Iklim degisince sadece Akdeniz mi olur sandiniz?

Temmuz ayinin ortasinda Cezayir’in Ouargla kentindeki hava istasyonunun kaydettigi 51.3 derecelik sicaklik, bugüne kadar Afrika kitasinda kaydedilen en yüksek sicaklik olarak kayitlara geçti.

Yagmursuz geçen aylardan ve haftalarca süren yüksek sicaklarin ardindan Isveç ormanlari alev alev yanmaya basladi. Ülkede birkaç hafta boyunca bir bölümü Kuzey Kutup Dairesi’nde olmak üzere onlarca orman yangini meydana gelince, Isveç uluslararasi yardim çagrisinda bulundu.

Olagandisi yüksek sicakliklar Kuzey Yarim Küre’de uzun süreli isi dalgalarina neden oldu. Kuzey Amerika, Kuzey Kutup Dairesi, Kuzey Avrupa ve Afrika gibi rekor sicakliklarla karsilasan bölgelerde sicak hava dalgasi etkisi her alanda gösterdi.

Sicak hava dalgasinin küresel olarak ayni anda hissedilmis olmasi nadir bir durum.

Sicakliklarin 41 derecenin üzerine çiktigi Japonya’da, yüksek sicaklik nedeniyle ölenlerin sayisinin 80’i geçtigi, 30 binden fazla insanin hastanelere akin ettigi açiklandi, Japonya’da “dogal afet” ilan edilirken, ülkede ay basinda asiri yagislarin neden oldugu sel felaketinde de 222 kisi hayatini kaybetmisti.

Kanada’da da ayni sekilde asiri sicaklar nedeniyle 10 günde 54 kisi hayatini kaybetti.

Asiri sicaklardan Meksika’nin 24 eyaleti birden etkilenince ve bazi bölgelerde hava sicakligi 50 dereceye ulasinca ülkede olaganüstü hal ilan edildi. Bu, Meksika’nin asiri sicaklar nedeniyle bu yaz ilan ettigi ikinci olaganüstü hal…

Muson yagmurlarinin etkisi altindaki Güney Asya ülkelerinden Vietnam’da tropikal mevsim yagmurlari sonrasi yasanan sel baskinlari ve toprak kaymalari sonucu onlarca kisi öldü. Vietnam’in komsusu Laos’ta yasanan sel baskinlari ve heyelanlar nedeniyle baraj çöktü, binlerce insan evsiz kalirken, yüzlerce insanin kayip oldugu bilgisi geçildi.

Hemen yanibasimizdaki komsumuz Yunanistan’da 88 kisinin hayatini kaybettigi dehset verici bir yangini faciasi yasandi. Yangina iliskin kundaklamaya isaret eden önemli bulgulardan bahsediliyor. Eldeki verilerle yangini dogrudan iklim degisikligine baglamak belki dogru degil ancak, orman yanginlarinin etkisini artiran kuraklik, güçlü rüzgar ve asiri sicaklarin iklim degisikliginden kaynaklandigini göz ardi etmemek gerek…

Amerika’da dünyadaki hava ve deniz olaylarini arastirmak amaciyla faaliyet gösteren NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) Haziran 2018’de hem karasal hem de okyanus yüzeylerinin çogunda ortalamadan daha sicak hava kosullari tespit etti. Dünyanin pek çok noktasinda ortalama sicakliklarin üzerinde seyreden bir haziran ayi geride kaldi, muhtemelen temmuz ayinin verileri de bundan çok farkli olmayacak.

(NOAA’nin bulgularina suradan bakilabilir.

Orman yanginlarini tetikleyen asiri sicaklar haliyle denizlerin de isisini yükseltiyor. Deniz ve okyanus isilarinin normal seviyenin üzerine çikmasi, sudan kaynaklanan hastaliklara ve ekolojide ‘ölü bölge’ olarak tabir edilen alanlarin artmasina sebep oluyor, sudaki hayat giderek daha fazla tehlikeye giriyor.

2016 ve 2017’de Avustralya’da, denizlerdeki sicak hava dalgasi Büyük Set Resifi’nin yarisini yok etmisti, 2018’deki asiri sicaklar resiflerin yok olusunu hizlandiriyor.

Öte yandan, ABD’nin California eyaletinde geçen hafta baslayan orman yangini genisleyerek devam ediyor. Asiri sicaklar ve bir türlü kontrol altina alinamayan yangin sebebiyle eyalette OHAL ilan edildi. Asiri sicaklar nedeniyle herkes klima ve sogutuculara yüklenince mevcut duruma bir de elektrik elektrik kesintisi eklendi.

Birçok bilim insani, gezegenin büyük bir kismina yayilan, kimi zaman orman yanginlarina yol açan bu isi dalgasinin nedeninin, özellikle küresel isinma olmak üzere çesitli faktörlere bagli olduguna isaret ediyor. Bununla birlikte baska bilim insanlari da mevcut isi dalgasini sadece küresel isinmaya baglamamak gerektigi konusunda uyariyorlar.

Geçen hafta Guardian gazetesinde yer alan bir makalede, Bristol Üniversitesi’nden Dan Mitchell’in su ifadelerine yer verildi:

“Evet, iklim degisikliginin su anda dünya çapinda olup bitenlerdeki etkisi inkar edilemez. Son birkaç hafta içinde bazi rekor sicakliklar oldu, ancak iklim degisikliginin etkisini abartma konusunda dikkatli olmaliyiz, çünkü baska etkiler de var. Güçlü rüzgarlarin kaynagi olan, dünya yüzeyinden yaklasik bes ila yedi mil yüksekte esen, batidan doguya dogru uzanan ve böylece dünyanin dört bir yanindaki havayi yönlendiren jet akimi, bu faktörlerden biridir. Bu akimlar siddetlendiginde firtinalara yol açarlar ve zayifladigi zamanlarda simdi oldugu üzere sakin ve istikrarli günlere neden olurlar. Içinde bulundugumuz mevcut jet akimi çok zayif. Bundan dolayi, atmosferdeki yüksek basinçli bölgeler ayni yerde uzun süre dönüyor. Kuzey Yarim Küre’de mevcut iklim kosullarina neden olan faktörler arasinda, Kuzey Atlas Okyanusu’ndaki deniz yüzeyinin sicaklik derecesindeki degisiklikler bulunuyor.”

Gazetede, Ingiltere’nin meteoroloji kurumu Met Office’ten Prof. Adam Skaeff’in su açiklamalari yer aldi: “Kuzey Atlantik Salimi olarak bilinen olgunun da etkisi var. Aslinda, bu durum 1976’da, Atlantik Okyanusu’nda benzer bir sicaklik ve uzun süre pek çok bölgede yüksek basinçta genis alanlar birakan jet akimi yasadigimizda karsilastigimiz duruma benziyor. Elbette, o yil 20. yüzyil boyunca Ingiltere’deki en kuru, sicak ve günesli yazlardan birine sahit olduk.”

Bununla birlikte, East Anglia Üniversitesi Iklim Arastirma Birimi Müdürü Prof. Tim Osborne, 1976 ile bugün arasinda bir fark olduguna dikkat çekti: “Bu olgudan etkilenen alanlar bugün çok farkli. 1976’dan bu yana, küresel sicaklik derecesini önemli ölçüde artiran karbon emisyonlarinin yükseldigine ve küresel isinmaya onlarca yildir sahit oluyoruz.”

Sonuç olarak, jet akiminin zayiflamasi gibi herhangi bir olgu, 40 yil öncesine göre daha büyük bir etkiye sahip olacak.

Bilim insanlari, küresel karbon emisyonlarinin artmasiyla dünyanin mevcut yüzyilda küresel sicaklik derecesini, Sanayi Devrimi öncesi seviyelerin üzerinde 2 dereceden daha düsük seviyede tutamayacagi ve genisleyen isi dalgalarinin büyük olasilikla daha da kötülesecegi ve daha yüksek olacagi konularina uyariyor.

Iskoç Denizcilik Enstitüsü’nden (OBAN) Michael Burrows, dünya çapindaki sicak deniz dalgalarina isaret ederek, “Örnegin, büyük bir sicak hava dalgasi geçen yil Avustralya kiyilarina çarpti ve Büyük Set Resifi’nin genis alanlari üzerine geldi. Sicak deniz dalgalari, karaya çarpanlar gibi, giderek daha siddetli hale geliyor. Bu durum bizi endiseye sevk ediyor” ifadelerini kullandi.

Sözleri Kemal Burkay’a ait Sezen Aksu’nun meshur sarkisidir Gülümse, herkes bilir… Elbette ne sözlerin yazari ne de söyleyeni “Iklim degisir, Akdeniz olur” derken, iklim degisikligine vurgu yapmiyordu.

Küresel anlamda verdigim birkaç örnek bir yana Türkiye’de de son birkaç haftada asiri hava olaylarindan istisna degildi. Asiri sicaklardan, yagislardan, sellerden, orman yanginlarindan Türkiye de nasibini aldi.

Dolayisiyla, iklim degisikliginin olumsuz sonuçlari bilinmeyen bir gelecekte degil, tam bugün, tam su anda yasaniyor.

Bundan sonra da böyle olacak, hatta bugün ne yasaniyorsa sikligi ve siddeti artan bir biçimde olasi sonuçlarini tam kestiremedigimiz, hesaplayamadigimiz olaylar yasanacak.

Iklim degisikliginden kaçamazsiniz, saklanamazsiniz, “klimayi açar otururum” diyemezsiniz, yasayabileceginiz baska bir dünya bulamazsaniz, gezegenden çikis yok bu gerçekle yüzlesmek zorundasiniz.

Iklim degisince Akdeniz olmuyormus görüyorsunuz, kuraklik, yangin, sel oluyor, felaket oluyor, ölümler oluyor.

Yokmus gibi yapmak yerine bu gerçekle yüzlesmek zorundasiniz. Pazar günü keyfinizi kaçirdigim için kusura bakmayin, tüketim aliskanliklarinizi gözden geçirerek yüzlesmeye baslayabilirsiniz…

——————————————————–

Marmara Yerel Haber-29 Temmuz 2018

Pelin Cengiz