Daxuyanî ya Konfêransa Navenda Lêkolînên Ezdînasiyê ya pêncemîn
10-11 ê meha cotmehê 2015a Navenda Lêkolînên Êzdînasyê ya rex Mala Ezdiyan Oldênburgê /Almanya/ Konferansa xwe ya Cihani /pêncemîn/ bi durusma
Komkujiya Singale-Tiragediya sedsala 21 e, ya here neheq e’ derbas kir.
Em DAXUYANYA Konfêransê pêskêsî xwendevanan dikin.
Rêvabirên NAVEND ê.
Mijara Konfêransa Navenda Lêkolînên Ezdînasiyê ya pêncemîn Kereseta Sengalê u halê civaka Ezdiyan bu.
Armanca me ew bû ku guhdarya raya gistî, temamya gelê kurd, welatê em têda dijîn: Almanyayê biksînin ser pirsgirêkên civaka Ezdiyan.
Civaka êzdiyan di pêvajoya dîroka xweye dijwer da niha demeke pir bi esas dijî. Eva 40-50 sal e, ji rûyê gelek egeran va Ezdî, bi mecburî welatê xwe. gund û sênê kal-bavan, milk û mal, goristanên xwe terk dikin u li temamiya cihanê bela dibin bi asîmlasiyonê, pirsgirêkên hebun-nebunê u nexwesyan ra rû bi rû mane.
Keraseta Sengalê ya 3 Tebaxê 1914 a Ezdî êdî li ber qeziya nebunê dan sekinandin. Walatê wanî kal bava da ancax gavek erd bin piyê wan da mabu ew jî keta bin qezya nemanê.
Cekdarên hêza îslama tundkuj DAIS ê, bê sebeb bi çek sîlihê cihanêyî here modêrn u xezeb, bi pistgirya dewlet u organîzasyonê n îslamî, Singal, warê Ezdiyan yê pîroz, dil u sîmvola heyîtya Ezdîxanê, ciyê parastina bawarî, çand, dîrok, erf-edet, rabun-runistandina wan nava sehetan da wêran, talan u bê ruh kirin.
Qetilên DAIS ê li ser navê bawariya îslamê, di heqê Ezdiyên da wesîtîke wusa kirin ku tu sînorên morala mirovatiyê da cî nabe. Ev komkujî bi wê sêweyî hate kirin çawa dewr-zeman berê dema Xelîfên ereban, Sahên Sefewiyan u Sultanên Osmaniyan da dihate kirin. Vê dewrana ku evd alyê zanyaryê va gihîstye bilindayê nebînayî ew hê wek pêsyê xwe di wê bawaryê da nin ku qetilkirin u talankirina Ezdiyan, sejêkirina zarok, kal u pîran, bi curê hovîtî kustina evdan wanra wê rê veke berbi horiyan u buhustê.
Konfêransê sê roja domand, bi sêwekî zanestî u serketî derbaz bu. Bi gotar u lêkolînên kure giranbiha pêsda hatin zanyar, akadêmîsyon, hiquqnasên eyan, dîrokzan, nivîskar, oldar, rêvabirên kampên penaberan, hevalên Navenda Sêwrdarya Ezdiyan li Almaniyayê, Mal u komêlên Ezdiyan, yên ku çendîn car alîkarî biribun nav penaberên Ezdiyên Sengalê u rind haj hel u meselê hebun.
Konfêransê bi her alya va hovîtît, armanc u meremên DAIS a têrorîst, di dagerkirin-wêrankirina Sengalê da da ronîkirin.
Wê rêxistina têrorîst derba here xeter Ezdîxana Sengalê, Basik u Bahzanê xist. Ew dever bi tomerî hate kavilkirin, wêrankirin, cî u war, mal u hebuna êzdiyan binîva hat talankirin. Bi hezara zar, kal-pîr, jin-mêr, hatin qetilkirin, deha hezara evdên Ezdî hêsîr birin, zulm anîne serê wan, bi hezara keç u jinên Ezdî wek dewranên pêxember, xelîf u sultanan bazarên welatên musulmana da wek hêsîr firotin, destdirêjî wan hate kirin, namus hate binpêkirin. Heta niha jî qedera bi hezara hêsîrên destê wan we’sa da ne dîhare.
Zêdetir 430 hezar evdê Ezdî welatê xwe da, halê herî xirab, di bin çadira da, bune penaber . Hê jî nayê zanîn axriya wanê çawa be.
Cînarên êzdiya yên musulman, ku bi sala cînartî kiribun, sîn-sayî, tengasî u fireyê da li rex hev bun, kirîvatî hevra kiribun wê wesîtiyê da çekdarê DEISê ra bune heval u rêber.
Dewlet-deshiletdarya Ireqê ku borcdar bu di wê keresetê da xweyî hemwalatiyê xwe yê êzdî derkeve, bi hêz, madî u moralî pistovanya wan bike bawarki wezîfa xwe cî nanî u heta niha jî cî neaniye.
Konfêransê da hate destnîsankirin, ku heta niha Herêma Kurdistanê ruyê hinek egeran va, gelek pirsgirêkên civaka Êzdiyan (Sêxan u Sengal) çawa pêwîst e, dilsewatî nehatine çareserkirin. J i sala 2003-heta 2014 bi deha buyarên nêgatîv hindava Ezdiyan, bîr u bawaryê wan da dest dan. Ew bawarî u amintiya civakî ya Basurê Kurdistanê da ji alyê Mele Mistefa Barzanî, dema serkarya azadariyê da hatibu avakirin suna xurdtir bibe zeyîf buye. Dewsa perwerda netewetiyê, olperestiya fanatîk digre .
Di alyê deshilatdarya Herêma Kurdistanê da roja komkujiyê jî di parastina Ezdiyên Sengalê da kêmasî çê bun. Pêsmerga roja ewil erkê xwe pêk nanîn, rola xwe nelîstin, xelkê Ezdî nava lepê wê hêza hov da bê pist u destevala hîstin, evê yekê bawarya êzdiyan berbi birayê wan skênand u derbeke mezin yekîtî u tifaqa gelê Kurd da.
Rev bi Ezdiyan ketye, ku wa here Sengalê jî ji destê Ezdiyan here. Kurdistanê bê Ezdî bibe.
Ji alyê hazir u gotarvanê konfêransê, ew kira têrorîstên îslamî , dewlet u hêzên pist wan sekinî bi tundî hate sermezarkirin. Hat ragîhandin, ku Komkujiya ku têrorîstên DAIS ê 3.08.2014, di ser Ezdiyan Singalê pêk anî bi hiquqa navnetewî anegorî kirîtêrên konsêya NY yê gênosîdê ne, u hate xwestin ev buyara zulm wek sucê dijî mirovayê bê dîtin u sucdar bi qewl- qanunên navnetewî ber cawdaryê bêne sekinandin.
Hate dîharkirin ku wê durî rastiyê be eger di wê wesîtyê da tenê ew hêza têrorîste bê dewlet, bê hukumat u bingeh bê sucdarkirin, pijt vê keraseta nemirovayî, gelek dewleten gewre, organîzasyonên têrorîst u hêzên bi berjewendî sekinîne.
Konfêrans yek ji wan çalakiyên êzdiyên dîasporê bu ku nîsanî dost u neyarê Ezdiyan da ku civaka Ezdî civaka 50-60 sal berê nîne, ku kê rabe, çawa karibe bextê wanra bilîze, mafê wan binpê bike, Ezdî jî bune hêzeke zane, cihanê da xwe dane naskirin. karin mafê civaka xwe, qedera xwe qada navnetewî da biparêzin.
Konfêransê hewaskarke /elaqedereke/ zêde çawa nava civaka Kurdî bi gistî, wusa ji nava siyasîmedar u rayadarên dewleta Alman da pêjda anî. Tevî konfêransê bun u bi axaftin pêjda hatin serokên partiyên Kurda, nivîskar, sexsiyetên eyan, oldar, sîyasetmedar, parlamêntar u wezîrên dewleta Almaniyayê.
Bi navê besdarên konfêransê, mal ‘ komelen u Navenda Sêwrdarya Ezdiyan ya li Almaniyayê hate radigihînin:
1.Ji bo Dewleta Iraqê /Bexdayê/ bi xwe tu hewldan neda, hemwelatiyê xwe, xelkê Sengalê ji komkujiya DAISê biparêze, wusa jî çawa pêwîst e xweyî penaberê Sengalê derneket, berî wê kerasetê jî tu pirojêke avakirnê wê deverê da cî nanî, bi raya besdarê Konfêransê ji vir hada bo îdarekirina deverê derheqa pêwîstya madêya 140 î da xeberan bêfikir e. Gelê Sengalê mafdar e bi xwe çaranusa xwe qirar bike.
2.Ji bo Sengal bi dîrokî perçek ji erdê Kurdistanê ye, Ezdî jî parek ji gelê Kurd in wê heqî be Sengal bi statuke teybet vegere nav Herêma Kurdistanê. Wusa jî gerekê bê zanîn ku êzdî wek civakeke ne musulman u xweyê bawarîke kevnar dîrokê da timê ji alyê cihana Islamê va /Kurde musulman jî navda/ hatine pelçiqandin, qirkirin, kokbirkirin. Ewe sebeb Ezdyan bawarî u aminaya xwe heta hindava birayên xwe yên Kurdê musulman da heta radeyekî unda kirye. Wê bi kara tifaq u yekîtiya gelê Kurd be eger di bin sîwanê Herema Kurdistanê da Avtonomîya xweîdarekirinê Sengalê bê destnîsankirin. Besdarê Konfêransê radigihîhandin pêwîstîke stratêjîk e ku deverên Sengal u Sêxanê ji alyê îdarekirnê va ji hev neyên qetandin.
3.Ji pey rizgarkirinê ra bo vegerandina xelkê Sengalê ser cî u warê wan gerekê her curê alîkarya madî, menewî u xizmetguhdaryê wan ra bê kirin. Ewlekarîya bineliya bê garantîkirin. Gor yasayên navdewletî xelkê Sengalê bêne parastin.
4.Sengal u deverên Ezdiyan yên Herêmêye din pêwîste ji alyê hêzeke navnetewî di gel dezgehên hukumata Kurdistanê va bê parastin . Li ser bingeha xort u keçên Ezdî yên bo pêsmegetiyê têne perwerdekirin, ji bo parastina xelkê Sengalê, hêzeke çekdar ya bi teybet di bin sîbara Wezîreta pêsmerga ya Herêma Kurdistanê da bê amadekirin. Bi wî cureyî ji bo Sengalê polîs jî ji xort u keçên êzdiyan yên perwerdekirî di bin sîbara Wezîreta Herêmê ya Karê Hundur va bê amadekirin u rêvabirin.
5.Hewl bidin ku demeke zutirîn ev Komkujî ji alyê Konsêya NY da wek gênosîd bê qebulkirin tewenber, sucdar u dewletên pist vê keresetê da sekinî bên dadgeh kirin, têrorîst u binelyê cî yên alîkarî u rêberî vê hêza têrorîst ra kirî bi tundî bên cezakirin u bo paswextiyê da buyarên xirab destnedin ji deverê bên durxistin.
Ew ziyana madî u manawî ku xelkê bêsuc-gune hatye kirin ji dewletên sucdar bê standin ji bo avakirina cî-warê wêrankirî, talankirî, vegerandina wê ziyana madî u menewî ku gihîstiye xelkê deverê.
6.Ji bo herêm bi binîva hatiye wêrankirin, talankirin hukumata Iraqê li Bexdayê u ya Herêma Kurdistanê tevî organîzasyonê avakirnê yê Navnetewî bi lezgînî pirojeke avakirnêye berfire wek ya ‘qonaxa sê ya avadanyê ji ava Diclê’ bo Sengalê amadekin u zutirîn dest bi xebata bikin.
-avakirina gund u bajaran, çêkirina riya, obyêktê malhebuna gundîtyê, avdana xwelyê, xizmetguhdaryê, ji xelkê ra çêkirina ciyê xebatê, nukirin u berfirekirina sîstêma perwerdeyê bo xwendina despêkê, navîn u bilind. Ji bo keç u xort xwendina xwe berdewan kin u herêma xweva bêne girêdan wê navçeyê da pêwîstya vekirina Unîvêrsîtêtê heya.
-ji bo rewsenbîrya kurdên Ezdî ya cihanê welatê wan u Sengalê va bê girêdên pêwîst e dibistana da perwerda bi herfê latînî bê danîn.
-ji dijwerî, sur u serma jiyanê bin çadira, bi çavê xwe dîtina xezeb u hovîtiya DAIS ê, tirsê, undakirina mirovên xwe, bêhîvîtî, bêbawarî berbi der-dora u pêsîrojê bi hezara êzdî bi nexwesiyên pisîxolojî u nexwesiyê din va nexwesin u pêsîrojê da nexwesiyê curbicurê din wê wan dest bidin.
Ji bo wê yekê:
Sîstêma saxlemîxweyîkirnêye berfire bê avakirin, nexwesxanê dema nû yên modêrn, bi mecalên qenckirinêye here pêsketî va bêne dagirtin.
Merkezên çareserya derunî bêne vekirin u hvd.
7.Dîrokê da cara ewlin e, ku komkujiyên hindav Kurdên êzdî da gelê Kurd bi kara netewî rawestiya u bawarkî ji sedî-80 rabune pista birên xweye Ezdî. Hêzên siyasî u çekdar xwe amade kirin ji bo parastina Ezdiyan u rizgarkirna Sengalê. Ji her qulçê Kurdistanê u ji welêtên der kîderê kurd dijîtin alîkarî kisya berbi kampên penaberên êzdî. Kirina ku xelkên Dihokê u Zaxoyê ji bo seda hezara êzdiyên Sengalê yen bê cî u star, bê nan u xwerin, tezî u pêxas kirin tucar nayê bîrkirin. Li ser navê Konfêransê em razîbuna xwe didine gelê xwe ji bo cîanîna borcê netewîî pîroz. Pêra jî em bang li partiyên çekdar yê siyasî dikin êzdiya bo berjewandiyên xwe, konfilîkt u nerazîbunên navxweyî dijî hev nedne kêranîn . Bihêlin Ezdî bi xwe pirsgirêkê xwe çareser bikin, birînê xwe dermankin. Wusa jî derbeke mezin vê civakê ketye, civak birîndar u nexwes e, hewcê konflîkt u bêtifaqiyê nîne, hewcê alîkaryê ye.
8.Pêsniyar li Hukumata Îraqê li Bexdayê u Hukumata Herêma Kurdistanê hate kirin cangoriyên Ezdiyan li gor rênimayên Wezîreta Sihîd u Infalkirîya wek Sihîdê Iraqê u Kurdistanê bên hesabkirin.
9.Hêsîrên ku ji destê DAIS a têrorîst filitîne e wek girtyên siyasî li gor desturên Iraqê u Herêma Kurdistanê bêne qebulkirin muçêya heyvane wanra bê kivskirin.
10.Komkujiyê da bi seda zarok /dor 820) bê dê-bav, bê mecalê jiyanê bêxweyî mane, ji bo jiyan u perwerda wan pêwîstîke lezgîn e Sengalê da sêwîxane bêne vekirin.
11.Bawarkî nîvê Kurdê Ezdî ji dervayî walêt dijîn, ji bo wan welêt va bidine girêdan, hêza wane aborî, çandî, zanyarî bo avakirina walat bidine kêranîn xeleka here kêrhatî Sengal e. Pêwîst e bi mecalên curbicur guhdarya Ezdiyên dervayî walêt biksînin ser Sengalê u wan welatê wan va bidin girêdan.
Ji navê Konfêransê:
Serokê Navenda Lêkolînên Ezdînasyê Dr.Eskerê Boyîk
Sêkrêtarê Navendê Ilyas Yanc
Dengê Kurdistan
