Ikili zirve ve mahserin üç atlisi: Kiyamet yolculari kalmasin

Hiç haber vermiyorsunuz; Türk diplomasinin basi Mevlüt Çavusoglu ve gizli isler prensi Hakan Fidan, Soçi’de Çeçen lider RamzanKadirov’la bir araya gelmis. Rusya Federasyonu Baskani Vladimir Putin’in Müslüman liderleri agirlarken Kadirov’u da heyetine dahil etme gelenegi Türkiye sözkonusu olunca çalismiyordu. Demek ki iliskiler yeni bir seviyeye siçradi. Çeçen direnisine karsi Ruslardan silahi devralan Kadirov, Kafkas diasporasinin kalabalik oldugu Türkiye’de istenmeyen bir isim. Araya bir de Çeçenleri hedef alan cinayetler girdi. Hükümet, Kadirov’u muhatap almaktan kaçiniyordu. Erdogan, Putin’le bas basa 4 saat geçirirken Kadirov da Çavusoglu ve Fidan’la hasbihal etmis. Kendi Telegram hesabindan paylasti. Disisleri’ne kalsaydi bir sey bilmeyecektik. Kadirov diyor ki; “Türkiye ile Çeçen Cumhuriyeti arasinda çesitli konularda yakin isbirliginin kurulmasi gerektigi konusunda hemfikir oldugumuz gayri resmi, doyurucu ve verimli bir görüsme gerçeklestirdik. Çavusoglu bu gayri resmi görüsmenin iliskilerin gelistirilmesi ve temaslarin kurulmasi için bir baslangiç olmasi umudunu ifade etti. Ortak girisimlerden her iki tarafin da yararlanacagini kaydettim. Görüsmenin sonunda seçkin konuklar beni Türkiye’ye davet etti. Tabii ki kabul ettim.”
Umariz bu isbirligi Çeçen diasporasi ile Çeçenya arasindaki iliskilerin yani sira ekonomik, sosyal ve kültürel baglarin gelismesine hizmet eder. Ve umariz operasyonel boyutlari olan bir isbirligine evrilmez. Fidan ve Kadirov ayni kareye girince akla binbir sey geliyor. Kadirov, Putin’in Çeçen bedenindeki hali sayilir.

BASIN TOPLANTISI NIYE YOK, AÇIKLAMA NIYE KISA, PERDE ARKASI NIYE BOS?

Güya zirvenin sonuçlarini yazmak için masaya kurulmustum, Kadirov sabote etti!
Geçelim asil meseleye; Erdogan’in Putin’le 4 saatlik görüsmesinden ne çikti?
Çetin dosyalar üzerinde bu kadar mesai uzun bir basin toplantisini, detayli bir ortak açiklamayi ve dönüste gazetecilere ilave degerlendirmeleri gerektirirdi. Ilki olmadi, ikincisi kisa kaldi, üçüncüsü içeriksizdi.
Ortak basin toplantisinin iptalini neye baglamak lazim?
– Rus medyasinin dikkat çektigi üzere hareketleri yavaslayan Erdogan’in saglik durumuna mi?
– Anlasamadiklari konularin basinin huzurunda ortaliga saçilmasindan kaçinmalarina mi?
– Yoksa Ukrayna’da savas devam ederken, Rusya’ya yaptirimlar katlanirken Batili ortaklari nezdinde yeni yerinin keyfini çikartan Erdogan’in, Putin’i kurtaran adam görüntüsü vermek istememesine mi?
Bu temaslarin her iki lideri de tatmin ettigini söyleyebiliriz ama bazi konular daha fazla müzakereyi gerektiriyor.
Kommersant’a göre liderler bas basa görüsürken gerek gördüklerinde heyetlerinden teknik yardim da aldi. Zorlu konular masadaydi.
Ortak bildiride ticaret hacminin dengeli bir temelde artirilmasi, farkli alanlarda isbirliginin güçlendirilmesi, Istanbul Mutabakati’nin Rus tahil ve gübre ürünlerinin kesintisiz ihracini da kapsayacak sekilde tam uygulanmasinin yani sira Suriye ve Libya’da beylik vurgular yer aldi.
Ticaret Bakani Mehmet Mus ve Rusya Basbakan Yardimcisi AleksandrNovak’in imza koydugu ‘Ekonomik Is Birligi Mutabakat Zabti’ tek somut netice. Onun da içerigi meçhul. Erdogan mutabakati ilisikler için bir yol haritasi olarak nitelendirdi. Ticaret hacminde hedef 100 milyar dolar. 2021’de rakam yüzde 57 artisla 33 milyar dolardi. Artis bu yil da sürüyor. Türkiye ambargo altindaki Rusya’nin yeni nefes borusu haline gelirken Ruslarin ödeme veya para transferlerini kolaylastiracak arayislar var. Merkez Bankasi baskanlari da Tahran’dan sonra Soçi’de bir araya geldigine göre bir mekanizma üzerinde çalisiliyor demektir. Ayrica Istanbul’un bu islerde daha tecrübeli olan Dubai ile yarismasi lazim. Ruslar için açilan kapi Erdogan için de nefes borusu. Suudi-Emirlikler ekseninden beklentiler sade suya tirit. Rus sermayesi Istanbul’a demir atar bir de Putin, Akkuyu Nükleer Santrali için beklenen paralari aktarirsa Erdogan belki kisi donmadan atlatip 2023 seçimine kasveti dagitir. Ötekinin parasiyla kendine gelecek, ne sefilce!

AKKUYA’DA EV ÖDEVI EKSIK

Kritik konulardan biri Akkuyu Nükleer Santrali’ydi. Santralin sahibi konumundaki Akkuyu Nükleer AS’nin Türk-Rus ortakligindaki yüklenici firma IC Içtas’in sözlesmesini feshetmesi projenin tamamen Ruslastirildigina dair bir kakofoni yaratti. Muhalefet partileri de bu iddia üzerinde sörf yapiyor. Ancak mesele su ki yüzde 49’luk Türk hissesi için adim atmasi gereken taraf Türkiye. Erdogan’in dedigi gibi ‘Putin’le bu konuyu görüsmemek olmazdi.’
Peki sonuç? 2023’e açilis hedefi konulmus santraldeki aksakliklar nasil giderilecek? Yüzde 49’luk hissesini dolduramayan Türkiye’nin katilimi nasil olacak?
Ruslarin argümanlarinin çürütülemedigini Erdogan’in kendi ifadesinden çikariyoruz: ‘Akkuyu’daki çalismalari yerinde izleyecegim. Ondan sonra Putin’e durumu aktaracagim. Ona göre de yol haritamizi belirleyelim diyecegim.’
Yani Erdogan ev ödevini yapmadan Soçi’ye gitti, eli bos döndü. Türkiye günlerdir ROSATOM’unAkkuyu’nun tamamlanmasi için 15 milyar dolarlik yatirimin 5 milyar dolarlik kismini Türkiye’ye aktardigina dair haberlerle yatip kalkiyor. Bu konu da hâlâ karanlikta; para nasil geldi, ruble olarak mi dolar olarak mi, geldiyse nereye akti?
Enerji krizi tirmanirken Türkiye kuvözde yasamiyor. Türkiye dogalgaz pazarliklarinda nasil bir yol izliyor, nasil bir hazirlik yapiyor? Dogalgaz ödemeleri nasil yapilacak? Ödemeleri Ruslara tahvil satarak yapma önerisi karsilik buldu mu? Belli degil. Putin, Soçi’de görüsmenin basinda Türk Akimi’nin Avrupa’ya kesintisiz gaz tasidigina dikkat çekti. ‘Türkiye’ye mütesekkir olmalari gerekir’ diyerek Kuzey Akim 1 ve Kuzey Akim 2’deki nasibini kapatan Avrupalilara laf çakti.
Dogalgaz ödemelerinin kismen ruble ile yapilmasi kararlastirildi. Erdogan’in istedigi ticarette belli ölçüde karsilikli yerel paralarin kullanilmasiydi, Soçi’den çikan mutabakat bu degil. Erdogan ‘Tabii bu ziyaretin bir güzel tarafi da su; Putin’le ruble üzerinde mutabik kaldik.’ Bunun iki ülkeye de güç katacagini söyledi. Erdogan yaptirim atlatma mekanizmasi olarak baska bir katkiya da degindi: ‘Bir de Rusya’nin Mir karti var. Bes bankamiz üzerinde çalismalarini sürdürüyor’ dedi. Rus tüccarlar ve turistler rahat ödeme yapabilsin diye…
Malum ruble ile ödeme kosulu ‘dost olmayan’ ülkeler için. Ve ruble ile ödeme mekanizmasi Rus parasini degerli kildi. Bu durumda Türkiye’nin kazanci ne olacak? Ruslarin Türkiye’de ruble harcamalari ya da Rusya’daki Türk isadamlarina paralarini ruble olarak tahsil etmesi dogalgaz ödemeleri için gerekli miktari karsilayacak mi? Mutabakat fiyat indirimini de kapsiyor mu? Meçhul.
Kommersant ‘Türkiye ile eski ödeme düzeni devam etse Avrupa için özel bir ceza varmis gibi görünecekti’ yorumunu yapiyor. Putin’in bu kadar incelik gösterdigini düsünmek göz yasartici. Tabii ki degil.

PUTIN, ERDOGAN’I SIKISTIRIYOR: BIZIM TAHILIMIZ VE GÜBREMIZ NE OLACAK?

Putin’le kimyasal uyum Ukrayna krizinde Erdogan’i Bati-Rusya arasinda aranan lider yapti. Erdogan bugday anlasmasiyla elde ettigi diplomatik sermayeyi savasi durduracak arabuluculuk için kullanmak istiyor. Putin’i Ukrayna lideri VolodimirZelenski ile bulusturma teklifini Soçi’de de yineledi. Olumlu yanit alamadi. Putin, Batililarin Kiev için yapabileceklerinin sonunu görünceye kadar Erdogan’in teklifini stepnede tutuyor. Zelenski de Washington-Londra-Varsova çengelinden kurtulup kendi basina karar veremiyor. Onlar hazir olmadikça Erdogan bir sey yapamaz.
Bugday anlasmasiyla ilgili olarak da bastirma sirasi Ruslarda. Erdogan, Putin’in beklentisini dile getirmis. Istanbul Bogazi’ndan geçen ilk gemiden sonra sirada 20 civarinda gemi oldugunu belirterek ‘Rusya diyor ki ‘Benim malim çok fazla. Asgari 40 milyon ton mal çikarabilirim. Bizdekilere ne zaman aracilik edeceksiniz?’ Ilgili bakanliklarimiz hizla çalisiyorlar. Tabii arada kara kediler var’ demis. Kara kedileri de açsaymis biraz…

SAM-ANKARA HATTINDA MUHABERATLAR DIYALOGU

Suriye’de yeni askeri harekât için de yesil isik yok. Fakat Erdogan ilk kez istihbarat düzeyindeki temaslara farkli bir vurgu yapti. Aynen söyle dedi: ‘Putin, Türkiye’ye yönelik adil bir yaklasim sürdürüyor. Terörle mücadele noktasinda her zaman yanimizda olacagini ifade ediyor. Burada sunu ima ediyor; ‘Mümkün oldugunca bunlari, rejimle birlikte çözme yolunu tercih ederseniz çok daha isabetli olur’. Biz de diyoruz ki, istihbarat örgütümüz Suriye istihbaratiyla zaten bu konulari yürütüyor ama bütün mesele netice almak. Istihbaratimiz, Suriye istihbaratiyla bu çalismayi yürütürken, hâlâ terör örgütleri fellik fellik at oynatiyorsa bize destek vermeniz gerekiyor diyoruz. Bu konuda da mutabakatimiz var.’
Sam’la yeni bir baslangicin ön sarti; Kürtlere karsi düsmanlikta ortaklik. Erdogan mealen ‘Benim yürüttügüm savasi sen de yürüteceksin’ diyor. Yani fiili özerlik bitecek, Kürtlere statü verilmeyecek! Kremlin zirve öncesi Türkiye’nin kaygilarina hak verdiklerini belirtti ama olasi bir harekatin iyi sonuçlar vermeyecegi uyarisinda bulundu. 19 Temmuz’da Tahran’daki Astana zirvesinden çikmayan yesil isigin Soçi’de yanmasi için yeni bir gerekçe olusmadi. Stratejik iliskilerin hatiri her zaman Erdogan’i senlendirecek sonuçlar vermiyor.
Ortak bildiriler çözüm önerilerinde bir çakisma oldugu anlamina gelmiyor. Taraflarin yol haritalari, terör örgütü tanimlari ve çözüm önerileri birbiriyle uyusmuyor.

PUTIN’DEN ERDOGAN’A ‘SANGHAY BESLISI’

Karabag’da gerilim tirmanirken bu konuya ortak bildiride girilmemesi ilginçti. Ermeni tarafi Azerbaycan’in yeni bir oldubittiyle Karabag’in fiili statüsünü bitirecek bir bahane aradigini düsünüyor. Azerbaycan tarafi ise Erivan’in Bakü ve Ankara ile iliskileri normallestirme kararliligini sabote etmek isteyen sahinlerin Karabag’da oyun oynadigina inaniyor. Bu konu illaki konusulmustur. Fakat belli ki iki lider de Karabag’i aralarinda bir kara kedi olarak görmek istemiyor. Erdogan’in Kafkasya hayalleri 9 Kasim 2020 Ateskes Anlasmasi ile Rus garantörlügüne baglandi. O yüzden Putin’i kizdirmaya gelmez.
Bir de Erdogan, Putin’den eylülde Özbekistan’daki ‘Sanghay Beslisi toplantisina davet aldigini’ söyledi. Kast ettigi Sangay Isbirligi Örgütü. Üye sayisi 5 degil 8. Iran’la ‘Sanghay Dokuzlusu’ olacak. Erdogan’a ‘update’ lazim.
Yol ayrimina geldiginde Türkiye’nin Bati’dan yana olacagi Rusya’da kurumsal bir kanaat. Putin de Erdogan’a güvenmiyor ama onu kendi limanlarinda yüzdürmenin stratejik kazanimlarina inaniyor. Bugün Sanghay, belki sonra BRICS.

PUTIN, 2023’DE ERDOGAN’I KURTARIR MI?

Putin, Erdogan’in çaresizliginden keyif aliyor. Kavgali isbirligi modeli Putin’in çok isine yaradi. Erdogan’in hesapsiz maceralari sayesinde Suriye’ye kazik çakti, buradan Körfez’le iliskilere yeni yollar ekledi, Libya’da ayagina yer açti, Suriye-Libya baglantilari üzerinden Afrika operasyonlarini genisletti, Karabag’a baris gücü misyonuyla Güney Kafkasya patronluguna geri döndü. Erdogan Suriye, Libya ve Kafkasya’da Putin’in eline bakiyor. Kim kazandi?
Ha buradan hareketle kimileri Putin’i, 2023 seçiminde Erdogan’i kurtaracak lider olarak görüyor. Spekülasyon sel gibi. Ruslar, Türkiye-Rusya iliskilerinde dostluk ile düsmanlik arasinda gri bir yol olduguna inanmistir. Bu inancin Türkiye’de de karsiligi vardir. Iki taraf da bir liderin düsüsü ve ötekinin yükselisinden bir tufan çikmayacagini bilir.

———————————————————-

Gazete: gazeteduvar.com.tr; 9 Agustos 2022

Fehim Tastekin