Beyana Weçînîtena HAK-PAR
BÊRÊ MA DEST BIDÎME TÊDEST, QEDERÊ XO BIVÛRNÎME!
SEBA AZADÎYE, ASTÎYE, DEMOKRASÎYE Û VÛRNAYENE HAK-PAR!
SEBA SARISTAN Û DEWANÊ MODERNAN, PAK Û DELALAN HAK-PAR!
Hemwelatîyên hêcayî,
Ma fênda/zê Partîya Heq û Azadîyan (HAK-PAR) edi weçînîtena Adara 2014’îne de ca gênîme û raya/vengê sima wazenîme.
HAK-PAR’e seba azadîye, astîye û demokrasîye kar û gure kena.
HAK-PAR’e makeqanûnêde newe, saristanî/medenî û demokratîk wazena.
HAK-PAR’e saristananê bi plan û dezgeh wazena.
HAK-PAR’e lêweyê sevekmayena dormeyî û xozayî der a.
HAK-PAR’e lêweyê heq û azadîyanê xebatkaran der a.
HAK-PAR’e vera nêheqîye û zordestîya duste cinîyan a.
Ma wazenîme pêro persî bi sêweyêde astîyane çareser bibê û ser û pêrodayis cuyana komelî ra bivejîyo.
Persa kurdan/kirmancan
Persa verêne persa kurdan a. Na perse demê ravêrdeyî ra menda û seba ke bi adilane niyama çareserkerdene, roj bi roje bîya giran û heyanî ewro ama. Bedelê na perse seba komelî gelê giran o.
Na perse hona demê Dewleta Osmanî de dest kerd ci û heq û azadîyên sarê kurdî niyamê naskerdene. Key ke Dewleta Qsmanî serê cîhanî yê verênî de tede sîye û derekeyan herdê daye girewt de, kurdan kî lêweyê tirkan de xover da û welat sevekna. Hama awanbîyena Komara Tirkîye ra dime heq û azadîyên kurdan niyameyî naskerdene, sîyasetê nênaskerdene û çînekerdena kurdan û qedexekerdena kultur û ziwanê kurdkî dest kerd ci. No sîyaset bi destê zorî raye ra berîya. Naye ra kurdî te de dejayî, xover da, gelê cengî û têmîyanî vejîyayî, coka her di saran/miletan zerarêde girs vînit.
Na peynîye de kî, no cengê 30 serî bî semedê merdena 50 hezar merdimî, her hînî kî herêma kurdan bîye ser û bin, bi mîlîyonan kirmancan welatê xo ra koç kerd. Lêweyê naye de, welatê ma hetê ravêsîyene û demokrasîye de peyser mend.
Handê tecrubeyî ra tepîya, rayeraber û verperskarên Dewleta Tirkîye kî zerar û zîyan vînenê, ke bi nê sîyesetê sasî, bi zor û zulmî persa kurdan çareser nêbena û êndî bi raûdirbanê astîyane gêrenê.
Ma fênda HAK-PAR’e destpêke ra nat lêweyê sîyasetêde astîyane yîme. Ma wazenîme çekî bêveng bê, ser û pêrodayis cuyana komelî ra vejîyo û persa kurdan bi sêweyêde astîyane çareser bibo. Bi bîrûbawerîya ma na mimkun a.
Nê seranê peyênan de Dewleta Tirkîye seba naskerdena kurdan tayê gamên rindî estî. Raye dê ke persa kurdî bi serbestîye bêro qesekerdene. Êndî pirtûk, rojname, kovar û kasetên muzîkê kurdkî serbest ê. TRT-6 bi kurdkî wesan keno û tayê zanîngehan de besên ziwan û edebîyatê kurdî bîyî ra. Nêyî gamên rind ê, hama seba çareserîya persa kurdan bes nîyê.
Seba çareserîyêde tekuze, ganî gamên girsêrî bêrê estene. Elbet çareserîye ganî adilane bo û a kî ser hîmê fêndajubînîye/zêjubînîye mimkun a. Seba naye kî ganî aqlîyeta verî ya ke estbîyena kurdan nasnêkerdêne û wastêne komelêde tekreng awan bikerê, ganî o sîyaseto tekçî bêro terkkerdene û sîstemêde federal bêro awankerdene.
Edi pêro welatanê ravêsîyayî û saristanîyan de ke zafrengin ê, yanê uca de hetê ziwanî, kulturî û bîrûbawerîye de sarên cîya cîyayî cuyînê, sîstemo sîyasî federal o.
Federalîye parçebîyene nîya, hama bi sêweyêde astîyane pîya cuyane ya.
Coka ma fênda HAK-PAR’e federasyon wazenîme. Federalîye fêndajubînîye ya. Kurdî edi sîstemêde nîyanên de sîkînê pêro heq û azadîyanê xo bigêrê.
Na welat de partîya ke federasyon wazena tenya HAK-PAR a.
Ganî Tirkîye bi makeqanûnêde newe sîstemêde nêmmerkezî û federalî biçîno we. Edi dinya de Dewletên Yewbîyaye yê Amerîka (DYA), Rusya, Almanya, Hîndistan, Çîn, Kanada Swîsre, Belçîka û Spanya kî te de, gelê welatan de no sîstem est o.
Ganî kurdkî (kurmanckî, kirmanckî/zazakî) kî lêweyê tirkkî de bibo ziwano fermî. Welatêde goreyê zafrengîya etnîkî û kulturî, sîkînê yew ra vêsêrî ziwanên fermî estbê. Dinya de gelê dewletên bi na sêwe est ê; fênda Swîsre, Belçîka, Kanada, Federasyonê Rusya, Hîndistan, Komara Afrîka Vasûre.
Îraq de kurdkî edi sera 1958’îne ra nat ziwanê fermî yê diyin o. Ancî Îraq de bi makeqanûnê sera 2005’îne sîstemo federal amo pezirnayene/qebûlkerdene û Herêma Kurdistanî kî bîya herêmêde federal û wayîrê parlamentoyê xo.
Ganî Makeqanûnê Tirkîye yê newe de heqa perwerdeyî bi ziwanê dayike ca bigêro. Ganî domanî/qeçek û xortî bisîkîyê mekteb ra heyanî zanîngehî ziwanê xo biwanê û sar bisîkîyo ziwanê xo her hetê cuyane de bi karbiyaro. Hînî ke mebo, merdim nêsîkîno qalê azadîya yew ziwanî bikero.
Heqa perwerdeyî bi ziwanê dayike, her hînî seba azadîya ziwan û kulturê saranê bînan fênda erebkî, lazkî, çerkezkî kî lazim a, ke tayê cayan de bi mirdîya xo nîsteca yê.
Na welat de, peynîye re ke sîyasetê red û înkarkerdena kurdan ame, bi taybetî seranê peyênan de sîyasetmedarî gelê qalê birayîya kurd û tirkan anê re ziwan. Hama vatenên înan merdimî îqna û persan çareser nêkenê. Birayîya rastîye ser esasanê fêndajubînîye bena. Ganî herdimîna hetî qasê jubînî/yewbînî wayîrê heqe bê.
HAK-PAR’e birayîyêde nîyanêne wazena.
Ma, kesên ke çareserîya persa kurdan sêweyêde adilane û ser esasê fêndajubînîye wazenê, hemwelatîyanê azadîye û astîwazan ra daw û doza raye kenîme.
Persa Alewîyan, azadîya bîrûbawerîye
Persa alewîyan kî persanê girsan ê welatê ma ra yew a. Tirkîye û Kurdistanî de qasê 15 mîlîyon alewîyî cuyînê. Alewîyan demo ravêrde de gelê nêheqîye û zulm vînîto, gelê sopan nasnameyê xo do we.
Na hêne de, zordarîye ser alewîyan tayê bîya sist. Êndî fênda verî nasnameyê xo nêdanê we, komelên înan est ê û dergahan bi sêweyêde fermî awan kenê, hama dergahî bi sêweyêde fermî niyamê naskerdene. Dersa dînî kî mejbûrî ya.
Lêweyê alewîyan de, ser dîn û bawerîyanê bînan fênda xiristîyanî, mûsewî û êzîdî kî nêheqîye û cîyayîye bi sêweyêde bîn ramena.
Werte ra wedarîyena na nêheqîye, bi laîqîyêde rasteqîne mimkun a. No welat qet nêbî laîq. Heyanî ke sazîyêde fênda Serwerîya Karê Dîyanetî estbo, ke goreyê îslamê sunî gurîna, û heyanî ke dersa dînî seba têvterê hemwelatîyan mejbûrî bo, merdim nêsîkîno qalê laîqîye bikero.
Ganî Serwerîya Karê Dîyanetî bêro vûrnayene, sazîyêde fermî ra bêro vetene, yanê bibo sazîyêde xoser, ya kî weqif û ancî seba bisulmananê sunîyan xizmeta dînî bikero. Her hînî dersa dînî seba her kesî mejbûrî mebo. Ganî her dîn û bawermendîyên cîya seba xizmeta dînî goreyê xo weqif û sazîyanê nîyanênan awan bikerê.
Seba demokrasîyêde rasteqîne ganî Dewleta Tirkîye destê xo karê dînî ra bianco, qet zordestîye re çi dîn û bawerîye mekero, qet yew dînî ê bînî ra hustêrî mêgêro.
Ma fênda HAK-PAR’e her kesî rê laîqîyêde rasteqîne û azadîya bîrûbawerîye wazenîme. Coka ma pêro hemwelatîyanê hetkarê/terefdarê azadîya bîrûbawerîye ra û dustê her çêsîd cîyayîye û nêheqîye ra raye wazenîme.
Endamîya YA û standardanê Awrûpa de, demokrasîyêde ravêsîyaye û zafrengine
Ma fênda HAK-PAR’e wazenîme ke Tirkîye bibo endamê Yewîya Awrûpa. Seba naye Tirkîye rojê ravê reformên ke lazim ê, biqedêno û sertanê YA biyaro bi ca.
Tirkîye, heyanî nika bicaardena reforman de timî herê menda, giran mesmesîya û bi maneyan gêra, hama seba herêkewtena endamîye welatên Yewîya Awrûpa kerdî gunekar. Hem bicaardena Sertanê Kopenhagî hem kî reformên bînî yên endamîya YA, seba demokrasîye, sefafîye, ravêsîyena Tirkîye zaf muhîm ê.
Ma goreyê standardanê Awrûpa demokrasîyêde hemdeme û zafrengine wazenîme. Ganî astengên verê azadîyanê bîrûbawerîye, organîzasîyonan û çapemenîye bêrê wedardene. Ganî goreyê Sertê Venedîkî partî û komelên ke sîdetî red kenê, serbest bê.
Ganî Qanûnê Partîyanê Sîyasîyan, Qanûnê Weçînîtene, Qanûnê Ceza bêrê vûrnayene û bibê demokratîk; Qanûnê Dustê Terorî bêro wedardene.
Ganî bendê weçînîtene seranser bêro wedardene, partîyî goreyê rayên ke girewtê bisîkîyê parlamento de bêrê temsîlkerdene û her hînî kî yardim xezîna dewlete ra bigêrê.
Ganî karûbarên ke bandûrêde girse re ser cuyana hemwelatîyan kenê, goreyê lazimîya seranserê welatî, ya kî edi herêman de, seba înan referandûm bivirazîyo. Yanê ma wazenîme hemwelatîyî bi na sêwe bibê wayîrê vatene û bire.
Makeqanûnêde newe, sîvîl û demokratîk
Ma fênda HAK-PAR’e hetkarê makeqanûnêde newe, sîvîl û demokratîk îme. Makeqanûnêde henên bo ke seba çareserîya pêro persanê muhîman bibo bingeh, ke ewro welat rî bi rî yo; fênda persa kurdan û alewîyan, her hînî kî bibo bingeh seba demokrasîyêde ravêsîyayîye.
Makeqanûno newe ganî nê hîrê esasan bihewêno: Seba hemwelatîye nasnameyêde newe, ke pêro kes û pêro sarên nê welatî xo te de bivînê; sîstemêde nê merkezî yê sîyasî û îdareyî, ke raye bido xomûxtarîye ya kî federalîya herêman; perwerdeyî/banderîye bi ziwanê dayike.
Makeqanûno newe, lêweyê nê her hîrê esasan de, ganî standardanê YA de heq û azadîyanê bingehînan bihewêno.
Heqê cinîyan û peynîye re ciardena sîdetê dustê cinîyan
Welatê ma de, besdarîya cinîyan edi qadê sîyasî û komelî de standardanê YA de nîya, Ma fênda HAK-PAR’e wazenîme, goreyê Peymana Verrecigirewtena Pêro Cîyayîyanê Dustê Cinîyan (CEDAW) ke hetê Miletên Yewbîyaye ra ama pezirnayene, seba besdarîya cinîyan pêro qadanê sîyasî û komelî de astengî mebê.
Welatê ma de, çi mixabin ke zordestîya ser cinîyan hona kî dewam kena. Heroj 3-4 cinîyî bi destê merdiman, mêrde, bira û embazanê înan ênê kistene.
Ma fênda HAK-PAR’e terefdarê ver re zor û zordestîya dustê cinîyan bêro girewtene û cinîyî bisîkîyê karê qadê sîyasî û komelî de vêsêrî besdar bibê.
Ma seba ke cinîyan sîdet ra biseveknîme, mirdîya xo cayanê seveknayisî awan bikerîme û tedbîrê asayisî, ekonomî û sosyalî yên ke cinîyan linganê xo ser vindarnenê, bigêrîme.
Seba werte ra wedardena bîrûbawerîyanê sas û çewtan perwerdeyîya domanan û xamayan muhîm a. Ganî na babete tedeyîyê programa dersan de ca bigêro.
Ma wo sîstemê perwerdeyî, bîrûbawerîyanê ser û sîdetî fîraznayoxan ra, vatenanê nîjadperest û soven ra pak bikerîme. Ma wo dustê kesên ke dinya û komelî de renganê cîyan fênda dismenî vînenê, qewxa bidîme, û domanan û xortan bi fikrê sînî/hesî, wesvînîye û dostîye bitîtiknîme.
No sero ke bi seran o dewan keno û edi cuyana komelî de mêlê zorî û zordestîye xo de hewêno, û no sîdetê dustê cinîye û domanan kî te de, bi sêweyêde bîn xo dano teber. Komel bi merdimanê rikdar û teqteqokan degirewte yo.
Ma fênda HAK-PAR’e persan bi raûdirbanê astîyane, goreyê esasanê fêndajubînîye û adeletî çareser bikerîme, û bi na sêwe welatî biresnîme astîye, ser û pêrodayisî cuyana komelî ra vejîme. Ma talîbê nê kar îme.
Heqên karker û xebatkaran
Welatê ma de heqên karkeran goreyê standardanê YA gelê peyser ê. Zaferîyê karkeran bê sendîka yê. Bi taybetî rewsa karkerên ke sîrketanê taseronan de gurîne, gelê xirab a. Heroj 3-4 karkerî qezayanê karî de cuyana xo kenê vîndî.
Mekanîzmayên ke heq û hûqûqê karkeran seveknê tekuz niyê ya kî rind nêgurînê. Seba tekuzkerdene, ganî hetê îdareyî/kagêrîye lêweyê karkeran bo.
Ma fênda HAK-PAR’e, seba ke heqên karkeran bêrê sewîya welatanê ravêsîye û saristanî, ma wo kar û xebat bikerîme. Ma wo karxaneyan de seba wesîye û emnîyetê karkeran tedbîranê bas û qencan bigêrîme. Ma lêweyê rencî/kedî der îme, û dostê bindest û hejaran îme.
Îdareyên herêmî
Ma fênda HAK-PAR’e, soz û bext danîme sima ke qadê îdareyanê herêmî de kar û gureyêde rind bikerîme.
Ma wo (do/go) polîtîkaya saristananê bi plan, modern, pak û cuyanwese bimesnîme.
Welat de, saristanî bi kemer û betonî amê degirewtene, fênda ke merdimî bifetesnê. Sîyayis û ameyisê saristanan, yanê trafîk bîyo fênda îskenceyî
Ma wo raye medîme ê kesan, ke seba zengînîya qezencêde heramî plan û mîmarê saristanan xirab bikerê. Her hînî kî ma wo xebatêde hêca seba sererastkerdena çewtî û xirabîyên ke ravê ame kerdene, bikerîme, û înan werte ra wedarîme.
Ma wo rindîya saristanan û zengînîya înan a tarixî, ca û qadanê kewe biseveknîme û qadanê keweyan hîra bikerîme. Ma wo park û baxçeyan awan bikerîme, seba mes û seyranî rayan, seba domanan cayanê kayî, seba xort û pîlan cayanê sporî bivirazîme. Ma wo saristanan bikerîme cayê cuyanwese/cuyangehî.
Cade û zuqaqî sahtamarê saristanan ê. Çi mixabin ewro. bi taybetî ê sahtamarên saristananê pîlan xitimîyê û ê bîyê cayê fetesîyene. Seba trafîkêde asan û rind, binawanîyêde bi plane lazim a. Seba çareserîya na perse ganî saristanên pîlî û nêmpîlî wayîrê torê rayanê binherdî bê, yanê metroyî bêrê awankerdene, sîyene û ameyena serherdî kî bi otobûs û sîstemê xete bêro degirewtene. Ma fênda HAK-PAR’e, daw û doza nê karî kenîme.
Ma wo sîyene-ameyena mabeynê saristanan de kî giranîye didîme sîstemê xete.
Seba ke welatê ma herêmêde herdlerzî yo, ma wo raye medîme virastena ban û awanîyanê xaxûdan.
Ma wo saristanan de seba asankerdena falîyetanê sosyalî û kulturî, mirdîya xo merkezanê kulturî û komelî awan bikerîme. Ke partî, komel û sazîyên kulturî key ke biwazê, bisîkîyê uca bê desmic ya kî bi bedelêde senik kombîyenan, konferansan û falîyetanê kulturî organîze bikerê.
Ma wo sazîyanê herêmî de seba seveknayene û ravêberdena ziwan û kulturanê cîya cîyan kî bigurîme û seba cirê destekbîyena îdareyanê herêmî, çi ke destebera ma ra bêro, ma wo bikerîme.
Ma wo tedbîran bigêrîme, ke domanan û cîwanan esrar û xuyanê pîsan ra biseveknîme. Ma wo seba ke encumanê beledîyanê wîlayetan bêkes, domanan û cîwananê wayîrêtacîyan rê îmkananê banderîye, kar û meslege gure bikerê û awankerdena cagehê domanan û cîwanan de, teswîq bikerîme.
Ma wo kesên ke motacê yardimê xane, wesîye û werdene yê, cirê sazîyan awan bikerîme û desteko madî bidîme ci.
Ma wo Dewleta Turkîye qeyd û bendên ke verê peymana Sertên Xomûxtarîya Herêmî ya Îdareyanê Awrûpa nê ro, wedarîme.
Ma a bawerîye der îme, ke persên herêmî verê veran bi destê îdareyanê herêmî çareser bibê. Ganî encumanên beledîye û saristanan fênda parlamentoyê herêmî bigurîyê. Ganî kar û xizmetên fênda perwerdeyî, wesîye, asayisê herêmî bi destê îdareyê herêmî bêrê kerdene. Walî, qeymeqam û midurên emnîyetî kî fênda beledîyan bêrê weçînîtene. Ma wo fênda HAK-PAR’e, seba ronayena yew sîstemê herêmî yê nîyanênî bixebetîme.
Seveknayena xozaya dormeyî
Seba saristan û dewanê modernan û seba cuyanêde qence, ganî ma xozayî fênda rostîya çimanê xo biseveknîme û raye medîme xirabkerdena eyî. Ma fênda HAK-PAR’e, qedr û qîmetê naye rind zanenîme.
Ganî ma keweyîya dew û saristanan yanê biran/daristanan, bax û baxçeyan, dar û beran, vas û vilîkan, cînsê heywanan rind biseveknîme, zengînêrî bikerîme. Ganî awankerdena saristanan û karxaneyanê sinayî seveknayena xozayî de ahengdar bo. Eke bedelê awankerdena saristanan û sinayî qilêrkerdena herdî, aw û hewayî, qilêrkerdena çem û robaran, gol û deryayan bo, qîmetê saristanîye û sinayîyêde nîya bê dar û dezgehî çîn o, mixabin dinya û cuyane keno xirab.
Seveknayena xozayî seveknayena vereroja ma ya. Bi seveknayena dormeyî, ma wo doman û tornanê xo rê dinyayêde pak û delale cabiverdîme.
Coka, ganî ma kozikê domanan ra dest bikerîme ci heyanî zanîngehî sîstemê perwerdeyî de cayêde hîra bidîme muhîmîya seveknayena xozayî. Mezgê cîwananê ma bi na bawerîye bêro degirewtene.
Ganî beledîye û encumanên wîlayetan na bare de giranîye bidê perwerdeyîya hemwelatîyan.
HAK-PAR’e wayîrê sêweyê sîyasetêde newe ya.
Hemwelatîyên delalî,
Ma fênda HAK-PAR’e wayîrê sêweyê sîyasetêde teze yîme: Dirust, areste/zelal, bi prensîp û sêweyê sîyastêde bi biryar.
Sima ra kî eyan o: Na welat de sîyaset goreyê prensîpan nê, goreyê vervînî; baqilane nê, bi kîn, ser û pêrodayisî mesîno. Na kî raye nêdana dîskusîyonêde saristanî. Bi na sêwe merdim nêsîkîno rastîye bivîno, jubînî fam bikero, bêro were û persan çareser bikero.
Hama ma goreyê vervînî, goreyê kîn û hêrsî nêmesîme. Sîyasetê ma goreyê aqil û prensîpan o. Ma wazenîme persanê sarî û welatî bi darê zorî nê, bi ser û pêrodayisî nê, hama bi raûdirbanê astîyane çareser bikerîme.
No tecrube heyanî ewro rind nîsan dano, ke bi raya serî û pêrodayisî persî çareser nêbenê. Ma persanê esteyan bi raûdirbanê astîyane, bi dîskusîyon, bi destekê sarî sîkîme çareser bikerîme.
Ma edi sîyaset de wayîrê sêweyêde newe yîme û bi sarê xo bawer îme.
Ma sîkîme dinyayêde azade, astîyane û delale pîya awan bikerîme.
Seba nê semedan ma sima ra destek û raye wazenîme.
* * *
Hemwelatîyên hêcayî,
Pêro kesên ke azadîye, astîye, demokrasîye û vûrnayis wazenê,
Partîya Heq û Azadîyan (HAK-PAR) bi wazanê xo, bi sêwe û sîyasetê xo, sêweyê kar û gureyê xo partîyêde cîya ya.
HAK-PAR’e partîya azadîye û astîye ya.
HAK-PAR’e partîya demokrasîye û vûrnayisî ya.
Seba çareserîya persa kurdan/kirmancan ser hîmê astîye û fêndajubînîye HAK-PAR’e!
Seba perwerdeyîya pêroyî û bê desmic bi ziwanê dayike HAK-PAR’e!
Seba çareserîya persa alewîyan û azadîya bîrûbawerîye HAK-PAR’e!
Seba demokrasîyêde rasteqînê HAK-PAR’e!
Seba heqanê cinîyan û xebatkaran, seba heqanê komelî HAK-PAR’e!
Seba vereroja azade yê doman û cîwananê ma HAK-PAR’e!
Seba saristan û dewanê modernan, pak û delalan HAK-PAR’e!
HAK-PAR’e partîya sima ya.
Bêrê ma dest bidîme têdest, qederê xo bivûrnîme!
Bêrê ma vereroja xo pîya awan bikerîme!
PARTÎYA HEQ Û AZADÎYAN
Dengê Kurdistan
