Demirel

Murat BELGE

Türkiye tarihinde önemli bir rol oynadi Süleyman Demirel. ‘Önemli’ oldugu pek tartisilmaz, ama ‘olumlu’ mu? Orasi çok tartisma götürür.
Bir ‘hesap adami’ oldugu sik sik söylenmistir. Demirel’vari bir hesapla, biraktigi bilançoya baktigimizda, hesaba kitaba daha kolay gelir, barajdi, fabrikaydi, o alanda bilançonun bir hayli olumlu oldugu söylenebilir saniyorum. Ama üç devrimci genci idama göndermekten siddetli anti- komünizmine, Milliyetçi Cepheleri’ne, ‘milliyetçiler suç isliyor dedirtemezsiniz’ine, pek olumlu bir manzara çikmiyor ortaya.
Moskova’da (Nazim’in da gömülü oldugu mezarlikta), Krusçev’in mezarini görmüstüm: yarisi beyaz, yarisi siyah mermerden yapilmis bir anit vardi. Bu, aniti yapan sanatçinin ‘Krusçev nasil bir önderdi’ sorusuna verdigi simgesel cevapti. Bir mezar aniti için herhalde özgün bir bulus; ama bir siyaset adaminin degerlendirilmesi çerçevesinde baktiginizda hiç özgün sayilmayabilir. Siyah- beyaz olmayan siyaset adami kaç tane sayabiliriz. Kapkara olanini muhtemelen bulursunuz; bembeyaz olani yoktur ‘Gandhi’si, Abraham Lincoln’u dahil.
Süleyman Demirel’in de sicili siyah- beyazdir.
Süleyman Demirel Türkiye’de Basbakan oldugunda, dünyada, dünya ekonomisinde yeni sayilir bir çigir vardi: ithal ikamesine dayali sanayilesme. Birtakim tüketim mallarini ithal etmek için kullandiginiz kaynagi onlari kendi ülkenizde üretmeye kanalize ediyorsunuz. Süleyman Demirel bunu kolay kavradi. Herhalde Amerika’da okurken böyle bir sürecin farkina varmisti. Kendi ekonomik programini bu temele oturttu. Böylece, sanayilesen bir Türkiye’nin basmimari oldu. Demir- Döküm’lerin, Arçelik’lerin ve daha birçoklarinin Türkiye’si kuruluyordu. Buralarda tutunan DISK biçimleniyordu.
‘Türk Solu’nun teorisyenleri ise ‘komprador kapitalizmi’ diyor, ‘ambalaj’ ve ‘montaj’ sanayiinden dem vuruyor, tepeden tirnaga ‘feodal’ bir Türkiye anlatarak genç ve vatanperver Türk subaylarini tamamlanmamis 27 Mayis ‘Devrimi’ni tamamlamaya çagiriyordu.
Böylece 12 Mart’a gelindi. Burada Süleyman Demirel’in de, partisinin de, basarili bir performans çikardigi söylenemez. Idam oylamasi elbette ki bir yüz karasidir. Ama Demirel’in 1973 seçim yenilgisinden sonraki performansi bence çok daha kötüdür. Öte yandan, onun için söylenecekler çok da ona özgü degildir: ekonomide basari ve gelisme, siyasette ise fasizan bir darkafalilik, Türkiye saginin genel karakteristigidir.
Süleyman Demirel yetmislerde degil ama seksenlerde göreli bir olgunlasma sürecine girebildi. Bu, Yeni Gündem’i çikardigimiz ve Demirel’le oldukça düzenli bir iliski kurdugumuz dönemdi. Taniklik ettigi üçüncü askerî darbeden sonra Süleyman Demirel Türkiye tarihini bu sorunsal çerçevesinde yeniden gözden geçirmeye baslamis, dünyada demokrasinin nasil isledigini incelemis, epey bir ders çikarmisti. Zeki adamdi, dogal bir nüktedanligi vardir. Üçüncü darbeden sonra bunlara siyasi bir genis görüslülügü eklemeye baslamisti. O zamana kadar düsman gördügü solda kendisi kadar ya da daha fazla demokrat kisiler oldugunu görüyordu.
Ancak bu yillarda dünyanin ekonomik gidisati gene degismisti. ‘Ithal ikamesi’ politikalari eski geçerliligini kaybetmisti. Bunlari, dünyada neler oldugunu Demirel’den daha iyi anlayan kisi de Turgut Özal’di. Ama Demirel’i iktidardan itekleyen generallerle iliskisi ve Demirel’in iteklenmis olmasindan yararlanmakta tereddüt etmeyisiyle Turgut Özal, Demirel’in bu dönemdeki bas düsmaniydi.
Bu yillarda Süleyman Demirel siyasette varlik olmaya devam etti, Cumhurbaskanligi konumuna da geldi. Bu konumda, 28 Subat’la isbirligine girmekten kaçinmadi. Böylece, ‘cihet-i askeriye’ye, ‘Siz bana sunlari sunlari yaptiniz ama, ben iste böyle adamim’ dedigini saniyorum.
‘Varlik olmaya devam etti’ ama altmislarda oldugu gibi belirleyici bir rol oynamadi. Doksanlarin ikinci yarisi zaten genel olarak Türkiye’nin bosa gitmis yillardir ’12 Eylül’ün kismen bugün de devam eden sonuçlari, aklî bir kisirlasma.
Yani, kisacasi, Demirel’in kisisel tarihi, Türkiye’nin genel tarihi ile yalnizca iç içe geçmemistir; biraz da onun bir resmi gibidir; erdemleriyle, ama kusurlariyla da.
——————————————–
Taraf-20 Haziran

Murat Belge