Shànghai Hézuò Zuzhi

Ya da Shankhayskaya Organizatsiya Sotrudnichestva. Evvelemirde bürokratlarimiz hizlandirilmis Çince ve Rusça kurslarina… Zira Basbakanimizin 75 milyonun istikbali için belirledigi uluslararasi teskilatin resmî dilleri Çince ve Rusça! Türk addettigimiz diger dört üye Kazak, Kirgiz, Özbek ve Tacikler güzel Türkçemizi üçüncü resmî dil yapmayi becerememis. Zira kendileri de Türkçe degil Rusça danisirlar mâlum. Gayri üçüncü dil meselesini Basbakanimiz çözer.

Evet, nevzuhur haricî maceramiz hayirli ugurlu olsun, 21. yüzyilda Yeni ve Büyük Türkiye’nin sanini yürütsün. ‘Alçak emperyalist Bati’ya istikbalin yükselen güç Asya’nin olacagini göstersin. Disislerimiz, geçen hafta Sanghay Isbirligi Teskilâti (SIT)’in üç kademe üyelik sürecinde alt kademe olan ‘Diyalog Ortakligi’ndan ‘Gözlemci’ kademesine geçilmesi için adimi atti. Tam üyelige giden yol açik; öyle AB’ninki gibi ‘uzun ince’ filan da degil. Üye olmak için yapilacak is basit. ‘Akraba topluluklar’ pek sorun çikartmaz. Is Çin ile Rusya’da bitiyor. Putin ile ön istisarelerin saka yollu da olsa yapildigi anlasiliyor. Üyelik muradimiz ilk telaffuz edildiginde herhalde ciddiye almamistir. Öyle ya NATO üyesi komsusunun böyle bir radikal karara imza atacak olmasina kendisi de inanmamistir.

Çin’den vize çikmis. Uygurlara soykirim yaptigi yollu efelenmeler Beijing’in verdigi notanin akabinde yutuldugundan aramiz iyi, ticaret mükemmel, kimse digerine karismiyor. Afrika’nin dogal kaynaklarini paylasma konusunda sorun çikabilir ama bu ‘saglikli rekabet’tir. Orta Asya’da ise ne Çin ne de Rusya ile bir sorun çikmasi mümkün. 1989’dan bu yana bir türlü kurulamayan ‘din, dil ve kültür temelli nüfuz alani’ Türkiye’nin varligini ticaret ve birkaç altyapi yatirimina indirgemis durumda.

Çin ve Rus emperyalizmlerinin arka bahçesi

Sanghay’in en önemli vasfi neo-emperyalist Çin ve Rusya’nin Orta Asya cografyasinda neden olabilecekleri sicak sürtüsmeleri ‘güvenlik isbirligi’ adi altinda engellemek. Yeri gelmisken, emperyalist, Ankara’da bu aralar sanildigi gibi sade Batili Hiristiyan’dan olmuyor. Nitekim Sanghay, Soguk Savas sonrasinda Çin’in Sovyet emperyalizminden yeni kurtulan kaotik Orta Asya bölgesindeki yeralti kaynaklarina olan ihtiyacini garantiye alma arayislarinin sonucunda ortaya çikar. Sanghay ayni zamanda Çin, Rusya ve dört Orta Asyali üyeden olusan üç odagin birbirlerini dengeleyerek varolma ihtiyacini da karsilamakta. Dört Orta Asyalinin kendi aralarindaki derin husumetler de bu denge arayisinin bir nedeni. ABD’nin Afganistan’daki varligi bölgenin bir diger ortak güvenlik endisesi elbet.

Diger bir husus Çin ile Rusya’nin Asya üzerindeki kadim ve çelisen hak iddialari. Bu, stratejik anlamda, Türkiye’ye isik yillari kadar uzak bir sorun. Keza Türkiye, bütün Asyalilik edebiyatina ve eksik demokrasisine ragmen Sanghay zihniyetine çok mesafeli bir ülke.

Sanghay ve Islâm

Altilinin insan haklari ihlalleri sicili tahmin edilecegi üzere son derece kabarik. Ama ilginç olan, otoritarizmle totalitarizm arasinda gelip giden bu ülkelerin gayridemokratik uygulamalarinin ‘güvenlik isbirligi’ marifetiyle artiyor olmasi. Bu konuda yapilmis ciddî çalismalar mevcut. Uluslararasi Insan Haklari Federasyonu’nun FIDH’in ‘Shanghai Cooperation Organisation: a vehicle for human rights violations’; ‘SIT: Insan Haklari Ihlalleri için bir Vasita’ çalismasi anlamli. Türkiye’nin daha yeni yeni siyrilmaya çalistigi, her etnik itiraza terör damgasi vurma âdeti Teskilâtin temel doktrini. Üyelerin, etnik talepleri olan stk ve yayinlara doktrin uyarinca getirilen yasaklari ulusal mevzuatlarina uyarlamalari gerekiyor.

Diger taraftan hükümetin gönlünde yatan bir nevî Islâm temsilciligi o cografyalarda hiç kabul görecek bir mefkûre degil. Sovyet modeli kati laik olan dört Orta Asyali akrabanin dinle hiç arasi yoktur. Çin de Uygurlara yaptigi baski üzerinden Islâm karsiti bir politika uygular. Rusya’nin Islâm’la olan ezelî sorununa hiç girmeyelim. Teskilâtin ‘Islâm karsiti’ isbirligine manidar örnek Rusya’da var olup olmadigi bile kesin olmayan Nur Cemaati’nin 2008’de yasaklanmasinin hemen ardindan Kazakistan ve Kirgizistan’da da yasaklanmasidir.

Büyük güçlerle esit bir sekilde hareket etmek, fillerle dans etmek misali, mümkün degildir. Nasil bugün ABD ile mümkün degilse, Sanghay’a üye bir Türkiye’nin görünür bir zaman diliminde Çin ve Rusya ile esit bir iliskide olmasi da mümkün olmayacak.

Türkiye açisindan Sanghay, güvenlik sorunsali baglaminda NATO ile karsilastirilabilecek bir kurum. Ama her ikisine de üye olmak bir dolu nedenden mümkün degil. ‘AB mi Sanghay mi’ sorusu ise bu iki yapinin karsilastirilamayacak kadar farkli olmasindan ötürü, abes.

05 Subat-Taraf

Cengiz Aktar