Xwedê dizane, lê sebir dike

Wergera ji swêdî: Haluk Öztürk

LI BAJARÊ VLADIMIR tucarekî genc hebû bi navê Îvan Dîmîtrîç Aksyonov. Du dikan û xanîyekî wî hebûn.  Aksyonov  bi porê xwe yê çûr û kurîşkî mêrekî rind bû, wî ji gotina stirana hez dikir, herdem bi kêf û henek bû. Hela hê gelekî xort bû  dest bi vexwarinê kiribû, dema zehf vexwara dibû merivekî şerûd, belapêşgarî xelkê dibû, lê piştî ku zewicî  dev jî vexwarinê berda, tenê car caran û gelekî hindik vedixwar.

Havînekê Aksyonov wê biçûya bazara Nîjnîyê û dema xatirê xwe ji mala xwe xwest, kevanîya wî jê ra got:

- Îvan Dîmîtrîç, îro meçe, min derbarî te da xewneke xirab dîtîye.

Aksyonov kenîya û got:

- Tu ditirsî ez herim bazarê, li wir kêf bikim.

Jina wî lê vegerand:

- Ez nizanim tirsa min ji ber çî ye, lê ez tenê dizanim min xewneke xirab dîtîye. Min dît ku tu ji bajêr vegerîyayî û dema tu hatî malê te kulikê xwe derxist, porê te çîl-spî bûbû.

Aksyonov kenîya.

- Ew elametekî baş e, wî ji jina xwe ra got. Tu ê bibînî ku ez ê hemû tiştên xwe bifroşim û ji bajêr çend hedîyayên baş ji te ra bînim.

Wî xatir ji malbata xwe xwast û bi rê ket.

Piştî ku nîvê rê xilaskir rastî tucarekî nasê xwe hat, û herdu wê şevê di xanekî da man. Bi hevra çay vexwarin, dûra heryek çû oda xwe ku li kêleka hev bûn.

Aksyonov fêr nebûbû ku serê sibê zêde xew bike û jiber ku dixwast zûtirekê bi rêkeve hîna ku hewa hênik bû, ajovanê xwe berî berbangê hişîyar kir û jê ra got ku hespa girêde erebê.

Paşê çû alîyê din ê xanê (li wir xwedîyê xanê di koxekî biçûk da dima), çi deynê wî hebû dayê û kete ser rîya xwe û çû.

Piştî ku bi qasî çar mîl rê çû li derekê sekinî ji bo hespên xwe hinekî alif bike. Qasekê li hewşa xana nû  xwe vehisand, paşê rabû çû jorê, got  ku samawerekî germ bikin, gîtar derxist û dest bi lêdanê kir.

Ji nişkê va troykayekê (ereba bi sê hespa-notê wergêr) bi dengê zengilê xwe va ajote hewşê, û zabitek û du esker li pey wî jê peyabûn. Zabit hat li hember Aksyonov sekinî û dest pêkir tişt jê pirsîn, dixwast bizanibe ka ew kî ye, ji ku tê. Aksyonov hertişt jê ra got û ji wan pirsî:

- Hûn naxwazin bi min ra çayekê vexwin?

Lê zabit her îfade dewam kir û jê pirsî:

-  Hûn îşev li ku bûn? Hûn bi tenê bûn, yan hûn û tucarekî hevalê xwe bi hevra  bûn? We vê sibê hevdu dît? Çima berî  ku roj derkeve we xan terk kir û bi rêketin?

Aksyonov  meraq kir ka ji bo çi ewqas  pirs jê tên kirin, lê wî hemû tiştên bûyî salix dan û dawîyê da got:

- Bo çi hûn van tiştan ji min dipirsin, mîna ku ez kesekî diz yan jî rêbirek bim? Ez ji bo karê  xwe yê bazirganîyê li ser rê me, tu sedemek tune ku hûn weha pirs-pirsîyara li min bikin.

Bi vê gotinê ra zabit gazî herdu eskerên xwe kir:

- Ez berpirsê qereqola polêsa me li vê navçê, û ez îfada we digrim ji ber ku ew tucarê ku îşev hûn bi hevra bûn, stûjêkirî hatîye dîtin. Pêwîst e em li nav kel-melê we binhêrin.

Ketine hundirê xênî. Eskeran û polês barê Aksyonov vekirin û raçav kirin. Nişkêva polês ji çentekî kêrek derxist û lê kir qêrîn:

- Ev kêra kê ye?

Dema  Aksyonov nihêrî û dît ku xencereke bi xwîn ji çentê wî derxistin, tirsîya.

- Çima ev kêr bi xwîn e?

Aksyonov xwest ku bersîva wî bide, lê awiqîbû,  gotin bi zorê ji deva derdiket:

- Ez- ez nizanim- ew ne ya min e.

Polês gotê:

- Vê sibê ev zilam di nav nivînên xwe da qirikjêkirî hate dîtin. Tenê hûn dikarin vî tiştî bikin. Derîyê xanî ji alîyê hundir va dadayî bû û tu kesek li wir tunebû. ‹car vaye xencereke bi xwîn ji çentê we derket, û ji rûçikê we, ji şêl û pêla we jî xuya ye, ku hûn in yê qatil! De bêje, we çawa ew kuşt û çiqas perê wî dizî!

Aksyonov sond xwar ku wî nekirîye, û piştî bi hevra çay vexwarine hevdu nedîtine, û bilî heşt hezar rubleyê wî bi xwe tu pere li ba wî tune, û ew xencer jî ne ya wî ye. Lê dengê wî lerizî, bengzê wî spî bû, û ji tirsa diricifî mîna ku wî ew gunehkarî kirîye.

Polês li eskeran emir kir ku Aksyonov girêdin û bavêjine erebê. Dema lingên wî bi hev va girêdan û avêtin hundirê erebê, wî xwe xaçkî dirêjkir û dest pê kir girîya. Pere û tiştên wî jê standin û berê wî dane bajarê herî nêzîk û avêtin hevsê. Dest pê kirin ji derûdorê wî pirsîn ka Dîmîtrîç bi xûy û xeysetê xwe va yekî çawa ye. Tucaran û gelek hevbajarîyan salixê wî dan, gotin ku Dîmîtrîç di rojên xwe yên xortanîyê da gelekî eraq vedixwar, wextê xwe bi serserîtîyê derbas dikir, lê mirovekî baş e. Dûra mehkemê dest pê kir: Dîmîtrîç dihat tawanbarkirin ku tucarekî xelkê Riyazanê kuştîye, ew şêlandîye û bîst hezar rûbleyên wî jê standîye.

Jina wî ya belengaz bi şik bû, nizanibû ji çi bawer bike. Zarok hemû biçûk bûn, yek ji wan dergûşa ber şîr bû. Wê hemû bi xwe ra hildan û çûne wî bajarê ku mêrê wê lê girtî bû. Berê destûr nedanê ku wî bibîne, lê piştî ku wê gelekî lava û tika kir, destûra hevdîtinê danê û birin cem mêrê wê. Gava ku mêrê xwe di nav kinc û zincîrên hevsê da, di nav diz û mirdaran da dît, ji xwe va çû û nehate ser hişê xwe heta lehzeke dirêj. Piştî ku hişê wê hate serî, zarok li xwe civandin û li kêleka mêrê xwe rûnişt. Wê jê ra behs kir ku li malê çi heye, rewşa zarokan çi ye û jê pirs kir ka ev çi bela ye hatîye serê wî. Wî hemû tişt jê ra got û wê pirsî:

- Em çi dikarin bikin?

- Divê em ji çar (Qeyserê ûris-NW) tika bikin ku nehêle kesekî bê sûc û bê guneh badîhewa here.

Kevanîya wî jê ra got ku daxwazname şandîye ji çar ra, lê nehatîye pejirandin.

Aksyonov tu tişt negot, halê wî gelekî şerpeze xuya dikir.

Dûra jina wî got:

- Ew hema wisa bîlesebeb nebû, ku min di xewna xwe da dît porê te spî bûbû. Tê bîra te? Gereke tu wê rojê qe ji malê neçûyayî.

Wê destê xwe li nav porê mêrê xwe gerand û gotina xwe domand:

- Vanya, delalê min, ji jina xwe ra rastîyê bêje. Yê ku ev sûc kirîye ne tu yî, ne wisan e?

- Çi, qey tu jî li min bi şik î! Aksyonov bi kefa herdu destan serçavê xwe girt û girîya.  Eskerek kete hundir û ji jinikê ra got ku zarokan hilde û here - û  ew cara dawîyê bû ku Aksyonov ji jin û zarên xwe xatir xwest.

Piştî ku ew rabûn û çûn, Aksyonov li ser tiştên ku wan xeberdan difikirî, dema hat bîra wî ku jina wî jî li wî ketiye şîkê, bi xwe ji xwe ra got:

- Ji min ra wisa xuya ye ku  tenê Xwedê dikare rastîyê bizane, tenê ji wî em gereke dua û tika bikin, tenê ew dikare li me bê rehmê.

Û Aksyonov êdî tu daxwaznameyê efûyê nenivîsandin, hemû hêvîya xwe birrî, tenê duayî Xwedê dikir.

Cezayê lêdan û şandina ocaxê dane Aksyonov. Bi qamçîyan lêxistin, piştî ku dewsa birînên qamçîyan pak bûn, ew tevî girtîyên din şandin Sîbîryayê.

Bîst û şeş salên xwe  Aksyonov di jîyana  mehkûmîyê da li Sîbîryayê derbas kir. Porê wî spî bûbû wek berfê û rûdana wî dirêj, tenik û sîs bûbû. Êdî hemû şadî û kêfxweşî jê çûbû, gelekî hêdî, bi hemdê xwe û piştkovî bi rê va diçû, kêm dipeyîvî, qet nedikenîya, lê gelek caran dua dikir.

Di hevsê da fêrî çêkirina cîzme û potînan bûbû, û bi vî awayî hinek pere qezenc dikir û pê ”Jîyana Ewlîyan” dikirî. Wextê hundirê girtîgehê ronahî bûya, wî ew kitêb dixwend û rojên yekşeman di dêra biçûk ya hevsê da Încîl dixwend û bi koroyê ra distira, çimkî dengê wî hê jî xweş bû.

Serwêrîya hevsê ji Aksyonov hez dikir ji ber îttîatkarî -stûxarîya wî, û girtîyan qedrê wî digirtin; jê ra digotin ”Bapîr” û ”Hezret”. Kîngê wan ji serwêrîya hevsê daxwaza tiştekî bikirana wek nûnerê xwe Aksyonov dişandin, û dema di navbera girtîyan da şer û pevçûn derketa  wî li ser rastî û neheqîyê biryar dida, ew li hev dianîn.

Ji mala xwe tu xeber nedibihîst, qet haya wî jê tunebû ka jin û zarên wî sax in, yan  mirî ne.

Rojekê komek girtîyên cezayê giran hatin hevsê. Êvarê girtîyên berê li dora yên nû civîyan û ji wan pirs kirin ka kî ji kîjan bajar an jî gundî ne û çima mehkûm bûne. Aksyonov di nav yên berê da li nêzîkî nûhatîyan rûniştibû û bi mirûzekî tirş guh dida gotinên wan.

Yek ji wan girtîyên nû, mirovekî dirêj û qerase, bi temenê xwe li dor şêst salî bû, bi porê gewr û rûdaneke wek qurmên rizyayî, ji yên din ra behsa sebebê cezayê xwe dikir.

- Erê, hevalno, min tenê hespekî bi xizakekê va girêdayî ji xwe ra vekir û bir, û ez hatim girtin û bi dizîyê hatim tawanbarkirin. Min got ku min ew hesp bir bona ku ez zûtirekê xwe bigihînim mala xwe û min got dûra ez ê berdim bila here, serda jî xwedîyê xizakê bi xwe hevalê min ê nêzîk  bû. Lewma min got `xem nake.`  `Na, gotin, hebe tunebe te dizîye`. Lê nikaribûn bêjin ka kengê û li kêderê min dizîye. Lê carekê bi rastî jî min neheqîyek kir û  gereke wana zûda  ez şandibûma vir, lê pê haydar nebûn. Nuha wana ez şandime vir bê sûc û sebeb... Ha, bi rastî ev tiştên  ku ez ji we ra dibêjim, hemû jî derew in, ez çûme Sîbîryayê jî, lê wextekî dirêj ne mam li wir.

- Tu ji ku yî? yekî jê pirs kir.

- Ji Vladîmîr. Malbata min ji wî bajarî hatiye. Navê min Makar e, ji min ra Sêmyonîç jî dibêjin.

 Aksyonov serê xwe rakir û got:

- Ka hela bêje, Sêmyonîç, gelo haya te ji malbata tucar Aksyonov heye? Ew hela hê sax in?

- Haya min ji wan heye? Bêguman heye. Malbata Aksyonov dewlemend in, lê bavê wan li Sîbîryayê ye: erê ew jî curmkarekî mîna me ye! De ka tu bêje, kalo, tu çawa hatî vir?

Aksyonov hez ne dikir ku behsa çîroka xwe bike. Tenê axînek kişand û got:

- Belê, belê, min heq kirîye ez vî cezayî bikişînim!

Wî bi xwe, wê ji vê zêdetir tişt negota li ser xwe, lê hevalên wî ji wan ên nûhatî ra behs kirin ku seba çi Aksyonov şandine Sîbîryayê, çawa kesekî din tucarek kuştîye û kêra xwe xistîye nav eşyayên Aksyonov û çawa Aksyonovê bê sûc û guneh  cezayê giran dikişîne.

Dema Makar Sêmyonîç ev yek bihîst, çavên xwe kuta Aksyonov, destê xwe li çokên xwe xist û got!

- Ev ecêbeke giran e, bi rastî jî ecêbeke giran e, lê tu çiqas zehf kal bûyî, kalo!

Yên din meraq kirin gelo ev çima wisa hêrs bû, û gelo wî berê Aksyonov li kêderê dîtîye, jê pirs kirin, lê Makar Sêmyonîç tu bersîv neda. Wî tenê got:

- Ecêbeke giran e, ma tê bîra kê, ku me ê rojekê li vir hevdu bidîta, gelî birano!

Li ser van gotinan şikek li ba Aksyonov çê bû, gelo haya vî jê hebû ku kî tucar kuştîye, wî jê pirs kir:

- Dibe ku te ev çîroka han berê bihîstîye, Sêmyonîç, yan jî min û te hevdu berê dîtîye?

Min çawa nebihîstîye, ma xeberên wisa ji ber guhê kê direvin? Dinya bi paşgotinîya dagirtî ye. Lê zûda ye, û ew tiştên ku min wê çaxê bihistine êdî ji bîra min çûne.

- Dibe ku te seh kiribe, kî ye yê ku tucar kuştîye? Aksyonov pirs kir.

Makar Sêmyonîç kenîya û got:

- Miheqeq ewê ku di çentê wî da kêr hatîye dîtin ew e! Eger kesekî din ew kêr xistibe hundirê çente jî, gotinek heye ku dibêje: `heta yek bi çavê serê xwe nebîne mirov ne diz e.` Çawa dibe ku yek tê kêrekê dixe çentê ber serê te, haya te jê nabe? Tu ê muheqeq şîyar bibûyayî.

Dema Aksyonov ev gotin bihîstin, jê ra bêtir bawerî çêbû ku, yê tucar kuştîye ev kesê han bi xwe ye. Rabû ser xwe û ji wir çû.

Wê şevê qet xew nekete çavên wî. Wî xwe gelekî bêsihûd û bextreş hîs dikir, hemû cûre wêneyên bîranînê di hişê wî da peyda bûn. Wêneyê jina wî, wextê ji mala xwe bi rê ket ku here bajêr, weke îro di bîra wî da bû, reng û rûyê jina wî, çavên wê wisa zelal xuya dikirin, û dengê qisekirin û kenê wê dihate guhê wî, te digot qey jinik wê gavê li wêderê  ye.  Zarokên wî jî hatin ber çavê wî, wisa çûçik bûn eynî wek wê roja ku terka wan kiribû: yek ji wan mantoyekî biçûk lê bû, yê din jî li ber şîrê dê bû. Û wî xwe jî bi bîr anî, ku wê çaxê xort bû, yekî rûken û dilgeş bû. Wî ew roj anî bîra xwe, dema li eywana xanê rûniştibû û li gîtarê dixist û distira û çawa polês hatin ew girtin û birin, û çawa heta hingê bê xem û bê derd bû. Vêga di kûraya dilê xwe da hemû tişt gelekî zelal didît; ew cîhê ku lê lêxistibûn; cellad û xelkê ku li dorê civîyabûn; zincîr û girtîyên hevsê, ew bîst û şeş salên jîyana mehkûmîyê, zû kalbûna wî. Piştî ku hemû ev raman bi hevra di serê wî da kom bûn, yekser qudûmşkestî bû, wisa êdî ku amade bû xwe bikuje.

- Û ev hemû sûcê wî bêşerefî ye, Aksyonov di dilê xwe da got.

Û kîna wî li hember Makar Sêmyonîç wisa pir bû, ku dixwast heyfa xwe jê hilde, hema çi dibû bila bibûya, ma êdî ji vî halî xirabtir hal hebûn. Wî ji êvarê heta destê sibê duayên xwe got û lûband dûra  sekinî, lê qet hizûr jê ra çê nebû. Bi rojê xwe ji Makar Sêmyonîç dûr digirt, qet nedixwast rûyê wî bibîne.

Bi vî awayî çardeh roj derbas bûn. Aksyonov bi şev nekarî razê  û ji qehra nizanibû çi bike.

?evekê, dema di nav hewşê da weha digerîya, çavê wî pê ket, ku hinek ax û qûm ji binê textên ku girtî li ser radizan, dirijîya. Sekinî, ji bo ku bibîne ka ew çi tişt bû. Ji nişkê va Makar Sêmyonîç ji binê text ser çalepîka derket, serê xwe bilind kir û bi rûyekî bizdîyayî li nav çavê Aksyonov mêze kir. Aksyonov xwast ku di ber ra derbaz be, here, mîna ku hay ji tiştekî tuneye, lê Makar bi destê wî girt û jê ra behs kir, ku wî di binê dîwar da qulek kolaye û hemû axa wî bi sapokên xwe yên dirêj her ro hinek ax xistîyê û wexta girtî birine ser karê wan, biriye derva û di rê da rijandîye.

 -Eger tu nekî dengî, kalê, tuyê jî bi min ra derkevî. Lê eger tu behs bikî, ew ê wisa li min xin heta ku rihê min bistînin, lê berî wê ez ê te bikujim.

Aksyonov ji hêrsa lerizî dema dijminê xwe dît. Destê xwe şûnda kişand û got:

 -Tu daxwazeke min a derketinê tune û tu sedemekî te jî tune ku tu min bikujî. Te zûda ez kuştime! Û ez bêm ser gilîkirina te-dibe ku ez bikim û dibe ku nekim jî, dimîne li ser xwestin û biryara Xwedê.

Rojtira din, dema mehkûm birin ser şixul, nobedarên girtîyan dîtin, ku yek ji sapokên xwe axê vala dike. Girtîxane hemû hat raçavkirin û tûnel hat dîtin. Zabitê girtîxanê îfada gişka girt bo ku tesbît bike ka kê ew qul kolaye. Wan hemûyan jî got, ku haya wana pê tune. Yên ku dizanibûn kê kolaye, nedixwastin gilîyê Makar Sêmyonîç bikin, ji ber ku dizanîbûn wê bi qamçîyan wî bixin halê mirinê. Di dawîyê da serbaz vegerya ser Aksyonov, ji ber ku wî dizanibû ew mirovekî durust e û jê ra got:

-Tu kalemêrekî rastgo yî û ji durustîyê hez dikî, ka boy navê Xwedê ji min ra rastîyê bêje,  yê ku di binê dîwêr da ew qul vedaye kî ye?

Makar Sêmyonîç qet li xwe mukur nehat û li qomûtan mêze kir û tenê bi awirekî xurt di binê çavan ra li Aksyonov mêze kir. Dest û lêvên Aksyonov lerizîn, qasekê wisa di cîyê xwe da matmayî sekinî, zimanê wî ketibû hev, nikaribû gotinekê bêje. Li xwe fikirî:

-Ma ez ê wî kesê ku jîyan li min heram kirîye biparêzim? De bila cezayê hemû wê êş û elema ku wî daye min, ew jî bikşîne. Lê eger ez bêjim, ew ê esse wî bi ço û qamçîyan bikujin, û kî dizane, belkî jî ez bi neheqî li wî ketime şikê. Û di vê yekê da çi xêr heye ji bo min, ya bûyî ji xwe bûye.

-Erê, de bêje kalo,-qumandarê hevsê dîsa gotê,-ka bêje kî ye di bin dîwêr da er vedaye û ew qul vekirîye?

Aksyonov weha bin çava ra li Sêmyonîç nihêrî û bersîva zabit dayê:

-Ez nikarim bersîva vê pirsê bidim, efendî. Ne bi hezkirina Xwedê ye, ez nabêjim! Hûn çi bi min dikin, kêfa we ye, ez di nav destê we da me.

Qumandarê hevsê çi jî kir Aksyonov nexwast zêde tiştekî bêje, hema wan jî dev jê berda, ew pirs jî wisa ma.

Wê şevê, dema Aksyonov xwe li ser nivînên xwe dirêj kiribû  û hîna nuh xirmaş bûbû, yek bi hemdî xwe û bêdeng hat li kêleka textê wî rûnişt. Wî di tarîyê da çavê xwe zîq kir û Makar nas kir.

-Êdî tu ji min çi dixwazî?-Aksyonov jê pirsî.-Tu çira têyî vira?    Makar Sêmyonîç bê deng bû. Aksyonov rabû ser xwe, rûnişt û got:

-Tu çi dixwazî? Ji vir here, hîna min bangî nobedar ne kirîye!

Makar xwe di ser Aksyonov da xar kir û di guhê wî da got.

-Îvan Dîmîtrîç, li min bibore!

-Ji bo çi?-Aksyonov got.

-Ez bûm yê ku tucar kuşt û kêr xiste nav kel-pelê te. Min xwast te jî bikujim, lê ji ber derî dengek hat, min hanka kêr xiste nav eşyayên te û di pencerê ra bazda.

Aksyonov deng ne kir û nizanibû çi bêje. Makar ji ser rexê text şemitî û li ser çokan li erdê ket.

- Îvan Dîmîtrîç, min bibaxşîne! Ez ê sûcê xwe qebûl bikim, bêjim ku min tucar kuştîye, wê te berdin û tu ê herî mala xwe.

-Ji te ra hêsan e tu vê gotinê dibêjî, di rûyê te da min bîstûşeş sal êş û cefa kişand. Niha ez ê kuda herim?... Jina min mirîye, zarokên min ez ji bîr kirine. Cîhekî ez herimê tune...

Makar Sêmyonîç ji cîhê xwe ranebû, çend caran serê xwe li erdê xist û kir qêrîn:

- Îvan Dîmîtrîç, min bibaxşîne!