HAK-PAR: MAHABAD KÜRDISTAN CUMHURIYETI KÜRDLERIN DEMOKRASI INANCININ GÖSTERGESIDIR
Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti’nin kurulusunun 75. Yil dönümünü kutluyoruz. Bu Cumhuriyet Kürdistan tarihinde önemli bir yer tutmaktadir. Kürd ulusunun demokratik düzene ve demokrasiye olan bagliligi ve tutkusunun somut bir göstergesi olan bu cumhuriyetin ruhu, bugün Güney’de federal Kürdistan’daki mesru ve ulusal Kürd iradesi tarafindan sürdürülmektedir.
Kürdistan tarihinde 1940 ve sonrasi önemli ulusal dalgalanmalar yasanmistir. Bu dönemde Kürd aydinlari Dogu Kürdistan’da Kürdler arasinda bir örgütlenme düsüncesi de giderek güç kazaniyordu. 1942 yilinda ilk kez Komeli Jiyanewey Kurd (Kürdleri Yasatma Örgütü), JÊKAF adi altinda yari gizli bir örgüt kuruldu. Kisaca Jekaf denilen bu örgüt bir yil gibi kisa bir dönemde hizla örgütlendi. Sadece Mahabad’ta Komela’nin (Jekaf) 100’e yakin üyesi vardi. Örgüt, ilk ayinda Nistiman adli bir dergi çikarmaya basladi. Örgüt demokratik bir yapiyla isliyordu ve seçilmis bir lideri yoktu. Qadi Muhammed sonradan örgüte katildi. Bu dönemde Komela’nin etkin girisimiyle Encumeni Ferhengi Kurdistan û Sorewi (Kürdistan-Sovyet Kültürel Kurumu) adli bir kurum olusturuldu.
Komela 1943 yilinda bir toplanti yaparak örgütün merkez komitesini olusturmaya karar verdi. Örgüt o siralar Güney Kürdistan’da bulunan Mela Mustafa Barzani ile de yakin iliski içindeydi.
Dogu Kürdistan’daki bu ulusal hareketlilik diger parçalardaki Kürd milli örgütlerinde de bir heyecan yaratmisti. Herkesin kulagi oradan gelecek mustulu bir haberdeydi. Ama bu yeterli degildi. Dayanisma gerekliydi. Bu amaçla 1944 yilinda her parçadan bir olmak üzere üç Kürdistani örgüt olan Komela, Xoybun ve Hêvi bir araya gelerek kendi aralarinda Peymani Sê Sinor (Üç Sinir Antlasmasi) denilen antlasmayi kabul ettiler.
Bu antlasma ile her 3 parçadaki Kürd örgütleri karsilikli saygi ilkeleri içinde yardimlasacak, dayanisma içinde olacak ve güç birligine önem vereceklerdi. Bu antlasma bu yönüyle Kürdistan tarihinde yurtsever güçler arasindaki güç birliginin iyi bir örnegini olusturuyordu.
Kürdistan’daki tüm bu sicak dalgalanma yasaniyorken henüz KDP kurulmamisti. Ancak Komela dört yil gibi bir süre içerisinde kendisini partiye dönüstürdü. Kuskusuz bu ulusal hareketlilige öncülük edebilecek bir demokratik parti kurulmasi kaçinilmazdi. Komela Merkez Komitesi tarafindan 1945 yilina gelindiginde yeni bir kararla Iran Kürdistan Demokrat Partisi’nin (IKDP) kurulmasi kararlastirildi.
Partinin kurulmasi ile çalismalar daha fazla hizlandi. Derken kosullari uygun ve olgun gören KDP-I 22 Ocak 1946 yilinda özgürlük ilan ederek Mahabad baskentli bir Kürdistan Cumhuriyeti’nin ilanini duyurdu. Cumhuriyet bir ‘milli’ hükümet kurarak çalismalarina basladi.
Cumhuriyet ilk is olarak asker toplayarak bir ‘Milli Ordu’ kurmayi basardi. Kürd askerine de hükümet karari ile ‘Pêsmerge’ adi verildi. Kürdistan ordulari baskomutanligina da Mela Mustafa Berzani getirildi. Mela Mustafa’ya hükümet karari ile General unvani verildi. Kürd sair Yunus Dildar’in Ey Reqib adli coskulu siiri bestelenerek ‘milli mars’ olarak kabul edildi. Cumhuriyet’in sembolü olarak bugünkü Kürdistan bayragi o tarihte kabul edilerek ulusal bayrak ilan edildi.
Cumhuriyet ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda da önemli çalismalar yapti. Dayika Nistiman adi ile bir opera kuruldu. Halk kitleleri ve sivil toplum yeni yasam tarzina göre örgütlenmeye çalisildi.
Kuskusuz ki bu Cumhuriyet, Sovyetlerin destegi ile kurulmustu. Bagimsiz Kürdistan Cumhuriyeti, Birlesmis Milletler Örgütü (BM) tarafindan da taninmisti. Ne yazik ki, daha sonra Sovyetler destegini çekince on bir ay yasayabildi. Daha sonra ise yikildi ve Iran devleti Kürdistan’da bir tediplestirme harekâtina basladi.
Kürdistan Cumhuriyeti’nin gücü bagimsizligini korumaya yetmedi. Uluslararasi toplum ve BM, Kürdistan Cumhuriyeti’ne sahip çikmadi. Dogu Kürdistan’da ancak 11 ay ömür sürebilmis olan bu Cumhuriyet, Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti adi ile ömür sürüp 1946 yilinin Aralik ayinda yikildi. Bu onurlu Cumhuriyet Kürdistan tarihine altin harflerle yazilmistir.
Cumhuriyet’in yikilmasi ile birlikte Iran devleti yeniden Kürdistan’i isgal ederek tüm ulusal kurumlari yok etti. Teslim olmayan devlet baskani Qadi Muhammed, basbakan Haci Babasêx ve savunma bakani Seyfi Qazî, daha sonra bir baskinla yakalanmis, kisa süren göstermelik bir yargilamadan sonra 31 Mart 1947 yilinda idam edilmislerdir.
Qadi Muhammed’in yargilanma sirasindaki onurlu, cesur ve ulusal davasindan ödün vermeyen tavri Kürdistan tarihindeki en önemli duruslardan biri olarak anilmaktadir. Onun kendisinden sonraki kusaklara sunulmak üzere yazdigi vasiyetnamesi yurtsever Kürdler bakimindan adeta bir Kürdlük Sözlesmesi niteligindedir.
Hak ve Özgürlükler Partisi HAK-PAR olarak, Kürdlerin kendilerini özgürce ifade edebildigi ilk özgür ve mesru yönetimi ve Kürdistan halkinin, bagimsiz ulusal devleti olan Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti’ni ve kurucularini saygi ile aniyoruz. Qadi Muhammed, Kürd milletinin onurlu direnisinin simgesidir. Yüzyillar geçse de asla unutulmayacaktir.
Mahabad Kürdistan Cumhuriyeti ve Güney Kürdistan Federal Hükümeti, Kürd Milleti’nin demokratik düzene bagliliginin en açik örnekleridir. Kürd Milleti, asla demokratik yasam tarzindan ve demokrasi ilkelerinden sasmayacaktir. 23 Ocak 2021
Latif EPÖZDEMIR
Hak ve Özgürlükler Partisi / HAK-PAR Genel Baskani
Dengê Kurdistan
