Kemal Burkay’ın kısaca yaşam öyküsü ve eserleri

1937 yılında Kuzey Kürdistan’da, Dersim yöresinde, Mazgirt İlçesi’nin Dırban (Kızılkale) Köyü’nde doğdu.

Babası köy eğitmeniydi. İlkokulu babasının eğitmenlik yaptığı çevre köylerde ve kendi köyünde okudu. 1949 yılında Akçadağ  Köy Enstitüsü’ne girdi. Orada ve Diyarbakır-Ergani’de köy enstitüsünü tamamladı, 1955 yılında öğretmen oldu. İki yıl Van’ın Muradiye İlçesi Korsot köyünde, bir yıl da Ankara’nın Şereflikoçhisar İlçesi, Sarıyahşi Köyü’nde öğretmenlik yaptı.

1956 yılında Elazığ Lisesi’nde sınavlara girerek lise diploması da aldı ve aynı yıl Ankara Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu. Bir yandan öğretmenlik –daha sonra Tarım Bakanlığı’nda muhasebe memurluğu- yaparken her öğrenim yılı sonunda sınavlara girerek Ankara Hukuk Fakültesi’ni 1960 yılında bitirdi.

Erzurum’da askerlik, Elazığ’da kaymakamlık staji ve Osmaniye’de kısa bir süre kaymakamlık yaptı. Ancak sol görüşlere ve Kürt sorununa ilgisi nedeniyle daha o dönemde izlenmekte idi. Bu nedenle Ankara’ya merkeze alındı, diğer bir deyişle kızağa çekildi. O da ayrılarak, avukatlık stajının ardından, 1964 yılında Elazığ’da serbest avukatlığa başladı. Daha sonra Tunceli’ye geçti.

Daha köy öğretmenliği yıllarında şiirler ve hikayeler yazdı. 1964 yılında ilk romanı “Yaşamanın Ötesinde” Vatan Gazetesi’nde tefrika edildi. İlk şiir kitabı “Prangalar” 1967 yılında basıldı. 1965 yılında Elazığ’da “Çıra” adlı edebiyat dergisini çıkarıp yönetti.

1965 yılında Türkiye İşçi Partisi’ne üye oldu ve partinin Elazığ, Tunceli, Bingöl ve Erzincan illerinde örgütlenmesinde rol aldı. 1965 seçimlerinde yaşını büyüterek TİP’in Bingöl adayı oldu. 1968 yılında TİP Genel Yönetim Kurulu’na, bir yıl sonra ise Merkez Yürütme Kurulu’na seçildi. 1969 yılında TİP’in Tunceli adayı idi.

Tunceli’de “Ezilenler” adlı 15 günlük ve tek yapraklı siyasi bir gazete çıkardı.

1966 yılında “Yeni Akış” Dergisi´nde çıkan bir yazısı yüzünden tutuklandı ve dört ay tutuklu kaldı. Yine siyasi çalışmaları yüzünden hakkında birçok davalar açıldı, 1969 ve 1971 yıllarında üç kez tutuklandı, işkence gördü.

12 Mart döneminde (1971 darbesi sonrası) artan baskılar nedeniyle 1972 yılında yurt dışına çıktı, önce Suriye ve Lübnan’a, oradan Avrupa’ya gitti. Yurt dışında Kürt solcu ve yurtseverlerinin Cunta’ya karşı verdikleri mücadeleye katıldı, Ronahi Dergisi´nde Türkçe ve Kürtçe yazdı.

1974 yılında çıkan af yasasının ardından ülkeye döndü, Ankara’da yine serbest avukatlığa başladı. Aynı yılın sonunda bir grup arkadaşıyla birlikte Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi’ni kurdu ve genel sekreterliğe seçildi. Parti doğal olarak illegaldi, gizlilik koşullarında çalışıyordu.

Burkay ve arkadaşları 1975 yılında Özgürlük Yolu dergisini, 1977 yılında ise, Kürtçe ve Türkçe dillerinde 15 günlük Roja Welat Gazetesi´ni çıkardılar. Dergi, her sayısı 80-100 sayfa dolayında idi. Önce tirajı 5000’di, sonra 12.000’e kadar yükseldi. Roja Welat ise ancak 12 sayı çıkabildi ve tirajı 30-40 bin dolayında idi. Gerek dergi, gerek gazete önemli bir yankı yaptılar, hem yoğun baskılara yol açtılar, hem de Kürt halkının saflarında ulusal coşkunun ve sosyalist bilincin yükselmesini sağladılar.

Parti aynı yıllarda Özgürlük Yolu Yayınları´nı başlattı ve Kürt tarihine, diline, edebiyatına ve ulusal mücadeleye ilişkin olarak kültürel ve teorik nitelikte birçok eser yayınladı. Bunların bir bölümü Türkçe, bir bölümü ise Kürtçe dillerinde idiler.

Bu yayınlara yönelik olarak yoğun bir polis baskısı ve yargılamalar daha baştan var oldu ve giderek arttı. Periyodik yayınların nerdeyse tüm sayıları, kitapların bir bölümü  toplandı, tutuklama ve cezalar birbirini izledi, sonunda da, 1979 yılında ilan edilen sıkıyönetim onları tümden yasakladı.

PSK’nın birinci Kongresi 1980 yılının başında Ankara’da gizlilik içinde toplandı. Kongrenin ertesinde Parti, ağırlaşan baskıları, yaklaşan faşist darbeyi göz önüne alarak, tedbir niteliğinde Burkay’ın yurt dışına çıkmasını kararlaştırdı. Aynı günlerde (Mart 1980) Partiye karşı Diyarbakır merkezli bir operasyon başlatıldı ve bazı MK üyeleri dahil olmak üzere birçok kişi tutuklandı, Burkay da aranır duruma düştü. Bu nedenle Nisan 1980’de yurt dışına çıkarak yeniden Avrupa’ya geçti. Aynı yıl gerçekleşen 12 Eylül darbesi durumu daha da ağırlaştırdı.

O günden bu yana Burkay yurda dönemedi, İsveç’ten politik iltica aldı çalışmalarını yurt dışında sürdürdü. Siyasi ve diplomatik çalışmalar nedeniyle pek çok ülkeyi dolaştı, görüşmeler yaptı, pek çok toplantı ve konferansa katılıp konuştu. Zaman zaman da Irak ve İran Kürdistanı’na gidip geldi.

Parti’nin yayın organı Özgürlük Yolu, Kürtçe adıyla “Riya Azadi” 1982 yılında yurt dışında Kürtçe ve Türkçe olarak yeniden yayın hayatına başladı. Burkay Riya Azadi’de, ayrıca KOMKAR’ın yayın organı Dengê Komkar’da ve Roja Nû’da, Sol Birlik Gazetesi’nde ve TEVGER’in aynı adla çıkan yayın organında kendi adıyla ve değişik pek çok adla siyasi ve kültürel yazılar yazdı.

Kürdistan Sosyalist Partisi (PSK) 1980’den bu yana altı kongre daha yaptı (bugüne kadar toplam 7 kongre). Burkay 2003 yılında yapılan 7. Kongre’de kendi isteğiyle Genel Sekreterlik görevinden ayrıldı.

Şimdiye kadar Burkay’ın 40 dolayında kitabı, onlarca broşürü yayınlandı. Bunların bir bölümünü Türkçe bir bölümünü Kürtçe, bazılarını ise iki dilde birden kaleme aldı. Bazı eserleri yabancı dillere çevrildi. Bu eserlerin bir bölümü siyasi ve teorik nitelikte, bir bölümü ise dile ve tarihe ilişkin, ya da şiir, roman, öykü, tiyatro eseri, mizah ve deneme türünden edebi ürünlerdir.

Burkay geçmişte Türk edebiyat dergilerinde ve gazetelerde (Varlık, Dost, Papirüs, Yarına Doğru, Sesimiz, Yeni Toplum vb.) yine Kürt sol ve yurtsever kesimlerince çıkarılan, bazısını da kendisinin yönettiği dergi ve gazetelerde ( Çıra, Yeni Akış, Ezilenler, Ronahi, Riya Azadi, Roja Nu, Dengê Komkar, Özgür Gelecek, Deng, haftalık Azadi, Ronahi, Hêvi, Roja Teze, Dema nu) vb) -bir bölümü değişik isimlerle- edebi, siyasi ve teorik nitelikte yazılar yazdı. Bu yazıların bir bölümü kendi adıyla veya değişik isimlerle kitap ve broşür halinde yayınlandılar.

Şu anda Diyarbakır´da yayınlanan ve Almanya´da tıpkı basımı yapılan haftalık Dema Nu Gazetesi´nde ve www.kurdistan.nu adlı sitede düzenli olarak Türkçe ve Kürtçe yorumları çıkmakta.

Burkay’ın eserlerinin bazısı ise, ne yazık ki, kaç-göç arasında kayboldu. Bunlar arasında bir piyes, bir radyofonik oyun, Türk şairlerinden Kürtçeye, antoloji olarak yayınlanmak üzere yapılmış çeviriler, La Fontaine’den Kürtçeye çevrilmiş ve yayına hazır 60 kadar şiir vardı.

Burkay’ın şiirlerinin bazıları İngilizce, Almanca, İtalyanca, İsveççe, Bulgarca, Yunanca, Arapça ve Farsça dillerine çevrilip dergilerde yayınlandı, ya da antolojilerde yer aldı. Prangalar ve Dersim’den yapılan bir seçme ise Almanca’ya çevrilerek “Helin” adıyla, 1993 yılında Almanya’da, Komkar Yayınları arasında basıldı. Yine Kürtçe rubailerinden (Çarin) bir bölümü Almancaya çevrilerek “Vierzeiler” adıyla 2003 yılında KOMKAR Yayınları arasında basıldı. 2004 yılında, “Hêlin” adlı şiirinden dolayı İtalya’da Cremona kentinin Premio Cremona diye bilinen şiir ödülünü aldı.

Burkay’ın şimdiye kadar basılan edebi ve kültürel nitelikteki eserleri şunlar:

1- Yaşamanın ötesinde; roman, Türkçe, 1964 yılında, Vatan Gazetesi´nde tefrika edildi.

2- Prangalar; şiirler, Türkçe, 1967 yılında Ankara’da, Memleket Yayınları arasında basıldı.

3- Helbestên Kurdî (Kürtçe Şiirler); şiir, marş ve manzum fabller. 1974 yılında Almanya’da, “Ronahi Yayınları” arasında basıldı.

4- Dersim; şiirler, Türkçe, 1975 yılında Ankara’da Toplum Yayınları arasında basıldı.

5- Dehak’ın Sonu (Dawiya Dehak); manzum piyes, iki dilde (Kürtçe ve Türkçe). Önce Özgürlük Yolu dergisinde (1978, sayı: 37-38) yayınlandı. Daha sonra 1991 yılında  İstanbul’da, Deng Yayınları arasında, Kürtçe ve Türkçesi bir arada basıldı.

6- Alıko û Baz; Kürtçe, çocuk kitabı, öykü; 1988 yılında Stokholm’de, Roja Nu Yayınları arasında basıldı. Daha sonra Almanya’da Komkar Yayınları arasında “Alıko und Bussard” adıyla Almanca çevirisi yayınlandı. İsveççe çevirisi ise “Aliko och Sparvhöken” adıyla 2005 yılında, Roju Nu Yayınları arasında basıldı.

7- Kürtçe Dil Dersleri (Dersên Zmanê Kurdî); “Baran” adıyla 1988 yılında Roja Nu yayınları arasında basıldı. Daha sonra İstanbul’da Deng Yayınları arasında yeni baskıları yapıldı. (Son olarak 2009 yılında 7. baskısı yapıldı).

8- Özgürlük ve Yaşam (Azadî û Jîyan); Türkçe ve Kürtçe; Prangalar ve Dersim şiir kitaplarından yapılan bir seçme; Kürtçe çevirisiyle birlikte 1988 yılında Roja Nu Yayınları arasında basıldı. 1993 yılında İstanbul’da, Deng Yayınları arasında ikinci baskısı yapıldı.

9- Çarin (Rubailer); Kürtçe; 1992 yılında, Roja Nu Yayınları arasında basıldı. Daha sonra yenileri eklenerek ve Türkçeye de çevrilerek 1996 yılında İstanbul’da, Deng Yayınları arasında iki dilde ve bir arada yayınlandı. Rubailerden bir bölümü Almancaya çevrilerek 2003 yılında “Vierzeiler”  adıyla yayınlandı.

10- Geçmişten Bugüne Kürtler ve Kürdistan, Cilt-1; Kürdistan tarihi, coğrafyası ve Kürt edebiyatı ile ilgili araştırma, 544 sayfa, Türkçe, 1992 yılında İstanbul’da, Deng Yayınları arasında basıldı. Engellemelere rağmen şimdiye kadar dört baskı yaptı. Ayrıca Bulgarca ve Rumcaya çevrilerek Bulgaristan’da ve Atina’da yayınlandı. Yine Kürtçenin Sorani lehçesine çevrilerek Arap harfleriyle Güney Kürdistan’da, Wergeran Yayınları arasında basıldı; Hewlêr-2008.  

11- Yakılan Şiirin Türküsü; şiirler, Türkçe, 1993 yılında İstanbul’da Deng Yayınları arasında basıldı; 2005 yılında 2. Baskısı yapıldı.

12- Berf Fedi Dıke (Kar Utanır); şiirler, Kürtçe, 1995 yılında İstanbul’da Deng Yayınları arasında basıldı.

13- Can Taşır Dicle; şiirler, Türkçe, 1998 yılında İstanbul’da, Deng Yayınları arasında basıldı.

14- Cemali lı Welatê Qırokan (Cemali Kargalar Ülkesinde) adlı, mizahi Kürtçe çocuk öyküsü; “Cemali” adıyla basıldı; Roja Nu Yayınları, 1998-Stockholm; resimli, büyük boy ve 176 sayfa.

15- “Şahinşahiya Goga Lıngan (Ayak Topunun Sultanlığı); Burkay’ın, bazılarını imzasız, bazılarını Cemali adıyla yazdığı mizah yazılarının bir bölümü; Kürtçe-Türkçe bir arada; 1997 yılında, İstanbul’da Deng Yayınları arasında basıldı.

16- Telefon; 4 perdelik Türkçe oyun; 2003 yılında, Roja Nu Yayınları arasında ve Cemali adıyla yayınlandı.

17- Adım Adım Özgür Kürdistan; gezi notları, Roja Nu Yayınları, 2005-Stockholm. Ayrıca, 2007 yılında Diyarbakır’da, deng Yayınları arasında basıldı.

18- Gav bi Gav Kurdistana Azad; gezi notlarının Kürtçesi; Roja Nu Yayınları, 2005-Stockholm.

19- Bir Gülü Büyütmek; Kemal Burkay’ın şiiri üzerine ve Ümit Kaya tarafından hazırlanan bu kitap, Burkay’ın şiiriyle ilgili bazı yazıları ve onunla yapılmış röportajları içeriyor; Deng Yayınları; Ekim 2008-Diyarbakır.

20- Çiçekler ve Zincirler; roman; Özyürek Yayınları; Kasım 2008-İstanbul.

21- Hadi Gülümse (Toplu Şiirler); Burkay’ın Türkçe şiirlerini içeren bu kitap Kırmızı Yayınları arasında basıldı, 560 sayfa; Mart 2009-İstanbul.

22- Gecenin Koynunda Bir Adam; 89 şiiri kapsayan bu kitap Toplu Şiirler (Hadi Gülümse) içinde yayınlandı; Kırmızı Yayınları; Mart 2009-İstanbul.

23- Kendi sesinden Kürtçe ve Türkçe iki şiir CD’si; 2008-Stokholm

Burkay’ın kimi teorik ve siyasal nitelikteki eserleri:

1-     Türkiye Şartlarında Kürt Halkının Kurtuluş Mücadelesi; inceleme-araştırma, Türkçe; 1973 yılında Almanya’da, Ronahi yayınları arasında, “Hıdır Murat” adıyla yayınlandı. Burkay’ın Kürt sorununa ilişkin temel görüşlerinin derli-toplu biçimde ilk ifade edildiği eser.

2-     Milli Demokratik Devrim; teorik çalışma, Türkçe, Ronahi yayınları, 1973- Almanya.

3-     Sosyal Emperyalizm Sorunu ve Türkiye’de Maocu Akım; teorik çalışma, Özgürlük Yolu Yayınları, 1976-Ankara.

4-     Milli Mesele ve Doğu’da Feodalite-Aşiret; inceleme, Türkçe, 1976 yılında Ankara’da Özgürlük Yolu yayınları arasında, yazar adı “C. Aladağ” olarak  basıldı. Daha sonra yurt dışında yazarın kendi adıyla ve “Doğu” yerine Kürdistan kullanılarak ikinci baskısı yapıldı.

5-     Kürdistan’ın Sömürgeleşmesi ve Kürt Ulusal Hareketleri;  inceleme, Türkçe, 1978’de Ankara’da, Özgürlük Yolu Yayınları arasında basıldı.

6-  Emperyalizm ve Kültür; teorik çalışma, 1978 yılında Ankara’da, TÖB-DER yayınları arasında basıldı.

7- Devrimcilik mi Terörizm mi?  PKK Üzerine bir inceleme, Türkçe, Özgürlük Yolu Yayınları, 1984, Almanya.

8-     Kürt Sorunu, Barış, Demokrasi; Deng Dergisi´nde ve ve Azadi Gazetesi´nde Ali Dicleli adıyla yayınlanan yazılar. Yine aynı isimle, 1995 yılında Deng Yayınları arasında basıldı.

9-     Seçme Yazılar, cilt-1; Deng Yayınları, 1995-İstanbul.

10- Seçme Yazılar, cilt-2; Deng Yayınları, 1996-İstanbul.

11- Gula Çıle (Zemheri Gülü); Ferhad Can adıyla kaleme aldığı, hem siyasi hem deneme türünden Kürtçe yazılar (İstanbul’da çıkan haftalık Azadi Gazatesi’ndeki köşe yazıları); Deng Yayınları, 1995-İstanbul.

12- Aso (Ufuk); Kürtçe yazdığı köşe yazılarından diğer bir derleme; Roja Nu Yayınları, 2003-Stockholm.

13- Baxçe (Bahçe); Kürtçe yazdığı köşe yazılarından diğer bir derleme; Roja Nu Yayınları, 2003-Stockholm.

14- Aç Adam ve Kaval; Ali Dicleli ve Cemil Baran adlarıyla yazdığı Türkçe köşe yazılarından bir bölüm; hem siyasi hem de deneme türünden; Roja Nu Yayınları, 2003-Stockholm.

15- Cin Çarpmış Toplum; Cemil Baran adıyla ve Türkçe yazdığı köşe yazılarından diğer bir derleme; Roja Nu Yayınları, 2003-Stockholm.

16- PSK Ne Diyor, Ne İstiyor? Okuyucu mektuplarına verilmiş cevaplar; Roja Nu Yayınları; 2003-Stockholm.

17- Kurdish Question and Socialist Party of Kurdistan; Burkay’ın İngilizce olarak yayınlanmış bir bölüm yazıları, mektupları, açıklamaları ve raporlarını içeren İngilizce kitap. 2004 Yılında, Stockholm’de. Roja Nu Yayınları arasında basıldı.

18- Anılar-Belgeler, Cilt 1; büyük boy, 414 sayfa; Roja Nu Yayınları, 2001-Stockholm; 2. Baskı: Deng yayınları, 2002-İstanbul.

19- Anılar-Belgeler, Cilt 2; büyük boy, 650 sayfa, resimli; Roja Nu Yayınları, 2009-Stokholm. Burkay’ın anıları, ekleriyle birlikte dört cilt tutuyor. Diğer iki cilt de basıma hazır durumda; uygun bir zamanda sırasıyla yayınlanacak.

Burkay’ın broşür halinde yayınlanan ürünlerinin bir bölümü ise şunlar:

1-     Sağ ve Sol Sapmalar ve Tutarlı Sosyalist Politika; 1979, Roj Yayınları.
2-     14 Ekim Seçimlerinde Kitlelere Gerçek Kurtuluş Yolunu Gösterelim; 1979, Roj Yayınları.
3-     Sosyalist Ahlak Üzerine; 1988, TKSP Yayınları.
4-     Devrimci Demokratlar Üzerine ve UDG Neden Hayata Geçmedi; 1981, Özgürlük Yolu Yayınları;
5-     İran Kürdistanı Devrimi, 1982, TKSP Yayınları;
6-     Parti Üzerine; 1982, TKSP Yayınları;
7-     Parti Militanı İçin, 1988, TKSP Yayınları;
8-     TKSP-İlkeleri, Mücadele Anlayışı; 1988, TKSP Yayınları.
9-     TKSP Yurt Dışı Konferansı Tezleri; 1989, TKSP Yayınları.
10- Kadın Sorunu; 1996, Deng Yayınları, İstanbul.
11- Din ve Siyaset; 1996, Deng Yayınları, İstanbul.
12- 25 Yıl – İlkeli, Uzun Soluklu Bir Mücadele, 1999-Köln, PSK Yayınları

Burkay’ın Türkçeye ya da Kürtçe’ye çevirdiği bazı eserler:

1-     Şıvanê Kurd (Kürt Çoban); yazarı Ereb Şemo, Kürtçe Roman. Burkay bu eseri Kürtçe orijinalinden Türkçeye çevirdi, 1977 yılında İstanbul’da Özgürlük Yolu Yayınları arasında basıldı.

2-     Memê Alan Destanı; Kürtçe destan, Roger Loscot’un derlemesi. Burkay’ın Kürtçe orijinalinden çevirdiği bu eser 1977 yılında İstanbul’da, Özgürlük Yolu Yayınları arasında basıldı.

3-     Dağ Çiçekleri (Kulîlkên Çiya); Eskerê Boyik’in şiirleri. Burkay’ın Kürtçeden Türkçeye çevirdiği bu şiirler 1979 yılında İstanbul’da, Özgürlük Yolu Yayınları arasında basıldı.

4-     William Tell; Katharina Scherman’ın eseri. Burkay’ın İngilizcesinden Kürtçeye çevirdiği bu çocuk kitabı 1993 yılında Roja Nu Yayınları arasında basıldı.

5-     Şahdemar (Şahdamar); Yelda Karataş’ın şiirleri; Burkay’ın Türkçeden Kürtçeye yaptığı bu çeviri, Türkçesiyle birlikte Eylül 2008’de, Diyarbakır’da, Deng Yayınları arasında basıldı.