DIMILÎ

Namê mi Îsmaîl, bi Zazakî; Îs, Rês, Hus Guêyîn no. Hêvêr wazena derhêq qom ‘ esîrê xwi di pê çond malûmaton ko mi kal û pîrikon xwi ra esnawit eskera bîk. Kalîk û pîrikon ma zaf ray derhêq qom ma di ma rî qisê – qisê kerdên û vatên: Ma esil xwi di sar hêt Gerger û Kexta yê ko ina mintiqa zî girêdayê Semsûr a. Ma girêdayê esîrê Bayikî ( Babikî ) yê. Kal û pîrikon ma guerê texmînan sessê serr cuyaver hêt Gerger û Kexta ra kêy xwi bar kerd û amê dowê Xormek di ruenaw. Dowê Xormek zî ha hêt bin qezayê Depî, vêr ruê Perî di virazîyeya. Qezayê Depî zî giredayê bajar Xarpêt a. Qom ma ko Gerger ra amo vêr ruê ‘ çêm Perî dî dowê Xormek di kêy xwi awan kerd û ica di cuyaw. Ma nizon kalikon ma çond sê serr dowê Xormek di mênd,la yi ica ra cuya pê yowbînan ra bî vila û sî sobîna cayan di sitar bî. Qom ma ra kalîk sar dowê Sarcon amê bin qezayê Depî di vêr – kistê ruê Wexî di yow mezra di yow dow xwi rî virasta û tedi sitar bî. Awi waxt di Depe di Ermenî û Kurmanc pîya cuyayn û helbeta yin Ermenîkî û Kurmancî qisê kerdên. La semedog kalikon ma dowê xwi di Dimilî tor yowbînana qal ‘ qisê kerda, sar eyî waxt yê Depî pê zon kalikon ma ya yarî kerda. Yin vat; tay merdim amê vêr ruê Wexî di cuyên yi xwi mîyan di yow zon di qisê kên, awi zon yin ra von; Dimilî ‘ Mimilî. Ina yarîyê yin ra pê namê eya dowê kalikon ma sar hêt Wexî het di bû Dilîmîlî û hetonê ina ruej zî oter yen vatis. Herûndê Dimilî di sar Wexî kalikon ma ra vat Dîlîmîlîyij.

Narê ma agêr dowê Xormek ser û bizon ko eyi bira û dezay kalîk ma yê dowê Sarcon awi waxt di dowê Xormek ra sî ça? Yin ra tayin kêy xwi Xormek ra bar kerd sî hêt Cebaxçûr di dowê Az di ca daw xwi, la yow hêt yin zî sî dowê Bûban di mênd. La Bûban ra zî yow lingê yin kêy xwi bar kerd sî Gimgim – Varto di sitar bî. Yinan ra tay dezay ma zî sî mintiqayê bajar Qers, qezayê Guley di ca daw xwi û hema hetonê ina ruej zî na qebîlera von Xormekij. Inî eqrebayê ma ko mi cuar di nami kêrd pîyerû bi Zazakî qisê kên, Elewî û yi pê namê dowê Xormek a yên silasnayis. Laykîm Xormek esil xwi di yow dowa û ha bin qezayê Depî, vêr çêm Perî di virazîyeya. Qom ma ina dowê Xormek ra cîyeser ra kot dûr û bî vila. Sinîg mi cuar di ard zon, kalikon ma ona malûmat daya ma derhêq vilabîyayis qom û esîrê ma ser di. Guerê texmînan bêlka hotsê serr esta ko kalîk ma Gerger ra amê dowê Xormek virasta û tedi cuyay, sebêb vilabîyayis yin yê dowê Xormek ra zî çow teway nizon. Herhal ina mesela xêlek waxto bîya ko eyey ra ina derheq di malûmat ma dest di çîn. Narê kalîk dowê ma Sarcon çond sêr, nîo zî çondsê serr dowê Dîlîmîlî di mênd ma nizon, la yin ica ra zî kêy xwi bar kerd û amê verbo Derê Guazyeron di veruêj Derê Xelêf di kîyê virast, cay xirbê kîyan yin hema zî belûya. Cuya pê zî ica ra yin kêy xwi bar kerd sî dowê Sarcan di newe ra kîyê virast û bî wayêr dow.

Sar hêt mintiqayê Wexî yow mesela derhêq Dîlîmîlî ra sayis kalikon ma di von û pê yina yarî kên. Yi von; kalîk dowê Sarcon semêd yow saya tehl a eya dowê Dîlîmîlî ya erd xwi bi bereket caverdaya û sî mîyan eyî kerro kuç di dow xwi rî virasta. Yin ina derheq di sê yow sonik, yow rîvayet pêyda kerda û pê qisê kên. Sar hêt Wexî von: Yow lacêk kalîk sima qiskek bû û awi lacek sen vêr awê ruê Wexî, wi hema di, hîri serri bû. Awi qij mîyan awê ruê di yow say vînen û xwi erzen mîyan aw ko eya say mîyan aw ra bîg û bûr. La awi laj kalîk sima semêd eya saya tehl a mîyan awê ruê di xeniqîyen. Kalîk sima zî semêd qij xwi yê qiskêka zaf kuen xwi ver û kêy xwi dowê Dîlîmîlî ra bar ken, ruê Wexî ver yen cuar û Derê Xelêf di verbo Derê Guazyeron di kêy xwi virazen ko, awi waxt dûarmalê erd dowê Sarcon yê kohan pîyerû dar û ber bi, sayêr zî tedi bî. Helbet ina sonik sar Depî kalîk ma ser vato ko pê yiya yarî kerda û hema hema zî zaf cayan di meselê naterîn terêf Kurmancan ra Zazan sero yên vatis. Heta zaf rayan merdim zanayê yê qezayê Depî ma ra ina mesela vatên û wiyayn, yin vatên; eger aqil kalîk sima bibîyayn erd ina dowê Dîlîmîlî yê bi bereket, awî û bîe kerra ca niverdayn nisîn semêd yow saya tehl a kêy xwi ica di nivirastên, xwirî çond dar sayan ina dow di nayn rue û qij yi zî mirdê xwi say werdên.

Narê kalîk ma ko kêy xwi dowê Dîlîmîlî ra bar kerd ami verbo Derê Guazyeron, veruêj Derê Xelêf di kêy xwi virast. Awi waxt yin biz kerdên wiyi û cayê mintiqayê dowê Sarcon pîyerû dar û bir bû û Derê Guazyeron zî sêr çiman awê ruê Sarcon bi, awê ruê awi derê ra peyda bîya û heriqîyeya sîya bin qezayê Depî di bîya tor awê ruê Perî. Awi waxt di Kurmancon dowê ma ra vatên; gundê serêcûyan, dowê sêr vayê aw. Guerê esnawitison mi esil xwi di namê dowê ma Sercan bû. Sinîg kalikon ma vatên; cuyaver binatê dowê ma yê kohan di yow bînayê eskeron bîya, ma vaji sê qislayê eskeron amebîya virastis. Eya bîna xêlek gird bîya û waxt Eceman di pê kerron birnayona virazîyeya. Narê namê ina bînayê qisleyê eskeran zî Sercan bîya. Waxta kalikon ma Derê Xelêf ra kêy xwi bar kerd amê erd dowa kohan di kîyê virast, yi sî eya bînayê qisleyê eskeran ra eyi kerrê birnayî ard pê kuesê û bênd kîyan xwi virast. Ina derheq di Mella Sukrî eqreba û zomay ma tor mina zaf qisê kêrd û eyî kerrê birnayî ko sar dowê ma ardib pê bend û kuesê kîyan xwi virastib belû bî û mi zî eyî kerrê pê çiman xwi ya dî. Dowa kohan yê Sarcon, qezayê Depî ra hendê poncîyes km erd dûr a. Dowê Sarcon yow cawo zaf ase di amêb virastis. Kîyê pîyerû pîya zelqinayî bî, yow kuço teng bi mîyan dowdi. Dowijon xêlek zehmet dî awi ca di. Dow hêt verruêj di virazîyeya û verbo ci di Kerro Pîl, Xeyd, Înê Rezan û Çahl Heson bi û awê derî zî binatê dow û Kerro Pîl ra heriqîyayn.

Nikay zî wazena derhêq namê dowê ma di yow vîrardis xwi eskera bîk. Ez bajar Xarpîyêt di sîn mekteb û yowndîyes serri bîya. Awi waxt di bajar Xarpîyêt di yow bazar pês û dewar bi, sar hêt Palo û Depî ica di pes û dewar xwi ruêtên tucaron. Narê nizdî eyî bazar di zî yow qehwe bi, tucar û dowij ko heywan xwi yê kîyî ardên awi bazar di ruetên sîn awi qehwedi nistên ru û çay simitên pîya qal kerdên û yowbîn dîn. Tucar eyî bazar pês û dewaran zî pîyerû Zazay bî. Êz ray ray sîn awi qehwe ko bêlka yow dowij ma ica di vîn û hal kêy ma cira pêrs. Awi waxt di telefon çînîyeb, xeber têyna tu merdiman ra guretên. Ruejon ra yow ruej ez honc sîbîya awi qehwe û mi dî ko yow mîyerik êxtîyar haw yow kursî ser di ruenisto, qal ken û xêlek merdim zî masayê yi ser di amê pîyeser, hay guestarê yi kên. Mîyerik êxtîyar ko çim gina mi, yi eyî bînan ra persa va, ini qij kamo? Yin va, lac Hecî Resul o. Ewi êxtîyar warist wi ez kerda xwi virar û low na mina û di ray tîedima mi ra va, Sercanij, Sercanij. Awi mîyerik êxtîyar sar dowê Wer ra Kêk Sadiqan bi. Eger namê dowê ma Sercan nîbîyayn eyî Kêk Sadiqan sar dowê Wer di girong tîedima mi ra nivatên, Sercanij, Sercanij. Nikay dowij ma dowê xwi ra von: Sarcon.

Het bîn ra dowê Waxçîyan cuar ra doktor û mebûs meclîs Tirkîya Nîzamettîn Aydogan zî ina meseleyê esîrê Bayîkî ser xêftîyaw û ina derheq di yow kitab nûst. Wi ini kitab xwi di nûsen ko, qom Qasiman, Piçûklîyan û Waxçîyan cuar pîyerû pabestê esîrê Bayîkî yê. Ma eskera vaj: inî zazay ko hêt Gerger ‘ Kexta, Semsûr ra amêy kultur, waristis û rûeniistis,erf û edêt yin zaf yowbînan ra nizdî. Mîsal ma vaj; Sarconij kam ra zaf hes bîk, camîyerdon ra von: kilo û cinî ‘ kêyna ra zî von: kilê. Kilo mehnayê yi ben bira û kilê zî bena wayê. Ini vati sobîna hetan di Zazakî di niyen vatis. Ina mesela ra zî ma eskên vaj ko qom Xormek û yê Zazayê ma resên yowbînan û pîyerû girêdayê esîrê Bayîkî yê û cuyaver pîyerû Elewî bî. Eyî kalîk sar dowê Sarcon ko Dîlîmîlî ra amê hîri bira bira bî û cuyapê zî yi bî hîri baxir. Remezan ra baxir Remon, Mîrxan ra baxir Mirxanan, Qemêr ra zî baxir Qeman pêyda bî. Reman zî bên hîri bira, Hesenan, Bekiran û Emeran. Ez îtîya di agêr Hesenan ser: yi zî bên di bira, Sakîr û Dîyab. Sakîr ra Mehmûd, Mehmûd ra Hesen û Husên peyda bên. Hûsên ra Mustefa û Mewalî, Qij lac Mehmêd Husên: a) Mustefa, B) Sarr, Lac Mustefa : Xelîl, Lac Sarr Mewalî. Hesên ra Temo, Musa û Husên pêyda bên. Dîyab ra qij Hemêd û qij Nebî pêyda bên. Mirxanan zî bên hîri quêl; a) Dîyaban û Suleymanan, b) Kêy Kal Mist, c) Sînan. Qeman: a) Birîman, b) Abasan, c) Kêy Kêk Zer. Emeran: Kêy Ela Mam, Kêy Hecî Bekîr, Kêy Husên Laco, Kêy Îs pîr. Bekran: Heydan ( qij Heydêr ) ,Ûm Qas ( qij Ûmêr) , Dirban, Qij Abdî. Guerê zonayê xwi mi baxir dowê ma kêrd eskera, la baxir Sêxan hema kalîk ma Sarcon namêb dow, yi ina dow di cuyayn. Guerê vatê verînan a qom baxir Sêxan eqrebayê ma nî, la cuya pê bî yow quêl baxir Reman. Yin kêynê xwi day yowbînan û bi eqrebay cî. Baxir Sêxan: Sêx, Ecem, Ham, Ef. Xêj inî vaton cuarîno yowna zonayê mi ina derheq di çîna.

Wendox zon ma yê delal, ini nûsto cuarîn mi kitab vîrardis yê pî xwi Îs, Rês,Hus, Guêyîn ra guret a, heton rayna sima pîyerûn rî xêr û wesîyê wazena.

Suphi Aydin