Newroza dair ezberlerin bozulma zamanidir
Newroz efsanesinin bu güne dek yanlis bilindigi kanisindan hareketle 2011 yilinda bu konuya iliskin bir arastirma yaptim. Amacim Newroz yerlesik algisini degistirmek gerçek anlamina kavusturmakti. Bu arastirma sonucunda ortaya çikan gerçekler paradigmalari yikip ezberleri bozacak türdendir.Bu çalisma Newroza iliskin bu güne dek olusmus olan bir çok algiyi tepetaklak edecektir.Bunun ne yarari var diye soran olabilir hakli olarak.Anca tarihi dogru bilmezsek ondan iyi dersler çikaramayiz.Bu yazi adi geçen çalismanin kisa bir özetidir.
Bu arastirma sonucunda ortaya çikan gerçekler neleredir.?
1-Newroz tarihi, Ninowanin fethi olarak bilinir.Ninowanin da M.Ö.612 yilinda (Asurlarin Baskentidir.) fethedildigi söylenir.Ama Medler o güne gelinceye dek zaten orada yasiyorlardi.
2-PIRXORT zamaninda Asur köleciliginden kurtulup Med Devletini de Ninowanin fethinden 2 yil sonra kurmuslardir. Ninowanin fethi Medlerin bir istila hareketidir.bu nedenle bayram olarak sunulamaz.
3-Medlerin kendi egemenliklerini genisletmek için yikik Asur ve Babil topraklarini kendi cografyalarina katip talan ettikleri bilinir.Bu gerçek geçmiste, Arap Asur ve Babillerin Medlere ve onlarin torunlarina çokça baski yapip onlari kölelestirdigi gerçegini de yadsimaz.
4-Mezopotamyanin iki cephesinde kümelenmis halk topluluklari var.Güneyda Hami-Samiler yani Asurlar ve Babiller, günümüz adi ile Araplar var.Kuzeyde ise Persler ve Medler yani Farslar ve Kürtler var.En basta Medya Asur ve Babilin elinden kan kusmustur. Daha sonra Asur Köleci imparatorlugu yikilmis ve bölge Medlerin egemenligine geçmistir.
5-Cemsid o dönemler Kuzeyin kralidir. Baskent olarak bu günkü Hamedan kentini seçmistir. Ninowa ise politik degil bir ticareti merkezdir.Cengiz Han ve Mogol ordulari çok daha sonra Hamedani istila etmislerdir. Bu gün bu nedenle kent nüfusu Türkmenlerden ve Goran Kürtlerinden olusmaktadir.
6-Newroz mitolojisinin tüm figürleri Medçe ve Kürtçedir. Ancak bu figürlerin pers versiyonlari da vardir.
7-Newroz sade bir Kürt Ulusal bayramidir.Mitolojik, dogal ve sosyal olaylar bizi bu gerçege götürmektedir.
8-Firdewsi Newroz efsanesini asimile ve manipüle ederek Perslestirmek istemistir.Newroz Kürtler için yeni gün, persler için yeni yil anlamina gelir.
9-Medlerdeki Magularin Kürtlerdeki versiyonu Melalardir. Her ikisi de, Icazetli din adamlari ( icazet bir bakima diplomadir ve daha üst mertebeden din adamlarinin din agirlikli egitim kurumlarindan -medreselerden- verilen bir akademik kariyer belgesidir.) ve ayni zamanda milli sahsiyetlerdir.
10-Dehak olayi ulusal bir olay degil, bir iktidar savasidir.En son ulusal savasi Cemsid kazanarak Asur uygarligina ve egemenligine kesin olarak son vermistir.
10-Newroz figürlerinden HOMA ile Raoca Nava gelenegi hala zaza Kürtlerinin bilincinde canli birer olgudur.
11-Newroz efsanesinde adi geçen kisilerin adlari Kürtçedir.
12-Newroz Kürtler için yilbasi degildir. Ancak yeni gündür. Newrozu Diger Ariler yilbasi olarak kutlar.
13-Newroz Kürtler için yeni yi olsaydi adi da Newsal olurdu.
14-Kawa Feridun iktidarinin kurulmasi ve kanser hastasi Deha kin iktidardan düsmesi için mücadele edn bir halk kahramanidir.
15-Kürt marsindaki KEYXUSREV, Kawadir.
16-Tolhildan denilen sölen Newroz degildir.
17-Kürtlerin iki bayrami vardir. Newroz ve Mihrican. Newroz Ulusal bir bayramdir ve yeni günü ifade eder.Mirican bir karnavaldir. Diger adi Tolhildandir.Newroz yilin ilk ayinin ilk günü, mihrican yilin ikinci bölümünün ilk günüdür.
18-Newroz sanildigi gibi Ortadogu halklarinin ve Türki boylarin bayrami degildir.
19-Newroz yasamin basladigi günün adidir.
20-Newroz ölümün gerçeklestigi gündür çünkü kisinin sevdigi ile yani Tanri ile bulusma günüdür.
21- Avestaya göre Hayat Newrozla basladigina göre Newrozla da bitecektir.
22-Yilin ilk bölümünün ilk gününde Gökyüzü ve hayat olussun diye Ates yaratilmistir. Bu nedenle Avesta inancinda ates kutsaldir. Ates, Newroz efsanesinin de en önemli figürlerindendir.
23-Dehak sanildigi gibi bir Arap degildir. O bir devlet kurmamistir. Kurulu olan Med devletine kiral seçilmistir.
24- Eski tarihçi Heredot ile yeni tarihçi IZADY Dehakin Kürt oldugunu savlamislardir.
25- Heredot Med kirali ASTIGYADES ten söz ederken Dehaki kast etmistir. Heredot’a göre Magular, ( Melalar) Dehakin danismanligini da yapmistir.
26-Dehak Kalde kentindendir. Kaldeliler bu günkü KILDANIlerdir. Kildaniler hiristiyan inançli Kürtlerdir.
27-Ehli-Hak ya da Yarsan olarak bilinen Goran ve Lur Kürtlerin inancina göre de Dehak bir Kürt kiralidir.
28-Berdel gelenegi Kürtlere Medlerden kalmistir. Ilk kez bu isi Cemsid gerçeklestirmistir.Cemsid, bir seytanla evlenip karsiliginda seytana kiz kardesini vermistir.
29-Sanildigi gibi Kawa Dehakin sarayina girip onun kafasini çekiçle ezmemistir. Kawa halk ile birlikte saraya girdiginde, Dehak Hindistan seferindeydi.Dehak tedavi için çareler bulma pesindeydi.
30-Dehakin her hangi bir savasi kazandigi tarihte görülmemistir. Savas kazanmayan kisilerin iktidar olmasinin tek yolu vardir: Halk oyu ve ahalinin onayi. Bu nedenle Dehaki halk seçti
31- Dehakin bir zalim olarak tarihe geçmis olmasi kanserli yaralarindan kurtulma reflekslerinden kaynaklanmaktadir.
32-Serefxan Newrozu Firdewsiden ögrendigi için o bu bayrami Fars bayrami olarak algilamistir.
33-Ehmedê Xani de, Newroza yilbasi olarak bakmistir. Oysa ki kaynaklar Newrozun yilbasi olmadigini göstermektedir.
34-Ihsan Nuri Pasa Newroz ile Cejni Tolhildani ayni saymistir. Oysa ki bu ikisi,ayni seyler degildir.
35-Newroz bozulmadan, anlam ve içerigini koruyarak aksatilmadan en eski tarihlerden buyana kutlanip gelen Dünyanin ilk ve tek bayramidir.
36-Firdevsi, Dehak için kafasi kesildi denilerek daga kaçirilan kisilerin on yillarca dagda yasadigi ve bu dagda yasayan toplulugun ‘KÜRT’ halkini olusturdugunu iddia ederek, tarihi çarpitmistir. Oysa ki Medler Kürtlerin atasidir ve Dehaki Ninowaya getirip Belediye baskani yapan Kürtlerin atalari Medlerdir. Medler ,Newrozdan asur ve Babil diktatörlügü altindaydi. Firdevsi bu realiteyi bilinçli olarak gizlemistir. Eger KAWA Kürtse- ki öyledir-Newroz olmadan önce Kawa vardi ve efsanenin kahramani da Kawadir.
NEWROZA DAIR EZBER BOZAN GERÇEKLER
Newroz efsanesinin sözlügü Newrozun kimligi hakkinda gerçeklere isik tutuyor. Newroza ve onun Kürt kimligine dair yapmis oldugum arastirma esnasinda karsilastigim kimi kavramlara dikkat çekmek, bu kavramlarin verdigi mesaji görmek ve buradan hareketle Kürt Newroz gerçegine ulasmak konusunda bir ‘almanak’ hazirladim. Buna göre:
1-KAVATA,KAWE, KAWI,KAVA, KAVI, KEYA: Avesta belgelerinde geçer.Medlerde bir prenslik ünvanidir.Bir taltif ve kiymet sifatidir.Kawa, kimi kaynaklarda KEY,KEYA olarak geçer. KEY, muhtar aanlamina da gelir, Newroz efsanesinin kahramanidir. KEYXUDA ise muhtarlik, XWEDMUXTAR, otonom, özerk anlamina gelmektedir.Medlerde sekiz adet Keya ya da Kavi, Kavata vardir.En son Kava; Kavi Xusrava’dir. Bu da Keyxusrevdir.
2-KEYBANU: Prenses
3-KEYKUBAT: Kava ünvanlarindan birinin adidir.Med krali.
4-KEYXUSREV : Son kavanin adidir.Med Krali
5-KEYANU:Feridunun kardesinin adi.
6-PÎRMAYE: Feridunun kardesinin adi.
7-KENDEREW:Ninowa Belediye Baskan vekili.DEHAK hindistana gittiginde Ninowayi Kenderwe yönetmistir.
8-YEZDAN: Avestada Tanri, Rab anlamina gelmektedir.( Yê ez dam, xwe da,xwe dan,xwe dê,ê ez da,êzdî )
9-HEZARHESP: Kildanî olan Dehakin Ninowaya gelmeden önceki adidir.
10-YIMA :Xesêta. Cemsidin bir adi.Firdevsi YIMA adini biliçli olarak fars kökenli Cemsid olarak degistirmistir.
10-THREATTAONA: Feridun.Ferudun.Bu adi Firdevsi degistirmis, Fars kökenli Feridun haline getirmistir.
11-AVDIN :Abidin: Feridunun babasi
12-SEROS: Dehakin düs melegi
13-PIRXORT:Med krali
14-MARDAS: Dehakin babasi
15-FIRENAK:Feridunun annesinin adi
16-SEHRINAZ:Dehakin cariyesi.Sehrinaz Kral Cemsidin kiz kardesidir.
17-AHREWAZ: Cemsidin kiz kardesinin adi.
18-TÎR: Ok
19-TÎRMEH:Agustos ayi
20-ESPERT: Aspand.Üzerlik otu
21-MAGU: Mela, Med krallarinin danismanlari, akil hocalari
22-HOMA:Sarap
23-HIVRON:Medlerde egemenlik, hükümdarlik nisanina verilen ad. Mehtap, taç, taki,
24-ZIREK:Dehakin rüya yorumcusu
25-NAVA ROACA: Yeni gün,roja nu
26-NEWROZ:Nuroj, rojanu, yeni gün
27-DAYKO: Diyas. Med krali.FSeçimle is basina gelmisilk kral.
28-ÛRFIRE: Med krali, göbekli anlamindadir.
29-KEYAKSER: Med krali.Kral PIRXORT un ogludur.Tarihte ilk kez silahli ordular arasinda siniflandirmayi yapmis kraldir.
30-MAG-Mak.Zerdüst peygamberlerinin anasi, soy kütügü.
31-SER: Bas, kafa, üst,
32-ZERVAN: Hürmüz ( iyilik tanrisi) ve Ehrimanin (kötülük tanrisi) babasi,kral,peygamber
33-TOL: Intikam,öc.
34-TOLHILDAN: Öc alma
35-MIHRICAN: Senlik, festivali bayram, karnaval
36-ERMAIL:Melek, iyi kalpli.Dehakin asçisi.
37-KERMAIL: Melek.Iyilik timsali.Dehakin asçisi.
38-ASPÊZ: Aspêj.Asçi,yemek pisiren
39-PISDIN: Melek adi.Pêsdîn, din öncüsü,
40-BISUTUN: Kermansan kentinde bir dag ve yayla. Nevroz efsanesine dair kalintilarin be belgelerin bulundugu yayla.Bêsitun, direksiz,
41-ASTIYAGES: Heredota göre Dehak.
42-ISTEMEGU:Heredota göre Dehak.
43-SOMA: Homa, sarap
44-YIMAK: Yimanin ( Cemsid) kiz kardesi. Cemsid tarafindan seytanla evlendirilmis ve karsiliginda seytani kendisi ile evlendirmistir.
45-BERDÊLÎ: Döl yerine verilen.Berdêl, berdel
46-ALMAST: Elmas. Cemsidin buldugu ticari emtia.
47-PEYWERESP:Hezarhesp. Kral MARDAS’in oglu Dehakin adi.Mardas Dehak dogunca ona bin at hediye etmistir.
48-KILDA: Tarihteki KALDE kenti.
49-KILDANI: Kaldeli
50-AJI:Arapçada yilan
51-DAHAKA: Zehir sokan, zehirli
52-AJIDAHAKA: Araplarin Kildani Kürt kral Dehaka verdikleri ad.
53-ZEHAK : Dehakin bir adi
54-YARISTAN: Ehlihak inanci.BABAYADGAR in kuruldugu inanç felsefesi.Lor ve Gor Kürtlerin inanci. Kimi tarihçilere göre YARISTAN inanci Dehaki kutsamistir.
55-PUMAYE: Feridunun annesinin tek geçim kaynagi olan inegine verdigiad.Dehak Feridunu kahretmek için bu inegi öldürtmüstür.
56-DAENA: Med ülkesinde adina DEMAWEND denilen dagin adi.Dehak Feridunu burada zincire vurmustur.
Latif Epözdemir
