SON ERMENI

•
Fehim Tastekin
• 2.10.2023
Yazi Boyutu
Televizyoncusu sunumuna ’30 yil önce bu yollardan Azerbaycan Türkleri geçti, öyle arabayla falan degil, yalin ayak, karlarin altinda’ diyerek basliyor! Insanin kanini donduran olumlama ile… Her bir trajediyi ötekine baglamak lanet bir döngünün devamliligina hizmet ediyor.
Ermeniler Karabag’dan sökülüyor. Köklerinden. Tüm dünyanin gözleri önünde. Araba, kamyon ve traktör sirtlarinda Ermenistan’a geçenlerin sayisi 100 bini asti. Ermeni nüfusu tahminen 120 bindi. Bu gidisle geriye biçareler, ‘Beni burada gömün’ diyenler ve kimi (insani-tibbi-idari) görevliler kalacak. Durum tersine çevrilmezse müzelik bir varliga dönüsecekler.
Bir taraf için bu bir ‘etnik temizlik’, diger taraf için bir ‘karsilik’. Neyin karsiligi. 1992’de Ermenistan ve Karabag’dan sürülen, Hocali’da katledilen Azerbaycanlilarin karsiligi. ‘Göçertme’, ‘etnik temizlik’ hatta ‘soykirim’ yorumlarina açik bir gelisme tarihi bir referansla hafifletiliyor, mazur gösteriliyor ve tepkiler bastiriliyor. Bir cenah için Ermenilerin yasadiklari müstahak. Birinin narasi ötekinin çigligini bastiriyor. ‘Insani trajedi’ diyen çikarsa da ‘Hocali’dan neden bahsetmiyorsun’ diye üzerine yürünüyor. Peki sürülenler de dönüp ‘Bakü’deki Ermenilere, Sumgait ve Gence’dekilere ne oldu’ diye sorarsa ne olacak? Ya da referans çubugunu 1915 ve öncesine koyarlarsa? Sonuçta sinirin öte tarafindakilerin Agri’ya bakarken gördükleri sadece bir dag degil! Televizyoncusu sunumuna ’30 yil önce bu yollardan Azerbaycan Türkleri geçti, öyle arabayla falan degil, yalin ayak, karlarin altinda’ diyerek basliyor! Insanin kanini donduran olumlama ile…
Her bir trajediyi ötekine baglamak lanet bir döngünün devamliligina hizmet ediyor. Bölge yine intikam çikmazinda. Yillar içinde insanligin çikardigi dersler, elde ettigi tecrübeler, insani hukuk alaninda gelistirdigi kavramlar ve uluslararasi iliskilerde ulastigi mekanizmalar geçmisteki acilarin bugün yeni yaralar açmasina izin vermemeliydi.
***
Jeostratejik çikarlar ve konjonktürel gerçeklikler silahi güçlü olanin argümanina da güç katiyor. Azerbaycan tarafi, Devlet Baskani Ilham Aliyev’in Karabag Ermenilerine esit vatandaslik haklari sundugunu, Karabaglilarin ülkenin çok uluslu toplumunun bir parçasi olmasini istediklerini, kimseye ‘gidin’ denilmedigini söylüyor. JAMnews’e konusan Azerbaycanli bir siyasi gözlemci Karabag’in bosalmasini ‘Karabag Ermeni toplumunun büyük bir siyasi hatasi” olarak nitelendirip ekliyor:
“Ne de olsa, objektif olmak gerekirse, terörle mücadele operasyonu sona erdikten sonra kimse onlari tehdit etmedi.”
Evet objektif olmak gerekirse muzafferanin yarattigi kakofonide ‘Ermenilerin Aliyev’e neden inanmadiklari’, ‘neden kendilerini güvende hissetmedikleri’, ‘neden korktuklari’ ve ‘Azerbaycan içinde kendilerine bir gelecek göremedikleri’ sorulari duyulmuyor. Aralarinda ‘Ya ölürüm ya hapsedilirim’ demeyen kaç kisi çikar? Ve bunu diyen insanlari temin edecek eylemler neden resmi söylemlere eslik edemiyor? Kusatilmis, bombalanmis ve silah zoruyla teslim alinmis bir bölgenin halkindan bahsediyoruz. Gözaltina alinan Artsakh (Karabag) Cumhuriyeti’nin eski liderlerinden Ruben Vardanyan “terörizmi finanse etmekle” suçlaniyor. Vardanyan suçlu ya da degil, kendisine kefil olabilecek durumda degiliz fakat Aliyev’in kasasinda düsman bir tarafa karsi atfedilecek suçtan bol ne olabilir? Arkada düsmanliklarla dolu uzun bir tarih yatiyor. Birinin suçlusu, ötekinin kahramani. Yakalama emri çikartilan kara liste simdilik 300 kisilik. Ama kaçirtma etkisi açisindan 100 binlik!
***
Simdi asil soru su: Aliyev, ABD ve AB’den gelen çagrilar üzerine uluslararasi bir heyetin Karabag’a gitmesine izin veriyor. Birincisi bu gözlemciler kalanlar için bir güvence olabilecek mi? Ikincisi göçenlerin geri dönüsüne imkân veren bir açilim saglanabilecek mi? Bu iki konu için ne tür güvenceler konusuluyor?
Ermenilerin öngörülerine bakilirsa Karabag’i terk ettikleri o koridor bir daha kendilerine açilmayacak.
Muhtemelen Ermenistan ve Azerbaycan arasinda varilacak kalici baris anlasmasi için Ermenilerin güvenli bir sekilde dönüsü pazarlik konusu edilecek. Bu konuda liderler arasinda 5 Ekim’de öngörülen Granada bulusmasinda taraflar renk verecek.
Karabag Ermenilerinin durumu ve dönüs meselesi gelecege firlatilmis bir avuntu gibi duruyor. Bu konu açildiginda Aliyev muhtemelen söze ‘Erivan’dan kovulmus Azerbaycanlilarin dönüsü’ diye baslayacak. Sözler yok Bakü’nün Alevileri, yok Erivan’in Azerbaycanlilari diye birbirine dolasip gidecek. Ermeni lider Samvel Sahramanyan’in imzasiyla 28 Eylül’de yayimlanan kararname Aliyev’in Karabag’da isini pesinen kolaylastirdi. Kararnameye göre Astrakh Cumhuriyeti 1 Ocak’a kadar kendi varligina son verecek. Ermenistan’in eli hepten bosaldi, masaya koyabilecegi bir seyi kalmadi.
Yazar Vicken Cheterian ‘Karabag’in, Ermeni Artsakh’in daglarinda geceler soguk olur. Kalabalik düsmanlarimiz kapimiza dayandiginda dostlarimiz kayiplara karisti’ diyerek Rusya, AB ve ABD’yi igneliyor. Sonra dönüp çuvaldizini Ermenistan’a batiriyor:
‘Küçük devletler, küçük uluslar yalnizca bir kez hata yaparlar. Ermenilerin tarihine bakildiginda tek bir hataya bile yer olmadigi, tek bir yenilginin bile ölümcül olabildigi görülüyor. Azerbaycan 19 Eylül’de yarali kartal Artsakh’a saldirdiginda, Ermenistan bile yardim etmek için orada degildi.’
Karabag’in eski Disisleri Bakani David Babayan da gözaltina alinmadan önce “Karabag kendi basina birakildi: Rus baris güçleri pratikte yükümlülüklerini yerine getirmedi, demokratik Bati bizden yüz çevirdi, Ermenistan da yüz çevirdi” demisti. (Ermenileri yalniz birakan jeostratejik ve politik gerçekliklere degindigim üç yazimi buradan okuyabilirsiniz: ‘Kusatilmis, bombalanmis ve silah zoruyla teslim alinmis bir bölgenin halkindan bahsediyoruz.’; ‘Rusya için mesele sah mat mi?’; ‘Karabag hamlesi ve Aliyev’in güvendigi daglar’)
Son söz de Cheterian’in olsun: ‘Simdi Karabag’in tüm nüfusu Azerbaycan ordusunun elinde rehineyken Azerbaycan’in hükümdari Aliyev onlarin zorla ‘entegrasyon’unu ilan ediyor. Bu düsünce karsisinda aklima toplama kamplarinin görüntüleri geliyor.’
————————————————
Marmara Yerel Haber

Fehim Tastekin