Güneyde ‘dost ihaneti’ ve ‘düsman suskunlugu’

ABD’nin Suriye stratejisi Israil’in çikarlariyla dogrudan ilintili. Israil için yegâne öncelik isgal altindaki Golan’da statüyü degistirmeye zorlayacak yeni bir durumun olusmasi. Iran’i bahane edip Suriye’ye vurmasi Golan için önleyici saldiri anlamina geliyor. Hedef sadece Iran unsurlarinin bölgeden çekilmesiyle sinirli da degil. Tel Aviv yönetimi, Suriye yeniden sekillenirken Israil’i ‘düsman’ olarak niteleyen eski elbisenin yirtilmasini istiyor.

Suriye ordusu, Rusya’nin hava destegi ile güney cephesinde iki haftada 70’in üzerinde köy ve kasabayi ele geçirdi. Yönetime karsi gösterilerin ilk çikis yeri olan Dera vilayetinde muhalif güçlerin yasadigi bu hizli çöküs, ‘vekâlet savasi’ ile ilgili simdiye kadar yaptigimiz degerlendirmeleri hakli çikartiyor: Silahli gruplari besleyen yabanci aktörler desteklerini çektikleri vakit, hükümet güçlerinin kontrolü yeniden saglamasi çok zaman almayabilir.

Daha çok ABD ve Suudi Arabistan’in sözünün geçtigi, Arap ve Batili gizli servislerin de yer aldigi Amman Operasyon Odasi’ndan koordine edilen güney cephesindeki gruplar teker teker agir bombardiman karsisinda Rusya’nin yürüttügü uzlasma mekanizmasina teslim oldu.

Cehennem sahneleri, müzakereler ve teslimiyet! Mekanizma bu. Büyük rol Ruslarin: Uçaklar havada, müzakereciler yerde…

Bu mekanizmayi isler hale getiren iki faktör var:

Biri Suriye ve müttefiklerinin ne pahasina olursa olsun muhaliflerin ellerinde kalan cepleri temizleme kararliligi.

Ikincisi ABD ve müttefiklerinin geri vitese almasi. Bu, bir dönem ‘Suriye’nin Dostlari Grubu’ olarak devrim pompalayan uluslararasi aktörlerin muhalif cepheye ihaneti olarak da okunabilir.

***

Daha iki hafta öncesine kadar Trump yönetimi, ABD, Rusya ve Ürdün arasindaki müzakereler sonucu saglanmis olan ‘Gerilimi Azaltma Mutabakati’nin ihlal edilmesi halinde Suriye’yi sert sekilde cezalandirmaktan bahsediyordu. Israil de Iran baglantili güçleri sinirdan uzak tutma adina tehdit savurmakla kalmayip defalarca Suriye’nin askeri mevzilerini vurdu. Bu yüzden Dera operasyonu daha büyük bölgesel çatismayi tetikleyebilirdi. Korkulan senaryonun yasanmamasi önemli ölçüde Rusya’nin sürekli makas atan çaprasik hamlelerine bagli.

Gerilimli iki taraf arasina bir paratoner gibi giren Rusya, öyle anlasiliyor ki, ABD ve Israil’e sunu kabul ettirdi: Iran baglantili güçlere sahada simdilik ihtiyacimiz var, cephe temizlendikten sonra bu yapilar çekilecek.

Ki Rusya Disisleri Bakani Sergey Lavrov, güneydeki operasyonu görüsmek üzere Moskova’ya giden Ürdünlü mevkidasi Eymen el Safedi ile düzenledigi basin ortak toplantisinda ‘Rus-Amerikan mutabakati geregince Israil sinirlarinda asamali olarak Suriyeli olmayan güçler bulunmayacak’ dedi. Bu açik bir taahhüttür.

Isin aslina bakilirsa koparilan bütün gürültüye ragmen simdiye dek daha önce onlarca cephede Ruslarin parmak bastigi çekilme senaryosu zaten gerçeklesti. Yani Hizbullah gibi Iran baglantili güçler operasyonlar tamamlandiktan sonra ele geçirilen yerleri hükümet güçlerine birakip baska cephelere kaydi. Çünkü bu güçlerin kalmasi, çatisma sonrasi yerelde normallesmeyi engelleyen bozucu bir faktöre dönüsebilir.

Ruslarin taahhüdüne binaen ABD ve Israil’in Suriye ordusunun sinirlara yaklasmasini kabul etmesi savasin seyrini etkileyen ciddi bir kirilma sayilir. Elbette bu Israil’in kendini tutacagi anlami da tasimiyor.

Amerikalilarin ‘Ruslar gerilimi düsürme anlasmasini ihlal ediyor’ suçlamasindan geri durmamasi ise cephenin seyri karsisinda anlamsizlasiyor. Lavrov’un verdigi yanit artik ‘susturucu etkisi’ yapiyor:

‘Gerilimi düsürme mutabakati ISID ve Heyet Tahrir el Sam’i (HTS) kapsamiyor. ABD destekledigi gruplari teröristlerden ayirma sorumlulugunu üstlenmistir. Her zaman olan su: ABD’yle çalisan gruplar simdi HTS’ye (Nusra Cephesi) katildi.’

ABD ve ortaklarinin dürüstçe verebilecekleri bir yanit yok.

***

Ikiye bölünmüs olan Dera kent merkezi ve Ürdün sinirindaki Nasip kapisina kadar olan bölgede kontrol Suriye ordusuna geçtiginde güney cephesinin üst kisminda bir tarafta ISID, diger tarafta Nusra Cephesi ve müttefiklerinin tutundugu Golan yamaçlari kaliyor. Israil’in çifte alarm verdigi yer de burasi. Israil hemen ‘Suriye ordusu 1974 Ateskes Hatti’na kesinlikle yaklasmasin’ diye uyardi ve sinira tank sevkiyatina basladi.

Operasyon baslarsa Nusra ve müttefikleri müzakere yoluna girip Dogu Guta’dakiler gibi Idlib cebine siginmayi tercih edebilir. ISID’le böyle bir müzakere beklenmiyor. Ya çetin bir savasla yok edilecekler ya da destek gördükleri Israil’e kaçacaklar.

Bundan sonra ne olacagi önemli ölçüde Rusya Federasyonu Baskani Vladimir Putin’in 16 Temmuz’da Helsinki’de bir araya gelecegi ABD Baskani Donald Trump’la yapacagi pazarliklara bagli. Putin, Trump’i istedigi kivama getirebilmek için Suriye’deki askeri görünürlügünü kismen düsürme yoluna gitti. Moskova’dan gelen açiklamalara bakilirsa Suriye’de konuslanmis 1140 asker, 13 uçak ve 14 helikopter son birkaç günde Rusya’ya geri döndü.

Taraflar ‘Rusya Amerikan seçimlere müdahale etti mi’ tartismasiyla ötelenmis yeni bir baslangiç yapma perspektifiyle Helsinki bulusmasi için siki hazirlaniyor. Trump, Iran’dan Kuzey Kore’ye kadar birçok alanda Rusya ile ortaklik tesis etmeyi umarken Suriye’de Putin’le restlesme havasindan çikabilir.

CNN’e göre Trump, 25 Haziran’da Ürdün Krali Abdullah ile görüsmesinde Amerikan güçlerini çekme niyetinden bahsetti. Bir çikis stratejisi gerekiyor. Bu strateji Putin’le pazarliklara göre sekillenebilir.

Amerika tarafindaki temel beklenti, Iran’in Suriye’deki unsurlarini mutlak surette çekecegine dair net bir taahhüdün sunulmasi. Putin de bu taahhüde karsilik Ürdün sinirindan beslenen Tanaf’taki üssün bosaltilmasini, Amerikan destekli Suriye Demokratik Güçleri’yle Sam arasinda müzakere yolunun açilmasini ve siyasi çözümün kolaylastirilmasini isteyebilir. Bu zirve bu bakimdan çok kritik.

***

ABD’nin Suriye stratejisi Israil’in çikarlariyla dogrudan ilintili. Israil için yegâne öncelik isgal altindaki Golan’da statüyü degistirmeye zorlayacak yeni bir durumun olusmasi. Iran’i bahane edip Suriye’ye vurmasi Golan için önleyici saldiri anlamina geliyor. Hedef sadece Iran unsurlarinin bölgeden çekilmesiyle sinirli da degil. Tel Aviv yönetimi, Suriye yeniden sekillenirken Israil’i ‘düsman’ olarak niteleyen eski elbisenin yirtilmasini istiyor. Bunu Rusya’dan baska kimsenin yapamayacagina ikna olanlarin sayisi artiyor. Mesela Haaretz yazari Zvi Barel’e göre Iran’i uzaklastirmak istiyorsa Israil’in Rusya’dan baska seçenegi yok:

‘Tahran ve Moskova gerilimi azaltma bölgelerinin kontrolü konusunda anlasmazlik içinde. Kuzey Suriye’de Kürt bölgelerini isgal eden Türkiye, Rusya’nin ‘birlesik Suriye’ hayalini tehdit ediyor. Haliyle eger Israil’in amaci Iran’i Suriye’den atmak ise ABD ya da Arap devletlerinden ziyade Rusya, Iran’in buradaki operasyonlarini sinirlandiracak, belki de ayrilmasini saglayacak kapasitede yegâne güç. Esad Iran’dan daha çok Rusya’ya bagli. Ve bu vaziyet Israil’e uyar; çünkü Suriye’nin dis politikasi, Israil’e iliskin müstakbel politika dahil Kremlin tarafindan yumusatilacak demektir.’

Bu bakimdan ‘Dera’daki geri vites neyin karsiligi’ sorusunun yanitini ararken Rusya üzerinden dönen pazarliklari yakin planda tutmak gerekiyor. Dedigim gibi bu pazarliklarin bir ayagi Iran’la, diger ayagi Suriye’ye biçilecek yeni elbiseyle ilgili.

Kuskusuz Rusya, Iran’i basitçe oyun disina atamaz. 2015’te Rusya’yi savasa katilmaya ikna eden Iran idi. Iran’in sahadaki danismanlari ve seferber ettigi milis güçleri Rusya açisindan kara unsuru islevi gördü. Putin geçen ay ‘Suriye’deki bütün yabanci güçler çekilmeli’ çikisiyla Iran’i da kast etmis olsa da Ruslar dereyi geçerken Iranlilari suya itmenin doguracagi risklerin farkinda. Ki Lavrov, bu realiteyi teslim etmek durumunda kaldi:

‘Mesele Bati medyasinda basitçe ‘Iran çekilirse her sey iyi olacak’ diye ele aliniyor. Tamamen gerçekdisi. Iran, Körfez ülkeleri, Ürdün, Misir ve digerleri olmadan bölgenin problemlerini çözmenin imkâni yok.’

Rusya’nin son tutumu ‘Iranlilara simdi gidin demek gerçekçi degil ama isleri bitince gidecekler’ diye özetlenebilir. Görünen o ki Israil ve ABD bu taahhüdü satin almaya niyetli.

Suriye’ye biçilmek istenen elbiseyle ilgili de kisaca su notu düselim: Ruslarin, Suriye ordusunu modernize etmeye dönük bir plan çerçevesinde askeri doktrinde degisiklik önerdigi iddia ediliyor. Buna göre yeni doktrinde ‘Israil ulusal düsmandir’ ve ‘Ordunun amaci isgal altindaki Filistin ve diger Arap topraklarini özgürlestirmek’ gibi ifadeler yer almayacak. Yani Golan’i hepten unut demenin baska bir yolu. Suriye’nin bunu kabul etmesi statüko açisindan ‘ideolojik intihar’ anlamina gelir. Bunu yaparlar mi, simdiden kestirmek zor.

***

Eger isler bu minvalde giderse ve Helsinki zirvesinden ‘uyum’ çikarsa Suriye’nin ayaklarina atilan gemici dügümünden siyrilmasi biraz daha kolaylasir. Tabii bu ihtimal Amerikan müdahaleleriyle kendi hayallerini taçlandirmayi umanlari telaslandirmisa benziyor. Iste bir örnek; Suudi gazeteci Cemal Kasikçi, Washington Post’a yazdigi makaleyle Beyaz Saray’a sufle veriyor:

‘ABD, Suriye’de bölünme önermelidir. Esad kontrol ettigi yerleri elinde tutabilir. Ve Asiler yerel hükümetler kurup yeni bir entite olusturabilir.’
Sam’da ‘fetih cumasi’ kazaya kaldi ama belki ‘baris cumasi’ öngördügümüz kadar uzak degildir, ne dersiniz?

———————————————————-

Gazete Duvar-7 Temmuz-2018

Fehim Tastekin