KÜRD KÜLTÜRÜNÜN TALAN VE YAGMALAMASI – II

KÜRD KÜLTÜRÜNÜ TALAN CUMHURIYET DÖNEMININ RESMI POLITIKASI

Kürdçe eserleri Türkçe okuyan sanatçilarin basinda Diyarbakirli Celal Güzelses gelir. Celal Güzelses kendisi de Kürd oldugu halde bütün yasami boyunca bir tek Kürdçe sarki söylemistir o da resmi kayitlarda bulunmamaktadir. Celal Güzelses, 1899 yilinda Diyarbakir’da dogdu. Esas adi Mehmet Celalettin’dir. 1934 yilinda Güzelses soyadini almistir. Babasinin lakabi ‘Hesenê Derwês’tir. Celal Güzelses’in en iyi yaptigi islerin basinda ‘Müezzinlik’ gelmektedir. Güzelses Diyarbakir Halk Musiki Cemiyeti’nin de kurucusudur.

Celal Güzelses, Hesen Cizrewi adli Kürd sanatçi ile de dostluk kurmus ve Ez Kevokim adli eseri ilk kez ondan dinlemistir. Hesen Cizrewi Diyarbakir’da Celal Güzelses’in konugu olmustur. Mustafa Kemal’in ‘Sark Bülbülü’ Celal Güzelses daha sonra Ez Kevokim adli Kürdçe sarkiyi, ‘ Hele yar, çapkin yar, zalim yar’ diye Türkçe uyarlayamis, büyük bir keyifle de okumustur. Izzet Altinmese de daha sonra ayni eseri seslendirmistir.

Güzelses’in yani sira TRT arsivinin bu ‘devsirme’ ‘türkülerini o yillarda sanatçilar, Mukim Tahir, Kel Hamza, Cemil Cankurt da seslendirmislerdir. Daha sonralari sirasi ile Mahmut Güzelgöz, Kazanci Bedih, Nuri Sesigüzel, Ibrahim Tatlises, Selahattin Alpay, Mahmut Tuncer, Kenan Temiz, Yildiray Çinar, Atakan Çelik, Burhan Çaçan, Izzet Altinmese, Izzet Yildizhan, Ruhi Su, Mehmet Özbek, Özcan Deniz, Recep Kaymak, Hüsamettin Subasi, Seyfettin Sucu, Emrah, Alisan, Bülent Serttas, Latif Dogan, Güler Isik, Belkis Akkale ve günümüzün bildik Kürd kökenli sarkicilari da bu arsiv sarkilarini yani Kürdçe asilli ezgileri ‘Türkü’ diye okurken hiç vicdanlari sizlamamis, sikilmadan okumuslar bu ezgileri…

Kürdçeden Türkçeye devsirilmis olan bu eserlerin bir kaydinin da Genel Kurmay arsivlerinde oldugu savlanmaktadir.

Kürdçeden Türkçeye ”türkülestirilen’ ilk eserlerden birisi ‘Kürdün gelini’dir. Bu eser bilindigi üzere ‘Türkmen Gelini’ olarak çevrilmistir. Sarki Antep sarkisidir ve kanimca aslen Kürd olan Antepli halk kahramani Karayilan direnisi esnasinda olusmus bir halk ezgisidir.

Kürd müziginin hala devam eden talanina örnek olmasi için aklimiza gelen kimi eserleri söyle siralayabiliriz.

Sivan Perwer’in okudugu ‘De Lorî’ Kürd agidini, yakin akrabasi Güler Isik ‘Sey Yani’ olarak degistirip okudu.

Bir Kürd oyun sarkisi olan ve Kemal Sunal, Sener Sen ve Ilyas Salman’in rol aldigi kimi filmlerde de ”Türkçe’ seslendirilmis olan bir diger sarki da ‘Bir Mumdur Iki Mumdur’ adi ile ‘türkülestirildi.’ Bu eser Ibrahim Tatlises tarafindan kasete de okundu. Eserin ‘Yek Mûme’, ya da ‘Yek Mumik’ esas adi ile Kürdistan’in her yöresinde seslendirilmektedir. Bu ezgi her yörede biliniyor, dinleniliyordu.

Bir diger eser Bitlis ‘yöresinden’ derlenen ‘Bitlis’in önünde baglar’ adli eserdir. Orjinali ‘Welat Çiqas Xwes û Rinde Delalê lê lê’dir. ”Bitlis’te bes minare’ adli ‘türkünün’ orijinal adi ise, ”Were lo lawik de were’dir.

Türklerin övünerek kendilerine mars olarak kabul ettigi ‘Ankara’nin Tasina Bak’ adli eser Bokanli (Dogu Kurdistan) Hesen Zirek’in ‘Ey Nistiman’ adli marsindan talan edilmistir. 1946 yilinda Mahabat Kürdistan Cumhuriyeti sirasinda bestelenen eser ayni zaman da bir agittir. Bu eserin ilk orijinal kaydi 1947 yilinda yapilmistir. ”Türklesen’ eser Ruhi Su tarafindan ilk kez 1970 yilinda seslendirilip kayit altina alinmistir.

Yine Hesen Zirek’ten talan edilen ve Yavuz Bingöl tarafindan da okunmus olan bir diger eser de ”Ayva nar olan da gel’ adli ‘türkü’dür. Zirek bu eseri ‘Nesri em ro bihare’ diye okumustur. Hesen Zîrek’in talan edilmis bir baska eseri de ”Yella Sufêr’ adli eserdir. Ibrahim Tatlises bu eseri ‘Yallah Soför’ olarak Türklestirmistir.

‘Hey berde, berde lo lawo destê min berde’ sarkisi, ‘makaram sari baglar, kiz söyler gelin aglar’ ise bir baska eserdir.

Izzet Altinmese adli bir baska Diyarbakirli Kürd sarkici da büyük bir zevkle Kürdçeden talan edilmis eserlere hem yeni yorum yapmis, hem çevirmis hem de seslendirerek ”Türk Halk Müzigi’ arsivine kazandirmistir.

Sivan Perwer’in büyük bir cosku ile seslendirdigi ‘Lê Nazê nazê ‘ eseri, ‘naze etme bu nazi’ adi ile keza, ‘Lê Xanimê ha Xanimê’ sarkisi da, ‘Le Hanim’ olarak kayit altina almistir. Keza ‘Hinê bînin testê kin, binin destê zavê kin’ adli eser, Izzet Altinmese tarafindan katledilerek ‘Kinayi getir aney’ olarak okundu. ‘Sê tist hene’ adli sarki önce Altinmese daha sonra da Tatlises tarafindan, ‘Bu dünyada üç sey vardir sevilir’ adi ile okundu. Kürdçenin ‘Lorke lorke, kêrê bîne penir hûrke’si de ‘Diyarbakir Güzel Baglar’ olarak, ‘Esmer’ adli sarki ‘Kibar Yarim Esmerim’ olarak Türklestirilmistir. Asker marsi olarak bilinen ‘Ay Aksamdan Isiktir’ Kürdçe orjinlidir ve ‘Edlê Yemman’ olarak bilinmektedir. Bu sarkiyi da Ahmet Sezgin ‘Yaylalar’ adi ile tanitmistir. ‘Ax Sinem Sînemê’ adli sarki da yine Altinmese tarafindan ‘Zap Suyu derin akar’ olarak okunmustur.

Kürdçenin Tehsin Taha sarkisi ‘Gulnisan’, ‘Güllüsah güllüsah’ olarak ve ‘Min xem deryaya evinê’ de ‘ayaginda kundura’ diye okundu.

Yine Tehsin Taha’nin ‘Rabe Cotyar’ sarkisi Mehmet Özbek, tarafindan talan edilerek ‘Beyaz Gül, Kirmizi Gül’ diye arsivlenmistir.

Sözleri Delil Dogan’a ait olan ‘Canê Canê’ Sivan Perwer tarafindan seslendirildi. Ibrahim Tatlises ‘Caney Caney’ diye ‘Türkçelestirerek okudu.

Zahid Brifkani’nin’ Çawit cûwane Leyla’ Kürd müziginin sahi Dengbêj SAKIRO’nun öz yigeni Özcan Deniz é Çavus kizi Leyla’ diye ‘Türkçelestirip’ okudu.

Sivan Perwer ‘ Lê Dotmam’i ‘ben yetim, ben yetim’ olarak okumustu.

‘Çiya bi berf u dumane’ Ibrahim Tatlises, tarafindan ‘Zurnaci Ibo Dayi’ olarak okundu.

Arif Sag’in seslendirdigi ‘Kar yagar kar üstüne’ olarak bilinen sarkinin sözleri, ‘Destê xwe bide destê min tu keremke em herin Sêmûgê’dir.

Neset Ertas’in okudugu ‘Gönül dagi yagmur yagmur boran olunca’adli sarkinin da orjinali Kürdçedir. Rustemê Îsko adli Kürd sanatçi ‘ Min Te Dîti Bû’ adi ile Kürdçe olarak sarkiyi seslendirmistir.

Ünlü Kürd destani Zembil Firos’un öyküsünü konu alan Isa Berwari’nin meshur ‘Zembilfiros’ adli eseri Seyfettin Sucu tarafindan ‘Ecel gelirse bu cana’ diye ‘türkülestirilmistir.’

Zülfü Livaneli, ‘1987 yilinda seslendirdiginiz sözleri Ülkü Tamer’e ve bestesinin de kendine ait oldugunu belirttigi, ‘Mayin’ adli eserin ilk kaydi 1960 yillarinda Erivan radyosunda yayinlanan Kürd halk ezgisi olan ‘Keleso’ ezgisinin müzigi ile aynidir. Livaneli bu durum kendisine soruldugunda ise, ‘Ayni makamdan oldugu için sadece benzerlik var’ diyerek yanit vermistir.

Adnan Senses’in okumus oldugu ‘Ada sahillerinde dolaniyorum’ adli eserin de orijinal olarak Kürdçedir ve halen Fransa’da yasayan ünlü Kürd müzik toplulugu Kamkars Kardesler tarafindan ilk kez Soranice olarak kayit altina alinmistir.

Dogu Kürdistanli Kürd sarkici Mercan’in ”Kevirê Dil’ sarkisini Ajda Pekkan 1970 yilinda ‘Viens Dans Ma Vie’ adiyla Fransizca okudu. Daha sonralari ayni sarki bu kez de 1977 yilinda ‘Baksana Talihe’ adi ile Türkçelestirildi. Bu sarki yakin zamanda Göksel adli sarkici tarafindan da okundu.

Kuskusuz bu talan ve yagmaya gösterilebilecek yüzlerce örnek vardir. Tarihte 28’i askin devlet kuran Kürdler son yüzyilda devletsiz bir toplum kaldiklari için binlerce yillik kültürleri, sanatlari; maddi manevi tüm varliklari yagmalandi.

Türkülestirme diger halklar bakimindan da yüzlerce örnekle açiklanabilir. Örnegin ‘Sari Gelin’ Erzurum Türküsü olarak bilinir ama orijinali ‘Sargalin’dir ve Ermenicedir. Keza ‘Osman Aga ve Yedikule, Kadifeden Kesesi” adli eserler de Rumcadan talan edilmistir.

Bilinen sarkilarin orijinalini sarkiyi dinlerken tinisindan çikarmak mümkündür. Iyi bir müzik kulagi olan kisiler bir müzik eseri çalindiginda orijinali hakkinda fikir beyan edebilir.

Kaynak: Latif Epözdemir, Kemalizmin Türklügü Insa Ugruna Yaptigi Inkar, Tahrifat ve Manipülasyonlar

Latif Epözdemir