar, Kürtlerin Kerkük’e el koydugu seklinde elestirmelerine ragmen, bu durumu degistirmeleri yönünde yapacaklari bir pek bir sey kalmadi. Pesmerge komutanlarindan birisi ‘sadece, meydana gelen güvenlik boslugunu doldurduk’ seklinde açiklama yapti. Kürdistan Dis iliskiler faaliyetlerinin basinda bulunan Felah Mustafa daha sert bir açiklama yapti: ‘Daha önce Kerkük’te yapilan hatayi düzeltik ve 140. madde hükümleri de facto olarak uygulamaya konuldu’. Felah Mustafa, ‘Kerkük ve tartismali bölgelerde yasayan halkin Arap yönetimindeki Irak’a veya Kürdistan Yönetimine bagli kalmak yönünde irade beyan edilecegi bir referandumun yapilacagi nüfus sayimi yapilacakti’ diye açiklama yapiyor. 2005’te ülke çapinda bir referandum yapilmasini öngören Irak Federal Anayasasina atifta bulunuyor. Ancak, nüfus sayimi – referandum hiç yapilamadi.

Kürtlerin itibarinda kesinlikle artis oldu. Irak Ordusunda ayrilmalar yasanirken, Pesmerge güçleri ortak hareket ediyorlar. Kürdistan Bölgesel Yönetimi, ISID militanlarinin ele geçirdigi Musul ve diger yerlesim yerlerinden kaçan 300.000 göçmeni barindiriyor. Yillar önce Bagdat üzerine bombalar atilirken, yabanci is adamlari diger bölgelerden ayrilip Hewlêr’e geldiler. Irak’in diger bölgelerinde bulunan Hiristiyanlar, huzur içinde yasamlarini idame etmek üzere Kürdistan’a gelip yerlestiler. Kürdistan bölgesinde, henüz kusurlu halde ve suiistimale açik olsa da, isleyen bir demokrasi var. Ve Irak’in diger bölgelerine nazaran çok daha iyi islemeye devam ediyor.

Irak Basbakani El- Maliki’nin Kürtlere ihtiyaci olmasina ragmen, Kürtlerin ise Maliki’ye ihtiyaçlari yok. Bagdat ile Hewlêr arasindaki iliskiler yamali bir sekilde devam ediyor. Bu kriz döneminde her iki Baskent arasinda iletisim sinirli oldu. El-Maliki, ISID örgütü militanlarinin Güney kesimi ele geçirmesinden bu yana, Kürtlerden yardim istemedi. Kürtler de zaten zorunlu degiller. Felah Mustafa, ‘Neden zorunlu olalim ki?’ diye ifade etmisti. Kürtlerin öncellikli isi, Kürdistan cografyasini ve Kürdistan halkini savunmaktir.

http://cdn.static-economist.com/sites/default/files/imagecache/original-size/20140621_MAM920_0.pngDahasi, yasanan bütün bu kargasanin ortasinda, Arap vatandaslarina yönelik sikâyetleri hala dinmis degil. Saddam Hüseyin rejimi Hava Kuvvetlerince 1988’de, 5000 dolayinda Kürd’ün üzerine atilan gazla öldürüldügü Kürt sehri Halepçe’ye yapilan saldiri hala da Kürtlerin hafizasinda duruyor ve öfke duymalarina neden oluyor. ISID örgütüne katilmis Sünni bazi Kürtlerin artik Kürdistan’a dönmeleri gerekir. ISID’in ele geçirdigi bölgelere yakin Duhok sehrinde görev yapan Pesmerge bir komutan ‘Onlara itimat edebilirsiniz’ diye açiklamisti.

Irak’taki güç dengesi Kürtler lehine döndügünden dolayi, Kürtler, Bagdat yönetiminden üç önemli imtiyazi almak için ellerinden geleni yapacaklarina eminler: Kürdistan bölgesinden yeni petrol kuyularinin açilmasi ve isletilmesi için yabanci sirketlerle sözlesme yapamadan dogrudan faydalanmayi saglayan petrol satisinin mesru hale getirme yasasini istiyorlar. Basbakan El-Maliki’nin federal bütçeden kaynakli paylarina düsen tam hisseden el çekmesini istiyorlar. Pesmerge maasinin Merkezi Hükümet kasasindan ödenmesini istiyorlar. El -Maliki bu talepleri karsilamayi kabul etmede isteksiz davrandi. Ancak, bu asamadan sonra, pazarlik yapma pozisyonu zaten zayif kalir.

Irak Kürdistan’i liderleri, alti milyon nüfusla Kürdistan Bölgesinin, giderek daha da artan oranda, ekonomik birlik olusturma yönünde anlam kazandigini ifade ediyorlar. Kürtler, bundan böyle, Kerkük dolaylarindaki petrol çikarma/isletme alanlarindan faydalanmaya devam ederlerse, yaklasik olarak dokuz aylik bir dönemde varil basi fiyatin 113 ($) dolara yükselmis oldugu bu günlerde, sahip olduklari petrol varil sayisini ikiye katlamis olacaklar. Kürtler, bunun yani sira, son günlerde kendi boru hattini insa ettiler. Geçen hafta bir milyon varilden fazla Kürdistan petrolü Türkiye üzerinden uluslararasi piyasada satildi. Birçok sevkiyat islemi de yakinda gerçeklesecek. Önemli miktarda Kürdistan petrolü tankerlerle, Türkiye’ye oldugu gibi, Iran’a da sevk ediliyor.

Sayet uluslararasi piyasadaki alicilar Bagdat Yönetiminin Kürtlerin petrol satisina veto koyacagi konusunda daha az kaygi duyuyorlarsa, Kürdistan’in yeni boru hattindan akacak petrol, bugüne kadar 165.000 varil iken, yilsonuna kadar 250.000 ‘ 400.000 varile çikabilir. Kuzey Irak’tan Türkiye limani Ceyhan’a petrol akisini saglayan boru hatti, bölgede meydana gelen saldirilardan dolayi, Marta ayindan bu yana kapalidir. Kürtler, Kerkük ile kendilerine ait yeni boru hatti arasinda baska bir hatti insa ederlerse, bu alandan da çikarilacak petrolü Türkiye’ye yönlendirebilecekler.

Kürdistan Basbakani Neçirvan Barzani, Kürdistan bölgesel Yönetimi Baskani Mesut Barzani’nin yegeni, ‘Irak’ta bundan sonra birliktelik saglanamaz’ seklinde açiklama yapti. Ancak, Kürtler simdilerde birlik içinde olmalarina ragmen, varmayi hayal ettikleri bagimsizlik derecesini ve izleyebilecekleri taktikler konusunda, daha önceden aliskanlik haline gelen tartismalari yapiyorlar. Türkiye Kürtleriyle giderek daha fazla sicak iliskileri olan, Barzani’nin basinda bulundugu Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) giderek daha fazla otonomi kazanmaya aday. Su siralarda bazi sorunlari yasayan, Irak Federal Cumhurbaskani Celal Talabani’nin basinda bulundugu daha zayif durumunda olan Kürdistan Yurtseverler Birligi (KYB) hem Irak yönetimine ve hem de Iran yönetimine daha yakin. Isleri adeta daha da karistirircasina, son günlerde Kürtlerin eline geçen bölge Kürdistan Yurtseverler Birliginin daha etkin oldugu Kürdistan kisminda kaliyor.

Kürtlerin önemli bir müttefik olarak gördügü Amerika, kötü bir emsal ve bölgede istikrar bozucu güç olarak gördügünü söyleyerek, Irak’tan ayrilan tam bagimsiz bir Kürdistan’i desteklemiyor. Iran, Türkiye ve Suriye yönetimleri de, kendi egemenlikleri altindaki topraklara dagilmis 21 milyon Kürt nüfusunun bagimsiz talebinde bulunmayi düsünebilecekleri nedeniyle, bagimsiz bir Kürdistan fikrine karsi çikiyorlar. Irak Kürt liderleri son zamanlarda Türkiye yönetimi aleyhine olabilecek adim atmama konusunda özellikle hassas davraniyorlar.

Irak Kürdistan’inin sevimli bir kirmizi, yesil ve beyaz renginden olusan, ortasinda Günes motifi islemeli bayragi bulunduklari bölgelerdeki her bir kösesinde dalgalaniyor. Artik çok az sayida Kürt nüfus Arapça konusuyor. Kürt olduklari kadar Irakli da hissedip etmedikleri soruldugunda, çogu Kürt artik bu sorulara gülümseyerek cevap veriyor. Kürt liderleri, bagimsizlik ilani için acelelerinin olmadigini söyleyerek, uygun zamanin gelmesini beklediklerini söylüyorlar. Ancak, son birkaç günlük zaman zarfinda, gözle görülür bir sekilde, basaracak seviyeye yaklastiklari anlasiliyor.

Kaynak: http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21604628-kurds-are-benefiting-mess-iraq-will-independence-follow

The Economist