DEPREM KADER DEGILDIR

Kürdistan bir güçlü fay hatlarinin bulundugu deprem kusaginda bir cografyada yer aliyor. Cografyanin zengin yer alti kaynaklarina sahip olmasi ( Petrol, Kömür, Altin, Demir, Krom gibi) Depremleri tetikliyor.

Bugüne dek çesitli uygarliklarin hüküm sürmüs oldugu bu cografyada yer kabugu yorgun düstü. Evsel atiklardan tutun da kimyasal atiklara kadar cografyada ciddi enerji birikimlerine neden oldu. Bu nedenlerle bu cografya kirilgan bir hale gelmis bulunmaktadir.

Kürdistan deprem faylari olarak sunabilecegimiz iki faydan birincisi; kuzeybati Kürdistan fay hatti. Kuzeybati Kürdistan fay hattidir. Bu fay hatti yakin geçmiste Erzincan, Varto, Çaldiran, Van, Elazig, Malatya depremlerini yasandi.Bu fay hatti Adiyaman’dan baslayip Afrine dek uzanmaktadir. Antep Kilis, Gürün ve Halep çevresine kadar degisik kollarla yayilmakta ve tehlike arz etmektedir.

Kuzeybati Kürdistan Deprem fay hattinin kollari Osmaniye, Adana ve Hatay gibi bölgelere de uzanmakta ve son deprem oralarda da ciddi hasarlara neden oldu. Son 6 Subat 2023 depremleri bir afetten çok bir facia olarak bölgeyi sarsti. Kuzeybati Kürdistan fay hattinda meydana gelen son deprem son yüz yilin en büyük faciasi olarak tarihe geçti. Bu Depremler Türk bilim adamlari tarafindan dogu Anadolu Fayi diye adlandirilmaktadir. Bu deprem 110 kilometrekarelik bir yüzölçümü kapsadi. Bu yüz ölçümde 17 milyon insan yasamaktadir ve bu insanlarin 14 milyona yakini bu depremden zarar gördü. Bu depremin boyu 350 kilometre ve eni de 75 kilometre olarak gözlendi. Bu depremin en dikkat çeken yani depremin siddeti oldu. Merkez üssü Maras Pazarcik ve Elbistan olan son deprem, yer kabugunun 7 kilometre altinda basladi ve siddeti 11 olarak ölçüldü.

Dünyadaki sismik arastirmalardan elde edilen verilere bakilirsa en siddetli depremlerin katsayisi 12’dir. Buradan bakildiginda son deprem çok siddetli bir depremdir ve etkisi 130 adet atom bombasi kadar olmustur. Japonya’da 9 büyüklügünde olan depremlerin siddeti ancak 11-12 ye denk gelmektedir. Görülen o ki Maras’taki 7.7’lik depremin siddeti Japonya’da 9 büyüklügündeki depremle ayni oranda gerçeklesmistir.

Kuzeybati Kürdistan depremi yerin 3- ile 7 metre kaymasina sebep olmustur. Son deprem 1999 Marmara depreminden ivme olarak bir buçuk kat daha yüksek bir ivmeye sahipti. Bilindigi gibi depremler olusurken birkaç enerji birden üretirler. Bunlarin en önemli olanlari Isi Enerjisi ( Sicaklik) ve Hareket Enerjisidir.(Ivme) Bu enerjiler yer kabugunun yarilmasi konusunda büyük etkimeler yapmaktadir.

Kürdistani tehdit eden diger fay hatti ise; güneydogu Kürdistan fay hatti.Kürdistan deprem Fay hattinin diger bir kolu ise Güneydogu Kürdistan fay hattidir.-Kürdistan Depreminin Güney Dogu fayi son olarak 12 Kasim 2017 yilinda, 7.3 büyüklügünde bir depremle kirildi. Bu depremin siddeti 100 Atom bombasinin siddetine yakin olarak hesap edildi. Budeprem Zagros daglarinin on kilometre derininde baslamisti. . Deprem, özellikle Kermansan,Kesra Sirin ve Serekol ile bu bölgelerin kirsal alanlarinda etkili oldu. Kermansan ve dolayinda yüz binden fazla yerlesim yeri kullanilamaz hale geldi. Kermansandaki yikilan binalarin çogu Ahmedi Necat döneminde ‘dar gelirli’ yurttaslar için insa edilmis yeni binalardi.

Güney Dogu Kürdistan deprem fay hattinin bir kolu es zamanli olarak Güney Kürdistanda da önemli bir hasara neden oldu. Özellikle Derbendixan bölgesi ile Halepçe’nin etrafindaki köyler ile Süleymaniye çevresinde hasarlar meydana geldi. Depremde Derbendixan barajinin yikildi. Deprem Erbil dolaylarinda Korê’de de etkili oldu. Süleymaniye kent merkezinde dayaniksiz köprü ve geçitler hasar gördü, yerlerde derin oyuklar meydana geldi.

Depremlerde sorumluluk kimde diye soracak olursak, banagöre, Il imar bürosu, il genel meclisi,-il idare kurulu ya da koordinasyon kurulu,-vali,-belediye baskani,-Kent konseyi ve planlama müdürlükleri depremin bir felakete dönüsmesinin esas sorumlulari iste bu kurum kurulus ve buralarda görevli kisilerdedir.

Deprem algisinda da tekçi mantik mevcut: Söyle ki; Her bölge ayni deprem yönetmeligi ile imara açiliyor. -Farkli zemin, ayni yönetmelik. Farklibölgeler, ayni yönetmelik. Farkli yapilasmalar var

Bu depremde can kaybi ilan edilenden çok daha fazladir. Deprem uyku saatlerinde basladi. Her kes uykudaydi. Birçok ilçe yasanamaz hale geldi

61 bin bina yikildi. Buna isyerleri ve sanayi sitelerindeki dükkânlar da dâhil edildiginde resmi rakamlara göre 212 bin bina yikilmis.-Her bina 4 kat olsa 244 kat eder.-Her katta 3 daire olsa 732 daire yani bagimsiz bölüm yok olmus. -Her dairede 4 kisi yasiyor idiyse 2 milyon 9 yüz 28 bin kisi deprem enkazina maruz kaldi. Bu kisilerin %4 ü yasamini kaybetmis olsa, bu 117 bin kisi eder ki ölü ve agir yarali sayisi en az % 10 olarak tahmin edilmektedir. Yani depremde en az 300 bin ölü ve agir yarali var.

Resmi açiklama 264 bin ev olarak açiklandi. Bu durumda ölü sayisi 150 binden fazladir. Âmâ açiklanan rakam 45 bin dolayindadir.

Deprem bölgesinin demografik yapisi degisti. Istanbul, Mersin ve Antalya’ya göç basladi. BatiKürdistanda da 10 bine yakin can kaybi var orada da büyük yikimlar söz konusu.

Çocuklarin durumu çok vahim. Bu depremde 1460 çocuk enkaz altinda kaldi.626 çocuk ailelerine ya da yakinlarina teslim edildi.267 çocuk kimsesiz ve kimliksiz kaldi. Tüm ailesi yok olmus çocuklarin Koruyucu ailelere verileceginden söz edildi. (Dersimin etek alti kizlari hikâyesi)

Bu deprem ile birlikte ekonomi ciddi yara aldi. 350 bin esnaf issiz, istihdamsiz,ham maddesiz ve yersiz kaldi. Hayvancilik agir darbe aldi.- Kiralar ödenemeyecek, üretim olamayacak ticaret duracak. Iskenderun limani yandi. Demir Çelik durma noktasinda. Isçiler çalisamaz durumda.240 milyon dekar tarim arazisinden 35 milyon dekarlik kismi zarar gördü.

Deprem bölgesinin ekonomideki payi %14.Narenciye ve pamuk üretiminin %20 si Hatay ovasindan temin ediliyordu. Bölgede350 bin esnaf, 461 bin Memur,269 bin çiftçi bulunuyordu. Simdi hayat durmus durumda.

Bütçe %60 büyüme gösteriyor ama kaynak girdileri ve gelirlerde %265 oraninda bir düsüs var.Dis ticaret açigi 14 milyar dolara ulasti. Kiralar %180 artti, ev fiyatlari %200 ü geçti.2022 yilinda emekçilerin toplam geliri 26 milyar liraazaldi. Ayni yilda sermayenin toplam geliri 33 milyar çogaldi.2022 yilinda otoyollara ve sehir hastanelerine 430 milyar geri ödeme yapildi.

Simdi de deprem için Toplanan yardimlar ve STKinisiyatiflerinin çabalarina bir göz atalim: Deprem enkazinin imari BM tahminlerine göre 34 milyar dolardir.28 dünya ülkesinden gida barinma parasal yardim ve insani yardim geldi. Deprem bölgesinde maddi yasamin yeniden insasinin maliyeti 100 milyar dolarin üstünde. Gölcük depreminin hasari o zaman 17 milyar dolar olarak tespit edilmisti ama bu maliyet 10 yil içinde 100 milyar dolarlik bir maliyet olustu.

Dünya bankasi ilk etapta 1.9 milyar dolar gönderdi. 8.5 milyar dolar daha taahhüt etti.-Yardimlarin merkezi haber verirliligisaglanamadi. Yardimlar kamuoyu ile paylasilmadi.

Kizilay/Hilali Ahmar cemiyeti; 155 yillik kurum. Kurulus amaci ‘her yerde ve her sartta ayirim göstermeksizin felaket esnasinda karsiliksiz olarak yardim etmek zorundadir.’ Ama Halkin yardim paralari ile elde edilen malzemeleri satmak ahlaki degildir. Kizilay yardim yapacagina elindeki malzemeleri fahis fiyatlarla AHBAP dernegine, Eczacilar dernegine satti. Vatandas as ve çadir derdinde iken Kizilay ticaret derdine düstü.

Toplanan ve disardan gelen yardim paralari konusunda kamuoyu bilgilendirilmedi.Yan isiraDeprem sigorta gelirleri 28 milyar dolar, ama ortada yok. Yollara harcandigi söyleniyor. Bu gelirle depreme dayanikli 300 bin ev yapilabilirdi.

Barzani vakfinin yardimlari dikkat çekti. Özgürlük Yolu ve Kürt-Kav yardimlari çok anlamliydi.(kimileri bu isbirliginden rahatsiz oldu)

Dron yapilacagina arama ve tespit cihazlar yapilamadi. Petrol arama gemilerindeki sismik araçlar enkaz altinda görüntüleme ve tespit isinde kullanilabilirdi.

Depremin ilk günlerinde, Yüzbinlerce Üniversite ögrencisinin egitimine ara verildi diye evine gönderildi. Ailelerin çocuklari için yaptigi harcamalar bosa gitti. Keza Olaganüstü hal ilani son derece yanlis oldu. Sosyal medya erisimleri engellenmemeli, cumhurbaskani Erdogan’i elestirenler azarlanmamaliydi.

Futbol seyircilerinin ‘hükümet istifa’ eylemleri karsisinda Içisler bakani Soylunun tehditleri son derece kaba bir davranis oldu.Erdogan üç gün sonra ulasabildigi Adiyaman’dan helallik istedi. Ardindan da 310 bin konutu bir yilda yapacagini söylüyor.

Sivil toplum kuruluslari güvenlik güçlerince engellendi.( Pazarcik ta HDP ve Hatay’dabazi sol ve feminist guruplar,Kizilay’i protesto eden TIPtaraftarlari polis tarafindan tartaklandi.)

Deprem felaketinin sonucunda on binlerce ölü var. Ortada sorumlu yok, dahasi istifa eden de yok. Besbelli ki, sistemçürümüs. Tüm kurumlarçürümüs, çogudökülüyor. Her kes Reisin agzindan çikacak söze bakiyor. O konusmadan kimse konusmuyor emir vermeden kimse kimildamiyor.

Natonun en büyük ordusu olarak bilinen TSK alana inmedi. Oysa ki,4.OrduMalatya’da, 8.Kolordu Iskenderun’da konuslandirilmis.. Bölgede en az 250 bin asker var. Ilk üç gün alanda yoklardi. Arama- kurtarma çalismalarinda önemli becerileri olan madenciler zamaninda bölgeye intikal ettirilmedi.

Deprem sonucunda hukuki durumun iyi anlasilmasi gerekir. Deprem felaketine mal olan binalarin yikilmasi bilinçli ve agir taksirsuçudur. Bilinçli taksirdir, bilinçli olarak maddi ve manevi hasara sebebiyet vermek agir suçtur. Olasi kasit vardir. Olursa oldu ‘takdiri ilahi’ olmadiysa ey vallah diyerek olay geçistirilmistir. Sorumlular geregini yapmamistir.

Barolar Depremzedeler için bir hukuki hak arama kilavuzu hazirladi. BenceImar affina evet diyen herkes suçludur ve yargilanmalidir.

Öte yandan, felaketler üzerinden gelisen kapitalizm yüzyilin yeni gerçegi. Felaket kapitalizmi cesetler üzerine insa edilen kapitalizmdir. Pandemi, Deprem, Savas gibi felaketlerde her zaman sermaye palazlanir. Savas nedeni ile Rusya’ya konulan ambargolari delen Türkiye, Ermenistan Özbekistan gibi ülkelerle birlikte Ukrayna savasina ragmen Rusya ekonomisi de canlandi. ABD Pandemide en çok ölü veren ülke olmasina ragmen o dönemde ekonomisi %5 büyüme gösterdi.Depremden sonra Insaata dayali Türkiye ekonomisi de, daha simdiden %2 büyüme isareti veriyor

Deprem ve Pandemi dönemlerinde internet üzerinden ticaret yapan dev firmalar olustu ve kisa sürede büyüdü.Pandemi döneminde Amazon, Trendyol, Çiçek Sepeti, Getir, Hepsi Burada ve buna benzer internet ticaret sirketleri kisa sürede olaganüstü büyüdüler, müthis karlar elde ettiler.

Gelinen noktada artik enkazlar toplaniyor. Ne yazik ki ciddi bir ayiklama yapilmiyor. Ciddi can ve mal tespit çalismalari yok. Her sey enkaza karismis durumda. Bu nedenledir ki Deprem enkazi ciddi tehlike olusturmaktadir. Bu depremdeki enkazin 300 milyon tona yakin oldugu tahmin ediliyor. BuEnkalarda insan cesetlerinden ev esyalarindan ilaç ve kimyasal ürünlere kadar tonlarca tehlike olusturacak madde var ve bu ayiklanmadan bu halde dökülüyor

Enkaz tozlari çok tehlikeli. KezaEnkazin dökülecegi alanin dogru seçilmesi lazim. Iken bu yapilmiyor. Normalde enkazin dökülecegi alanin alti su geçirmez Mebran ile kaplanmali ve sonra dökülmelidir. Enkazlar islandiginda toprak ve yeralti suyu ya da göl deniz ve irmaklara enkaz yiginlarindan sizinti olmamasi gerekir, dökülmemesi gerekir.

Adiyaman’da Kürd devlet baskanina yogun ilgi gösterildi. Güney Kürdistan Erdogan’in dost ve yandas olarak gördügü Azerbaycan ve Rusya ile Iran’dan daha büyük destek sundu. Düsman bellenen Yunanistan ve Ermenistan’dan önemli yardimlar yapildi.

Sözün kisasi, depremne takdiri ilahi, ne de kaderdir.

Latif Epözdemir