Kürt yakasindaki eller

Suriyeli Kürtleri herkes bir yerlere götürmenin derdinde. Amerikalilar, Ruslar, Iranlilar, Esad’in adamlari… Amerikan siyasetinin ucu açik. Hem de bulanik. Kongre’nin 2020 savunma bütçesinde ISID’e karsi ortaklara yapilacak yardimin miktarini belirlemeyip sorumlulugu Savunma Bakani’na birakmasi gibi. Suriye Demokratik Güçleri (SDG) Genel Komutani Mazlum Abdi, son toplantilarinda, Amerikali komutanlarin bölgede kalislarini 8 amaca bagladigini söylüyor. ISID’le mücadele, petrolün korunmasi, hava sahasinin kontrolü, SDG’nin egitilip desteklenmesi, sivil projeler vs. Bu maddelerden hiçbiri ABD’nin petrol bahanesiyle kalmasini izah etmiyor; Mazlum Abdi de ABD’nin gerçekte olusan yeni denge nedeniyle kaldigini söylüyor. Dengeyle ilgili fil tarifi ve bir sonraki adima dair belirsizlik burada basliyor. Naçizane fikrim; Trump’tan kaynaklanan zikzaklara ragmen Israil’in güvenligini temin edecek dizayn çerçevesinde Iran’in kollarinin kesilmesini ve Suriye’nin eksen degisikligine zorlanmasini içeren kurgu sürüyor. Iran unsurlarini izleyip müdahale etmek ve Suriye’yi kendi dogal kaynaklarindan mahrum birakmak bu kurgunun pratik taraflari.

Ayrica ABD’nin Kürtlerle istigalinin sinirlarini, Türkiye ile ortakligin esneme payi belirliyor. ‘Kürtler mi NATO müttefiki mi’ diye yol ayrimina geldiklerinde tercih Türkiye. Savunma Bakani Mark Esper’in dedigi gibi: ‘Hiçbir zaman ‘Sizi, 70 yillik NATO müttefiki Türkiye’ye karsi savunacagiz’ demedik.’

Ekimde ‘Baris Pinari Harekâti’na yesil isik yakip kuzeyi Türkiye’ye, Türkiye’yi sinirlama isini de Rusya’ya birakan Amerikalilar kendilerine yeni bir gardiyanlik cografyasi çiziyor: Dicle kiyisindaki Derik’ten, Rimelan, Kahtaniye (Tirpêspiyê) ve Kamisli’ya, oradan Haseke ve Deyr el Zor’a baglanan hatlarda ayagina tas takilmasini istemiyor. Buna göre üsler kurup konuslanacak. Türkiye’nin Güney Kürdistan-Rojava geçislerini kesmek amaciyla ele geçirmek istedigi Semelka kapisini lojistik akis için açik tutmak öncelikler arasinda. Bu güzergâhta ISID’lilerin tutuldugu tesisler var.

Bu konuslanmaya paralel olarak Amerikalilar SDG’nin Körfez’deki müttefiklerle temaslarinin önünü açiyor. SDG’nin Abu Dabi ve Riyad’daki temaslarinin, Kürtleri petrol bölgelerine yerlestirme önerisiyle bir ilgisi var mi? Malum Trump, Kürt-Arap çatismasinin tohumlarini da atacak böylesi bir plandan söz etmisti. Hatta Erbil’deki dostlarimdan dinledigim bir komplo teorisine göre, Amerikalilar Irak tarafinda Mahmur Kampi’nda kalan 12 bin Türkiyeli Kürt’ü de petrol bölgesine tasimak istiyor. Hem ‘Sii Hilali’ne karsi ‘Kürt Bariyeri’ hem de Arap asiretleri arasindaki ISID zihniyetini kiracak yumusatici bir faktör. ‘Sii Hilali’ benzetmesi ne kadar uyduruk ise buna karsi ‘Kürt Bariyeri’ de o kadar fantastik!

Beri tarafta ABD’nin tesvikiyle Kürtler arasi diyalog çabalari hiz kazaniyor. Suriye Kürt Ulusal Konseyi (ENKS) ile Demokratik Toplum Hareketi (TEV-DEM) arasinda birkaç diyalog toplantisi gerçeklesti. Mazlum Abdi, kazanimlarin korunmasi için güç birliginin ehemmiyetine vurgu yapiyor. El sikismak için kosullar öne süren ENKS tarafi ise TEV-DEM bilesenlerinin kendi basarisizliklarini kapatmak için ortak aradigini düsünüyor. Ancak asil önemli olan Amerikalilarin bundan ne umdugu. Türk müdahalesine kadar ENKS’nin özerk yönetime ortak edilmesi ve RojPesmergeleri’ninRojava’da konuslanmasi Ankara’yi teskin edecek bir formül olarak gündemdeydi. Ancak bunun için artik çok geç. Yine de Özel Temsilci James Jaffrey’in gidip Barzani’nin dizinin dibine kurulmasi manidar.

***

Amaci belirsiz bu çabalarin ötesinde Kürtler, ABD’ye ne kadar bel baglayabilir? Mazlum Abdi’nin Amerikalilarla ortakliga atfettigi önem su: Siyasi çözüme kadar güvence olarak kalmalari.

Fakat Amerikan varligi siyasi çözüm garantisi sunmuyor. Mazlum Abdi, Kuzey ve Dogu Suriye Demokratik Özerk Yönetimi’nin Cenevre sürecine ve anayasa komitesine katiliminin temini konusunda Amerikalilarin söz verdigini ama bir sey yapmadiklarini söylüyor. Yani Amerikalilar Türkiye’yi üzecek bir sey yapmak istemiyor.

Sam ve ortaklarina göre ise Kürt-Amerikan ortakligi çözümü tikiyor. Yani onlara göre önce Amerika gitmeli.

Ayrica Türkiye’nin saha ve masadaki baski mekanizmalari, Suriye yönetimine 2012’de çekildigi bölgelerde yeniden devlet olma olanagi yaratirken özlü müzakerelere geçmek islerine gelmiyor. Ancak Kürtlerin içine düsürüldügü kirilganlik, Sam için de geçerli. Bölgeye vurusa vurusa degil Rusya’nin garantörlügünde intikal ediyorlar. Türkiye’ye karsi koymak için gelmiyorlar. Agir silahlari da yok. Asker sevkiyati, devletin dönüsü olarak sembolik bir deger tasiyor. Elbette süreç bir noktadan sonra sembolik olmanin ötesinde fiili kontrole dönüsecek. Süreç bu minvalde ilerlerken de Sam siyasi müzakereleri öteleyecektir. Yani ‘Esad daha güçlü ve cesur adimlar atmalidir’ diyen Mazlum Abdi’nin talebi yeni bir denge kuruluncaya kadar karsilik bulmayabilir.

Son olarak ateskese ragmen Ayn Isa ve Tel Temir’e yönelik devam eden saldirilar Ruslarla yeni bir anlasmanin önünü açti. Ekimdeki ilk anlasma Suriye ordusunun sinirlara yerlesmesini içeriyordu. Yeni anlasma ise Rus polis gücünün Tel Temir, Ayn Isa ve Amude’ye yerlesmesine imkân veriyor. Özerk yönetimin kurumlari anlasmalarin disinda tutulsa da Suriye ordusunun bölgeye tasinmasi konusunda Rus stratejisi yol aliyor.

***

Suriye yönetimi ipleri ele aldikça 2011 öncesinin aliskanliklarina dönebilecegine dair isaretler geliyor. Bir noktadan sonra kuzeydeki özerklik projesini çözebilecegi ya da verecegi tavizleri minimize edebileceginin hesabini yapiyor. Bu çerçevede Suriye Ulusal Güvenlik Dairesi Baskani Ali Memluk’unKamisli’da asiretlerle yaptigi toplanti önemliydi. Bir nevi ‘Artik devlete dönmenin vakti geldi’ mesajini tasiyor. Süryani Birlik Partisi Baskani SenharibBersum’un verdigi bilgi su: ‘Ali Memluk, Arap asiretlerine çocuklarini SDG’den ayirmalari için baski yapti.’

Memluk Iran’la yakin çalisiyor. Amerikan karsiti damarin da tepesindeki isim.
Bir temas da Sam merkezli siyasi partilerden geldi. Baas Partisi, Gençlik Degisim ve Insa Partisi, Dayanisma Partisi, Baris ve Degisim Hareketi, Suriye Sosyal Milliyetçi Parti ve Islah Partisi’nden temsilcilerin yer aldigi Sam heyeti, Kamisli’da özerkligin siyasi kanadinda Demokratik Birlik Partisi (PYD), Süryani Birlik Partisi, Kürt Sol Partisi ve Birlik Partisi’nden temsilcilerle görüstü. Bu diyalog özünde Kamisli ile Sam’in birbirini anlamasi bakimindan olumlu. Ama istihbaratin baski mekanizmasina sivil ayak ekleniyorsa bu, Kürtler arasinda ‘Müzakeresiz teslim alma’ çabasi olarak görülecektir.

Devlet Baskani Bessar el Asad da Paris Match’e ‘Fransa, Ingiltere ve ABD Kürtlere destek bahanesiyle uluslararasi hukuku ihlal ediyor ama Kürtler Suriyelidir, ayri bir halk degildir’ diyerek pazarligin çitasini özerklik statüsünün çok altinda bir yere indirdigini gösterdi.
Askeri alanda uzlasirken Kürtler ‘makul muhatap’ ama özerkligin hukuki çerçeveye tasinmasina sira gelince ‘dis güçlerin masasi.’

Mazlum Abdi de ‘2011’den beri hükümetle diyalogumuz hep Suriye’nin çikarlarina hizmet etti. Hükümet yikilmamissa bunun bir sebebi de diyalogumuzdur’ hatirlatmasinda bulunma geregi duyuyor. Sam’la anlasmak için de iki sart öne sürüyor:

‘ Birincisi bölgenin Suriye Anayasasi’nda idari bölgelerden biri olarak kabul edilmesi.

‘ Ikincisi SDG’nin kurumsal olarak genel Suriye savunma sistemi içerisinde özerk bir statüye sahip olmasi.

Bunlar özerk yönetim adina sartlar. Bir de su var: ‘Kürt halkinin tüm mesru haklarinin anayasada muhafaza edilmesi.’

***

Sam, SDG içindeki askerlere bireysel olarak ‘Gelin orduya katilin’ diyor. Yani kurumsal olarak SDG’yi muhatap almiyor. Taraflarin tutumlari bu haliyle birbirine uzak. Yine de Kürtler Rusya’nin yapabileceklerini görmek istiyor. ABD’nin bosalttigi Menbic, Tabka ve Sirrin’deki üç üsse yerlesen Ruslar Kürtlerle mesailerini artirdi. Hem Disisleri hem Hmeymim merkezli askeri kanat bölgede temaslarda bulundu. Mazlum Abdi yeni durumdan umutlu: ‘Rusya yeni bir diyalog sürecinin baslamasi ve agirligini koyma konusunda çok ciddi davraniyor.’

Sam’in eli siki yaklasimina karsin Kürtlerin nihai tutumuna dair en net açiklamalardan biri PKK’nin askeri kanadi HPG’nin komutanlarindan Bahoz Erdal’dan geldi. Erdal özetle sunlari söylüyor:

‘Suriye’nin Kürt ve demokrasi sorunu Suriye sinirlari içinde ve Sam yönetimiyle çözülebilir. Çözümün adresi Sam’dir. Kürtlerin Suriye’yi parçalamak istedigi, dis güçlere bagli oldugu propagandasi dogru degildir. Kürtler bölücü olsalardi tüm Suriye’yi korumaya çalismazdi. Suriye hükümeti Kürt fobisini asmalidir. Rejim bu dille Kürtlere yaklasirsa Erdogan’in ajandasina hizmet etmis olur. Erdogan, rejimi Kürtlere karsi kiskirtmak istiyor. YPG kurulmamis olsaydi ortada rejim diye bir sey kalmazdi. Rejim Kürtlere tesekkür etmeli.’

Bu çikis hem cografyanin verili kosullarina hem de sahadaki güncel gerçeklige denk geliyor. Ayni zamanda bu açiklama, ABD ile ortakliga bel baglayip hedef büyüten ve 2012’deki üçüncü yol stratejinden sapma gösteren Kürt hareketinin orijinal metne dönme niyetini de yansitiyor. Ancak Amerikalilarla ortaklik, Kürtlere Sam yolunu tikayan ve Iran misyonuyla iliskilenmeyi önceleyen bir çerçeveyi dayatiyor. Hem Amerika ile çalismak hem de Sam’la çözüm ortagi olmak isteyen Kürtler bu çeliskiyi asabilecek mi? Bu baglamda Ruslar da Kürtlerden netlik bekliyor. Onlar da bu netligi görmeden çözüm için Sam’a baski yapabilir mi? Belli ki tikanmayi asmak için dengenin bozulup yeniden kurulmasi lazim. Kürtlerin yakasinda çok el var, isleri de zor.

—————————————————————————————————–

Gazete Duvar-12 Aralik 2019

Fehim Tastekin