Du meha zêdetir bû zurne hilnedabû destên xwe. Qamîşê zurnê teherekî hişk bibû, pêçîyên wî xam bibûn, dengekî fetisandî ji zurnê derdiket. Qamîşê ser derxist,  danî alîkî, yekî din ji qutîya qamîşa derxist û da ser zurnê. Ew jî ne baş bû. Metel ma, ne axir di qutîya wî de qamîş hişk ne dibûn, ev çi bûye?

Lê çawa jî hebûya ji qamîşên heyî, yek jibart.

Û nolî her car, qamîş çend cara bi zimanê xwe şil kir, danî ser zurnê û dîsa lêxist. Wek caran bi serawîyê dest pê kir. Hêdî-hêdî xam bûna pêçîyên wî derbas bû, qamîs hat ser qeda xwe û dengê zurnê zîz bû. Gava her tişt hate cîyê xwe, wî  “Mirazê dilê min” lêxist. Awazê bi nexş û nîgarên batinî ve nitirandî, sera bi melûltîke geş ve tijî kir. 

Li welêt gava bi dost û hevalan ve berev dibûn, pir cara ji wî dixwestin wekî hema wî awazî lêxe, wan gelek ji wî awazî hiz dikir. Lema jî ew awaz lêxist. Bawar bû, wekî kurdên vira jî wê wî awazê batinî hiz bikin.

Lê wan qey bêjî guh ne didayê, bi hev re bi azarî dipeyivîn, dikenîyan û piştî demeke ne dirêj yekî bi destên xwe eşaret da, wekî raweste. Ew hinekî dilmayî rawestîya.

-Yan ew çîye? Camêro! Tu miqamekî usa lêdixî, merîya tirê em hatine ser şînê. Malavayo, em berev bûne, wekî bi hev re hinekî şabin, lê ne ku mirûzkirî çavên hev binihêrin.

-Tu miqamên şa dixwezî?

-Erê!

-Ê, baş, ezê ji te re miqamên şa, yên govenda lêxim.

Û “Sêpê” lêxist.

Miqamê sivik, teqil, ku bi carekê ve dikete çokên merîya. Bi xwe ji cî rabû û çawan di govendê de reqisî.

Li welêt, gava “Sêpê” lêxista, xelkê wir ese govend digirtin.

Lê vira kes ji cîyê xwe ranebû.

-Ez zanim tu miqamên kurdî baş lêdixî. Ew başe, divek rojekê em koma folklorê cêkin, hingê tuyê ji me re van miqama lêxî.- Yekî bi ten got.- Lê niha tiştekî azarî lêxe, em ji xwe re hinekî şabin.

-Çira bi miqamê kurdî meriv nikare şabe?- Ew bi rastî metel ma.

-De dîsa dest bi propoganda xwe nekin, lo! We tirê hema hûn kurdî dipeyivin, dîrok û çanda kurdî zanin, êdî tenê hûnin kurd. Rastî jî hêrsa merîya radibe. Îcar çi bû, wekî em kurdî nizanin. Em merivin, êdî, carekê hatine dinîyayê, dixwezin bi kêfa xwe bijîn. Na, azarî nepeyive, kurdî bipeyive, sazbendîya azarî nebihê, ya kurdî bibhê. Bese êdî, we av di hestuyê me de vexwar! We usa kirîye meriv êdî naxweze bê bal hev jî. Wekî hûn zimanê vî welatî hiz nakin, çanda vî welatî hiz nakin, êdî ji bo çi hatine vira! Kî sêva sor şandibû pey we?

-Em zimanê vî welatî jî zanin û hiz dikin, em çanda vî welatî jî zanin û hiz dikin, lê bi bawarîya me baş dibe meriv bi ziman û çanda azar [K1]  îyan re tevayî, hinekî jî ya kurdî zanibe û hiz bike. Serî, binî xwestina me eve. Lê çi ku tê ser hatina me vira, bi rastî jî gotina teye. Wekî namûsa me hebûya, em gerek nehatana. Îcar çi bû, ermenîya em dikuştin jî, bira bikuştana. A, li Kurdistanê çiqwas tên kuştin, çira xwîna me ji ya wan sortire.- Wî got, qamîşê zurnê ser derxist, kire qutîya wê, zurne kire berîya potê xwe û ji cî rabû.

-De tu jî nexeyîde, lo, tişt nabe, dilê Zêynal teng bû ji te re tiştek got. Hûn birê hevin, nebe dilê xwe.- Yekî navsere ber dilê wî da hat.- Dilê wî miqamê azarî dixweze, tu jî miqamekî azarî lêxe, wê çibe. Em çawa bikin, bextê me jî usa bûye, em di nav vî miletî de mezin bûne, me di dibistanê de bi zimanê wan xwendîye.

-Ez miqamê azarî nizanim, dixwezin ez ji wera yên ermenîya lêxim, ez jî di nav ermenîyan de mezin bûme, min jî di dibistanê de bi zimanê ermenî xwendîye. Paşê jî li Yêrêvanê gelek çara çûme şayê ermenîya jî.

-Îcar ew me kêm bû, em gelekî ji  miqamê kurdî xweşin, niha jî yê ermenîya. Yek jî ji vira re derbasbe, miqamê ermenîya bibhê, wê bêje ermenîne û em êdî sax ji destên wan nafilitin.

-De wekî usane  bi xatrê we, ez kingê miqamê azarîya fêr bûm, ezê hingê jî bême bal we.- Wî got û ji derî ve derket.

 -Gilîya nebe dilê xwe, sibê dîsa bêyî, ha!- Yekî pey kire gazî. Ew demeke pir kurt di nav dêrî da rawestîya, xwest bersivê bide, lê paşe serê xwe hejand, derket û derî pey xwe bi hêrs girt. Wî êdî nedixwest tu tiştî ji wan ra bêje, yan jî ji wan bibhê.

Li vî welatî kes naxweze guh bide zurna wî! Lê wekî zurnê lênexe wê êdî çawa bijî? Wê êdî ji bo çi bijî? Ne axir zurne usa jî pêşê wî bû. Wî heta abûra neferên xwe jî bi lêxistina zurnê dikir. Îcar komên folklora kurdî, îcar konsêrtên di serayên mezin de! Îcar qedr û rûmet!

Ôayî hemîn lê kêm ne dibûn. Ôaya yekî hebûya, du, sê meha berê eger ji wî re negota, dor ne digihîştê.

Ew her cîya mêvanê hizkirî bû, her cîya rûmeta wî digirtin.

Lê ev êdî şeş mehe hatîye vira, ji gişkan re gotîye wekî zurnê dixe, lê kes guh pê nake. Kurdên vira di şayên xwe de sazbendên azarîya tînin û temamîya şaya bi stran û reqasên azarîyane. Ew kurdî nizanin û derdê lapî mezin ewe, wekî ew yek ji wan ra nebûye xem. Ew ne jî dixwezin fêrbin.

Gava nû hatibû, çû şayîkê, duda, ji wan re got, wekî baş dibe di şayên xwe de sazbendên kurd bînin, bira stran û govenda kurdî şayên wan bixemilîin, hela çend cara zurne ji destên sazbenda girt û miqamên kurdî lêxistin. Lê kesî guh pê nekir. Hela gilî ketne guhên wî, wekî di nav hev de dibêjin ku seva xwe dibêje, dixweze wekî gazî wî bikin û dû re êdî hew ew pirs anî ser zar.

Bi xwe jî nizanibû ka çawa gihîşte mal. Derî vekir, çû hundur, potê xwe êxist, darda kir, destên xwe şûştin û çû aspêjxanê. Şûşê vodkayê ji sarîncê derxist, kasek tijî kir, ser xwe de kir û çû ber neynîkê rawestîya. Teherekî kal bibû. Gepên wî di kûr da çûbûn, çend qerçomek ser enîya wî dîhar bibûn. Eger berê tenê çend têlên sipî nav gulançkên wî da hebûn, niha wan têla xwe avêtibû porê wî gişkî.

Kela wî rabû, dilê wî tijî bû. Serê xwe bi herdu desta girt, çu ser dîwanîyê rûnişt.

“Na, ez vira, di nav van “nîv kurdan” de nikarim bijîm. Awa here ezê danavî bim!

Lê kude herim? Veger nabe. Hema paşnavê min, Hûsêynov bese, wekî ermenî min binçavkin. Heta ji wan ra şiro vekî, wekî tu ne azarîyî, tu kurdî, dibe êdî derengbe. Hela gava ji hinekan ra jî şiro vedikî, dibêjin: “Hûn yekin, hûn jî dijminê mene, azarî jî dijminê mene”. Hela dibe bikujin jî. Ew jî gava revîme Azabêcanê û ji wira vegeryame. Wê bifikirin azarîya ez şandime.

Lê kuda herim?”

Van demên dawîyê ev pirs ji serê wî dernediketin, lê wî usa ji rê ji riya dernedixist, ji xwe re rêk ne didît. Lema jî xwest wan fikra ji xwe dûrxe û têlêvîzîyon pêva kir. Kanal gişk bi zimanê azarî bûn. Wî zimanê azarî zanibû. Di gundê wan de azarî jî hebûn. Wî sazbendîya azarîya jî hiz dikir, pir cara di şayên azarîyan de jî lê dixist. Lê gava hate vira û dît, wekî kurd gişk bi zimanê azarî dipeyvin, wekî kî bi kurdî dipeyive pê dikenin, wekî rûmeta ziman û çanda kurdî di vî welatî de tune, bi teherekî ziman û çande zordarîyê li ziman û çanda wî kirine, ber çavên wî reş bûn.

Û niha wî nexwest guh bide zimanê azarî û têlêvîzîyon vêsand.

Sed giram vodka dinê jî vexwar û çû ser cîyê xwe pal da. Berê, gava bîna wî teng dibû, vodka vedixwar û bîna wî dihate ber, lê îro vodkayê jî alî wî  nedikir. Xwest bi xew re here, lê xewa wî jî nehat. Di serê wî de gêjgerîng, fizildûmana fikran bû. Lê hêdî, hêdî ew fikir gişk vekşîyan û zurnê şûna wan girt. Awazek di dil û hişê wî de bû xudan!

Û bi fîte-fîtê ew awaz lêda. Wî bi xwe jî nizanibû ew çi awaze; folklore, wî ji hineka bihîstye, yan niha tê sêwirandin?

Awazekî batinî bû!

Ay, di radîyoyê de ev awaz lêda!  Îcar wê çiqwasî li xelkê xweş bihata, çiqwasa wê ji wî re têlêfûn bikira û pîroz bikirana!

Lê vira kesê nexweze bibhê. Vira tenê awazên azarî hiz dikin.

Wê bi çi lêxista? Bi meyê, zurnê, fîqê?

Û rabû meya xwe anî û bi meyê lêxist. Na, ev ne awazê meyêye, di dengê meyê de awaz cîh nabe. Na, ji bo vî awazî divêt zurne hebe, ev awaz gere bi zurnê bê lêxistin.

Demjimêrê nihêrî, ji yanzda çarêkek kêm bû. Seva lêxistina zurnê pir dereng bû, niha xelk razane.

Lê awaz ew serdapê zevt kiribû û dixwest bida der, awaz êdî di hundurê wî de cî ne dibû!

Û dîsa berbi sarîncê çû, disa şûşê vodkê derxist, kasek tijî kir, ser xwe de kir û zurne hilda.

…Û zurnê stira, û zurne girîya, û zurne kenîya. Zurne hey lal bû, hey zîz bû!

Gepên wî hey diwerimîn, hey di kor de diçûn. Ser enîya wî berê çend zipkê xwîdanê dîhar bûn, paşê wan zipika hev girt, bûne dilop û ser dêmê wî re hol bûne ser bedena wî.

Lê dengê zurnê di nav çar dîwaran de difetisî û wî pencere vekir û devê zurnê berbi derva kir.

Ji xanîyê pêşber pencerek vebû û keçekê destê xwe ji wî re hejand. Ew yek ji wî re bû helan û zurne lal kir.

Bajarê êdî dihênijî ji dengê zurnê dîsa hişîyar bû, pencere pey hev vedibûn. Eger ji du, sê pencera ji wî re dibeşirîn, destên xwe dihejandin, ji yên mayîn gişkan qareqara merivan bû, xelk hêrs dibû, ka wî ji bo çi xewa wan herimandîye?

Lê wî guh pê nedikir. Awaz, pey awaza diguhastin.

Zenglê dêrî lê didan. Ser hev, bê rawestandin. Neçar ma zurnê dayne û here derî veke. Ber dêrî weke şeş, hevt kesan bûn. Gişka bi hêrs çavên xwe lê cunu kirin û yekî xwarî vexarî, wekî kûpê zikê wî weke sî santîmêtrî pêşîya wî diket, pêş de hat, destê xwe dirêj kirê û bi hêrs got:

-Çîye, dibe tu dîn bûyî?- mêrik amade bû şer bike.

-Erê, dîn bûme.- Hemdê xwe bersiv da.

- Lê li vira mervên normal dijîn, ev ne cîyê dînane.

-Cîyê dîna kuye, min bibine wira.

Mêrekî navsere şûşê vodkayê, yê vekirî ser masê dît û ji yên mayîn re got:

- Guh nedinê, vexwarîye.

- Îcar em çawa bikin, wekî vexwarîye. Kî venaxwe. Eger wî tenê îro vexwarîye, ez her roj veduxum, lê min tu cara bi şev cînar aciz nekirine. Paşe jî me fem kir, kêfa wî xweşe, lê ji bo çi vê nîvê şevê van dengên beyanî derdixe.

-Ev ne dengê beyanîne, dengê zurnêye, dengê zurnê xweşe.

-Ez nizanim, dibe seva ber pêz xweşbe, lê ne bo bajêr, ew jî nîvê şevê.

-Erê, çiqwas ez zanim evê ber pêz lêdixin,- xortekî bi berçavk, ku heta hingê ker rawestîya bû, fikra xwe got.

-Na, ber pêz zurnê lênaxin, ber pêz bilûrê lêdixin. Wexta mala me hê li gund bû, ez diçûme ber pêz, min hingê bilûr lêdixist, lê pezê me jî ji me standin. Zurne seva şaya, seva govendê başe.

- Em çi serê xwe bi vî re dêşînin, gazî mîlîsyakin, bira bên bibin.- Yê xwarî, vexwarî got.

-Na, ne pêwîste, ez êdî tu cara zurnê naxim.- Wî got, zurne ji ser masê hilda çoka xwe xist, kire du kera û wê de avît.- Biborînin.- Hinekî bêdeng ma, paşê serê xwe bilind kir û ji wan re got.- De usa di nav derî de nemînin, werin hundur, em bi hev re kase vodke vexun, ne Xwedê negiravî em cînarên hevin.- Û beşirî.

Wan li wî nihêrîn, hev nihêrîn, paşê pişta xwe danê  û bê deng berbi malên xwe çûn.

Ew ber dêrî ma heta gişk ketin malên xwe, paşê derî hêdîka pey wan girt, dada û çû ser dîwanîyê rûnişt.

Wî pişta xwe da pişteka dîwanîyê, serê xwe spartê û çavên xwe girtin.

Gelekî westîyayî bû, qey bêjî temamîya rojê bê westan karên giran kiribûn. Fikirî hê başe here bikeve nav nivîna, lê taqet nekir ji cî rabe û usa rûniştî hênijî. Bûyarên rojê di mejûyê wî de hişîyar bûn, lê wî guh pê nekir, bi teherekî ew ji xwe dûr xistin.

Ew yek wî pir caran dikir; gava fikreke ne baş zora wî dibir, mefer lê dibirî, wî bi zor bûyareke mayîn ji jîyana xwe danî bîra xwe û pir caran ji wî re li hev dihat fikrên ne baş ji xwe dûrxe.

 Vê carê jî usa kir. Kire bîra xwe, çawa carekê piştî konsêrta koma folklora kurdî li Mosko, gava koma wan xelata yekemîn stend, xwendkarên kurd ew hildabûn ser destê xwe  û wek deh deqa peya ne dikirin. Wê êvarê koma wan dewat kirne rêstorana “Arbat”, yek ji baştirîn rêstoranên Mosko. Xortên kurd destûr ji sazbendên rêstoranê xwestin û wê êvarê di rêstorana “Arbat” de zurna kurdî lêket. Hingê, ser xwestina xorta wî sê cara “Mirazê dilê min” lêxist.

Di vir de bîranîn qusîya. Wî xwest niha jî wek hingê “Mirazê dilê min” lêxe.

Zurna şikestî ji erdê hilda, qamîşê wê bi destmala xwe paqij kir, bi zimanê xwe şil kir, paşê perçe zurnêyî mayîn ji erdê hida, herdu perçe dane ber hev, bi qeytana zeliqok hev ve kirin û xwest lêxe.

Zurne bire ber devê xwe û ew mervên hêrs hatin ber çava, ewên ji dengê zurnê aciz, hatibûn ser wî şêr. Û zurne avît, usa qwehîm avît, wekî zurne dîwêr ket, herdu perça hev berdan, hela vê carê qamîş jî lê pekîya.

Na, êdî tu car wê zurnê nexe; ne di şaya de, ne di kêfa de, ne di konsêrtên folklorîyê de, ne jî di mala xwe de. Dibê heta, hetayê xatrê xwe ji zurnê bixweze!

Lê di serê wî de “Mirazê dilê min” deng dida, paşê awaz hate guhastin, awazekî lap nû ber guhên wî lêdiket. Wî xwest wî awazî lêxe, destên xwe birne ber devên xwe û bê zurne tilîya ew awaz lêxist. Wî usa xort fêrî lêxistina awazên kurdî dikirin.

Lê li vira kes naxweze fêrî awazên kurdî be, kes naxweze awazên kurdî bibhê.

Û wî texmîn kir, wekî ji jîyanê dere, êdî kêrî tu tiştî, tu kesî nayê. Û jîyanê seva wî fikra xwe unda kir.

Rabû, dîsa şûşê vodkayê bi qedehekê ve anî û da ber xwe.

Wî berê jî vodka vedixwar, berî ku zurne hilda destên xwe pêncî, sed giram vedixwar, paşê lêdixist. Lê ne zêde. Gava zêde didanê, dilê xwe dikir. Gişka ew xeysetê w î zanibû, kuda biçûya sed gram vodka wî hebû, lê kesî turiş ne dikir zêde bidayê.

Lê piştî koçberîyê vodka bû dermanê derdên wî, bû hogira wîye demên giran.

Wî dîsa xwe sparte vodkayê. Dadigirt, bêyî tiştekî pê re bixwe, vedixwar, dîsa dadigirt, dîsa vedixwar, dîsa dadigirt, dîsa vedixwar…

… Roja din, berbangê zû, pîrejina hewşa wan gêzî dikir, termê wî mirî di hewşa malê de dît û ji mîlîsîya re têlêfûn kir.

28. 12.  97 s.

-----------------
(*) Ev kurteçîrok ji pirtûka neçapkirî ya Tosinê Reşîd "Mirazê dilê min" hatiye hildan. Ew cara pêşin li vir tê weşandin.