Felekkedîn Kakeyî, Kurdî, dinya de neteweya (milleta) en girda ke bêdewlet a û welatî aye ameyo parçekerdis

Wezîrî Kultur yê Hukmatî Kurdîstan Felekkedîn Kakeyî, Kurdî, dinya de neteweya (milleta) en girda ke bêdewlet a û welatî aye ameyo parçekerdis

Roportajkerdox: Seyîdxan KURIJ ‘ Hewler. 2006

Seyîdxan Kurij: Birêz Kakeyî, ti eskenî kar û barî Wezaretî Kulturî ser o wendoxanî kovara Vate agahdar bikerî. Karî Wezaretî Kulturî senî yew kar o?

Felekkedîn Kakeyî: Wezaretî ma wezaretî kulturî yo. Wezaretî Kulturî yew wezaretî hukmatî Kurdîstanî yo. No wezaret weçînayisî-vîcnayisî(seçim) Parlementoya Kurdîstanî ey 1992 ra pey ameyo awankerdis.

Helbet ke yasayî (qanûn) wezaretî ma esto û ma goreyî ney yasayî kar û barî xo kenî. Karî ma yo esasî ziwanî kurdî yo, kelepûrî kurdî, kultur û folklorê kurdî û mîraso netewî (milî) yo. Ma muzîk, sano (tiyatro) û edebîyatî ser o kar kenî. Ma zaf qîymet danî edebîyatî qican (domanan). Wezaretî ma nê temayan ser o hem kitaban hem zî kovaran çap keno. Ma sey wezaretî nika çarês (14) kovaran çap kenî.

Mîyanî nê kovaran de kovarî hunerî û ey qican, ey cinîyan, ey arkeolojî zî estî. Ma zaf qîymet danî hûnermend û hozanan. Ma parçeyanî bînan ê Kurdîstanî ra hûnermendan dawet kenî û semedê înan konseran organîze kenî. Xercî înan zî ma yew atolyeya qijkek awan kerda, xortî tîya de xalîyan virazenî. Na, atolyeyî senatî destan a. Ma desteg danî karî sewekarî (heykeltrasê) zî. Ma hewl danî ke yew galerîya akerim ke tîya de hûnermendî eseranî xo ramojnî. Bernameyî (program) ma ey emser zaf hîra yo.

Dismenan Kurdîstan wêran kerdo

Felekkedîn Kakeyî: Belê, çimanî mi ser. Se ke sima zî zanî dismenan Kurdîstan wêran kerdo. Ma hewl danî ke warî (hetî) kulturî de projeyanî girdan virazî. Yanî ma wazenî salonanî kulturî, sey salonanî sînema û sano, muzîkholan û galerîyan, kitabxaneyan awan bikerî. Hancî ma wazenî çend qadroyanî xo semedê wendisî biersawî (birosnî) teber. Ma wazenî ke nê welatanî Ewropa de aryekerdis û xebatkerdisî kultur û folklorî, îdarekerdisî kitabxaneyan, organîzekerdisî konser û sempozyûman ser o metodî xebate bimusî. Nê salonî biqedî hûnermend, nustox û rosnvîrî (aydin) eskenî tede çalakîyanî (faalîyet) xo virazî. Ma hûnermend û nustoxan rî xizmet kenî. Pêroyê hûnermend û nustoxanî ma memûr î, wezaret ra meas genî. Ma semedê hûnermend û nustoxan yew butçeyo xususî abirnayo.

Wezaretî Kulturî 17 dewletan de protokolî xo esto

Nika karo bîn zî milî ma ser o mendo. No kar yew karo zaf zehmet o. No kar zî karî dîplomasî yo. Yanî teber de eleqe ronayîs o. Nika kar û xebatê kulturî ser o hewtês (17) dewletan de protokolî ma esto. Mîyanî nê dewletan de dewletî sey Almanya, Fransa, Kanada, Bulgarîstan, Koreya Basûrî zî estî. Ma grubanî xo yê sano, folklor û muzîk sawenî nê welatan, ey zî grubanî xo sawenî Kurdîstan. Armancê nê çalakîyanî ma na ya ke ma welatî xo, kulturî xo nê welatan de bidi sinasnayîs û heto bîn ra ma zî nê welatan nas bikerî. Semedo ke wezîrtîyê karanî teberî Kurdîstanî çin a, ez eskena vajî ke, wezîrtîyê karî kulturî heta yew derece wezîrtîyê karanî teberî zî kena.

Kurdî, dinya de neteweya (milleta) en girda ke bêdewlet a û welatî aye ameyo parçekerdis

Ez yew mudet cuwaver semedê yew festîvalê fîlman sîbîya Kanada. Mi Kanada de wezaretî kulturî û wezaretî enerjî zîyaret kerdî. Wezîrî enerjî huya (wiya), va: ‘Çîko zaf xerîb o, ez reya verên a ke veynena yew wezîrî kulturî yeno persanî enerjî ser o mi de qisey keno.’ Mi zî va: „Ez wezîrî enerjî ey ruhî ya, no semed ra gurê mi zî bi enerjî girêdaye yo.’ Çend dezgeyanî Kanada ez dawet kerda. Mi uca de Kurdîstanî ser o semînerî dey. Ma Kanada de semedê diwês (12) wendoxanî kurdan îmkanî peyda kerdî. Ma sey yew heyetî kolejî sînema, sano û rojnamegerî (gazetecilik) zîyaret kerd. Ma nêzdî ra dî ke ey senî kar kenî. Bi rastî semedo ke ma kulturî xo bidi sinasnayîs, hewcedarîyê ma nê eleqeyan esta. Bi no rayîr ra ma eskenî (besekenî) propaganda Kurdîstanî bikerî. Çimkî sarî dinya wazeno bizano ke kurdî kam î, çî yî, çi kes î. Kurdî, nika dinya de neteweya (millet) en girda ke bê dewlet a û welatî aye ameyo parçekerdis.

Seyîdxan Kurij: Behman Qobadî vano ke: „Semedo ke Kurdîstan de salonî sînema çin î, sînema Kurdîstanî aver nêsina û ha binî talûkê çînîyebîyayisî de ya.’

Felekkedîn Kakeyî: Rast a, yew welat de semedê aversîyayisî sînema, hewcedarîya verên û muhîm salonî sînema yê. Wexto ke salon çinbî, fîlmî nîyenî temasekerdis. Fîlmî neyerî temasekerdis, xora kes fîlman nêvirazeno. No semed (rid) ra ma wazenî pêroyê bajaranî Kurdîstanî de salonanî sînema virazî. Çend salonî sînema estî, la nê salonî kehan î, sîstemê teknîk, veng û resiman hol nîya. Ma wazenî nê salonan zî temîr bikerî. Ma no kar girewto programî Wezaretî Kulturî. No semed ra zî ma çend sîrketanî Tirkîya de eleqe nayo rue ke no kar bikerî. Wextî awanbîyayisî hukmatî Iraqî (1921) ra nat pêroyê wezaretan Kurdîstan de zî estbî la wezîrtîyê kulturî çin bî. Ma 1992 de wezîrtîye kulturî newe saz kerd û her çî sifir ra destpêkerd. Seke sima zanî, cuwapey zî mîyanî ma de problemî vicîyayî, ma bî di hukmatî. La nika ma hukmatî xo kerdo yew. Ma problemî mîyanî xo hal kerdî. Yanî nika halî ma zaf hol o.

Hewramkî û zazakî nêzdîyê yewbînan ê

Felekkedîn Kakeyî: Virastisî „Konferansê Hewramî’ Zazakî’ pêsnîyazê kek Munzur Çemî bî. Wexto ke par amnan birêz Munzur Çem ame Kurdîstan ma yewbîn dî. Ey pêsnîyaz kerd, ma zî sey Wezaretî Kulturî qerar girewt ke, ma no qeyde (hewa) yew semîner desteg bikerî. No semîner, bi organîzekerdisî Wezaretî Kulturî û Grûba Xebate ya Vateyî, virazîya. Ma wast bizani ke lehçeyê hewramî û zazakî çiqas yewbîn ra nêzdî yê. Gelo nê hurdî (wirdî) lehçeyî nêzdîyê yewbînan ê, yan nê? Na gama yewin bî. Ma çend rosnvîr, cigêrayox û nustoxî dawetî semînerî kerdî. Hema zaf rosnvîrî zî estî ke ma nêeskayî înan dawet bikerî. Çimkî îmkanî ma çinîyebî. Tîya de di armancî ma estî: A yewin, ma wast rosnvîrî ey qisêkerdoxanî hewremankî û zazakî yewbînan bisinasnî. A diyîn zî ma wast fehm bikerî ke gelo nê hurdî lehçeyî çiqas nêzdîyê yewbînan ê. Goreyî vînayê mi lehçeyê hewramkî û zazakî xeylêk nêzdîyê yewbînan ê. No semîner hîrye çîyan de serkewte bi. A yewin, rosnvîran yewbînan sinasna. Ez hêvî ken ke eleqeyî înan dewam bikero. A diyîn, zaf çîko ke ma heta nika nêzûnayn, ma no semîner de musayî. A hîryîn, no semîner tayê persî girdî ardî verî çimanî ma pêroyin. Wexto ke ma senî kêyeyanî xo, ma ke (do) nê persan ser o bifikirî. Gelo rast a ke elewî (Alevi) û Kakeyî (Kakayi) nêzdîyê yewbînan ê? Hewramî û zazakî çiqas cêra nêzdî yê? Û bêguman persî bînî… Ez vana ke no semîner zaf hol bi. Ma nika hewl bidi ke ma yew semînero hêna hîra virazî. Ê kesê ke lome kenî, vanî: ‘Çira ma nêameyî dawet kerdis?’, ez gazî înan kena, vana: „Semedê yew semînerî hêna hîra xo hedre bikirên.’

Seyîdxan Kurij: Birêz Munzur Çemî qisêkerdisî xo ey semînerî de pêsnîyaz kerd ke her serr yew kongreyê ziwanî virazîyo û no kongre de pêro lehçeyan ser o bîyero vindertis.

Felekkedîn Kakeyî: Ez sexsen na pêsnîyaz serase desteg ken û ez zaf muhîm veynena ke her serr yew kongrê ziwanî virazîyo. La gereka ma organîzekerdisî yew kongreyo winayin ser o hukmatî de qisê bikerî. Semedê yew kongreyo winayinî yew cayo gird û modern, kar û barî organîzekerdis û pêdakerdisî kesanî pisporan (uzman) lazim o. Ez hêvî ken ke hukmat ney rî razî bo û ma bieskî no wasteyî bîyarim ca.

Rijnayisî dêsî mîyanî kurdan ey Berlînî ra zorêr o

Felekkedîn Kakeyî: Bi rastî rîjnayisî dêsî mîyanî kurdan, rîjnayisî Dêsî Berlînî ra zor (zuar) o. Çimkî Dêsî Berlînî mîyanî yew bajarî ra sîn, yew bajar kerdibi di parçeyî. No dês rijîya. Emrî no dêsî pancas serrî bi. La emrî dêsî beyntarê kurdan henzar û panc sey serrî yo. La ez pê zaf keyfwesa ke ma no dês zî rijna. No dês xirabe nêbîn, ma ewro nêeskên tîya de bîyerim pîye het. No semînerî ma nîsanî rijiyayîsî ney dêsî yo. Ma nika veynenî ke beyntarê kurdan de ameyîs-sîyayîs bîyo rehet. Yewca ameyîs, yewbîn veynayîs bîyo rehet. Beyntarê parçeyanî Kurdîstanî de tîcaret beno. No dês her heta sikîyayo. La ma gereka zaf xebat bikeri ke no dês temel ra beyntare ra bîyero wedartis û hêna nêro awankerdis. Gorê bawerîyê mi bi rayerî çalakîyanî kulturî ma eskenî parçeyanî saxleman ey ney dêsî zî bin ra berzî û ma yewbînan nêzdî ra nas bikerî.

Çareserkerdisî problemî rehet nîyo

Felekkedîn Kakeyî: Rastê no gure zaf zehmet o. Yanî çareserkerdisî ney problemî rehet nîyo. Nêzdîyê hestay serrî yo ke bakûrî welatî ma de alfabeya latînî, basûrî welatî ma de alfabeya aramî, welatanî kehanan yê Sowyetan de zî alfebaya kirilî yena karardis. Ez 1997 de hancî wezîrî kulturî bîya. Mi o wext rosnvîranî Dihok rî yew pêsnîyaz ard ke bi latînî yew kovar vecî. O wext ma bi nameyî Dîcle yew kovar bi alfabeya latînî çap kerd. Nika bi nameyî Nûbûn yewna kovar bi alfabeya latînî vecîyena. La na xebat têna bes nîya. Ma çend kitab zî bi alfabeya latînî çap kerdî, la zafê kitabanî ma bi alfabeya aramî yê. Nika pêsnîyaza mi ya newê na ya ke ma çend kitabanî sorankî bi alfabeya latînî çap bikerî. Wa lehçeyî kitaban sey xo bimano, wa têna alfabe bîyera bedilnayîs. Mesela ma eskenî kitabanî siîran ey saîranî sorankî sey orjînalî bi alfabeya latînî çap bikerî. Her o qeyde ma eskenî kitabanî zazakî yan zî kurmanckî bi alfabeya aramî çap bikerî. Gereka her kitab de yew ferhengî ey kitabî bibo. No qeyde wendoxî hêna rehet eskenî temayê kitab ra fehm bikerî. Goreyî vînayeyî mi zaf feydeyî ney karî do bibo. Na xebat ke ma yewbînan ra nêzdî bikero û ma hêna zaf bieskî yewbînan ra fehm bikerî.

Rolî televîzyonî zaf muhîm o

La no kar têna bes nîyo. Gereka yew televîzyon bibo. Çimkî roja ewroyîn de rolî televîzyonî zaf muhîm o. No semed (rid) ra ma bi nameyî Newroz yew televîzyon awan kerdo. No televîzyon bi ardimî Wezaretî Kulturî ey Kurdîstanî do kar û barî xo bikero û no televîzyon ke bibo televîzyonî kulturî.

Gereka zaf kitab û kovarî biyerî çapkerdis. No demo peyîn de tayê embazan yew proje pêskes kerdo. Nê ambazî wazenî kitabanî sorankî bi alfabeya latînî, kitabanî kurmanckî bi alfabeya aramî çap bikerî. Ma zî înan ra vato ‘No proje hol o.’ Ma ke no projeyî ser o cigerayîs virazî û cewab bidi înan. Eger ma munasîb dî ma ke past bidî no projeyî.

Peynî de ez wazena vajî ke ma yew rey de nêeskenî heme probleman serase çareser bikerî. La gereka ma hêdî-hêdî yewca ra destpêkerî û ma nêvinderî, ma xebatê xo dewam bikerî.

Seyîdxan Kurij: Semedo ke sima sey wezaretî „Konferansê Hewramî-Zazakî’ desteg kerd û di rojî sere ra heta peynî konferans de amade bî û semedê ney roportajî wextî xo ma rî abirna, ez zaf zaf spas ken.

Felekkedîn Kakeyî: Ez sima rî zaf spas ken ke sima welatanî cîya-cîya yê Ewropa ra amey û konferans de amade bîy. Ez kar û xebatê sima de serfîrazê wazen. Ez wazen tîya de vajî ke ma sey wezaretî amade yê ke hetî ziwan û kulturî de pîya projeyan virazî.

Dengê Kurdistan